DİVAN ŞAİRİNİN SESSİZ VE GİZLİ ANLATIMI: MUVAŞŞAH

Divan şiiri incelemelerinde, o şiirin yüzey ve derin yapısını oluşturan unsurların ve bu unsurların şiire kazandırdığı yeni anlamların tespiti çok önemlidir. Birçok divan şairi, şiirlerinde, sesler ve harfler yoluyla gizli bir dil oluşturmak amacıyla değişik yollara başvurmuşlardır. Bu bakımdan harflerin şekil yönünden olduğu kadar muhteva bakımından da pek çok hususiyet kazandığını ve bu yolla çeşitli edebî sanatların oluşturulduğunu görmekteyiz. Bazen harflerin simgesel değerlerinden faydalanma bazen de harflerin yardımıyla kelime ve kavramlar oluşturma gayesi güden bu farklı denemeler, çizgi dışı olarak nitelendirebileceğimiz uygulamalardır. Bu yüzden diğer edebî sanatlara göre edebiyatımızda örneklerine az rastlanan bu tür uygulamalar, belagata dahil edilen hünerler arasında gösterilmiştir. Edebiyatımızda; harflerin cinslerine, birleşme veya okunuş şekillerine dayalı bu tarz hünerlerden biri de muvaşşah olarak adlandırılan ve daha çok görselliğe dayalı olan yöntemdir. Muvaşşahın günümüzde akrostiş şeklinde ifade edilmesinden dolayı sadece mısra başlarındaki harflerden isim çıkarma sanatı olarak algılandığı malumdur. Halbuki divan şiirindeki muvaşşah örneklerinde sadece mısraların ilk harflerinden değil mısranın ortasında ve sonunda yer alan harflerden de faydalanılmıştır. Şairlerimizin, muvaşşah yoluyla unvan, duâ ifadesi hatta bazen bir mısra veya beyit meydana getirdikleri gibi bu hüneri tarih düşürmede de kullandıkları görülmektedir. Bu bakımdan muvaşşahların farklı muhtevalara sahip olduğunu ifade etmeliyiz. Çalışmamızda bilinen örneklerin dışındaki muvaşşahlardan hareketle bu sanatın farklı hususiyetlerine yer verilmiştir. Kaside, gazel, müseddes, kıt'a, mesnevî, müstezad gibi değişik nazım şekilleriyle söylenmiş olan muvaşşahlar, bizlere divan şairinin kullandığı gizli dili ve sessiz anlatımı gösterecektir

THE SECRET AND SILENT EXPRESSION OF DIVAN POET: MUVASSAH

Surface and deep structure of the elements that form the poem bring new meaning to poetry. Determination of these elements is very important in Ottoman poem studies. In this respect, many poets of Ottoman poem resorted to create a secret language through sounds and letters. From this point of view, letters gain great many peculiarity with regard to its shape and contents and therefore we see that different kinds of literary arts reconstituted. These different experiments which have the aim of benefitting from the letters’ symbolic value or with the help of letters they try to constitute concept are characterized as the not suitable line for our topic. For this reason, these applications whose examples are rarely encountered in our literature according to the other literary arts re shown between the talents included the rhetoric. In our literature, one of the talents which bases on the letters’ types, union, way of reading is called muvaşşah and muvaşşah is the method which bases on visual things. Today, muvaşşah is expressed as the acrostic. Because of that muvaşşah is perceived as the art which finds the first letter of verse and creates the name from these letters. But examples of muvaşşah in classical Ottoman poetry benefit from not only the first letter of verse but also middle and last letter of verse. Our poets use muvaşşah to form the title, prayer, moreover while constituting verse or couplet, it can be seen that they use muvaşşah to compose a chronogram to commemorate the date. In this respect we can express that muvaşşah has different contents. In our study, with the help of different examples of muvaşşah different peculiarity of this art found place for itself. Different kinds of muvaşşah such as kasida, lyric poem, müseddes, stanza, masnavi, müstezad will show us the secret language and silent expression which is used by the poet in the poem

PDF

___

Ahmed Sûzî, Mecmua, Süleymaniye Kütüphanesi H. ġemsi-F. Güneren Bölümü, No: 38.

Ahterî Mustafa Efendi, Ahterî-i Kebir, TDK Yay., Ankara 2009.

ALPAYDIN, Bilal, Refî‘-i Kâlâyî Divanı, ĠÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 2007.

ARSLAN, Mehmet, Mihrî Hâtun Dîvânı, Amasya Valiliği Yay., Ankara 2007.

CANBOLAT, Mustafa, Ömer bin Mezîd Mecmû‘âtü’n-Nezâ’ir, TDK Yay., Ankara 1995.

ÇELEBĠOĞLU, Âmil, “Harflere Dair”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yay., Ġstanbul 1998.

Eğridirli Hacı Kemal, Câmi‘u'n-Nezâ’ir, Ġstanbul Bayezit Kütüphanesi, No: 5782.

EROĞLU, Süleyman, Âsafî’nin Şecâ‘at-nâmesi, UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Bursa 2007.

EĢref PaĢa, Pâk-Dîvân-ı Eşrefü’ş-şu‘arâ Divanı, Matbaa-ı Âmire, Ġstanbul 1278.

Fânî (Lütfi Filiz) Divanı, Pan Yayıncılık, Ġstanbul 2002.

GÜLHAN, Abdülkerim, “ġeyh Ahmed ve Manzum Sözlüğü Nazmü‟l-Leâl”, Zeitschrift für die Welt der Türken, Vol: 2, No: 2, 2010, s. 21-226.

GÜREL, RahĢan, Enderunlu Vâsıf Divanı, Kitabevi Yay., Ġstanbul 2003.

Ġbrahim Cûdî Efendi, Lügat-ı Cûdî, (hzl: Ġsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar), TDK Yay., Ankara 2006.

Kabûlî Divanı, Milli Kütüphane Yz. A. No: 2450.

KARAGÖZ, Sevinç, Feyzî Efendi Divanı, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2004.

MACĠT, Muhsin, Karakoyunlu Hükümdarı Cihanşâh ve Türkçe Şiirleri, Grafiker Yay., Ankara 2002.

MERMER, Ahmet, Karamanlı Aynî ve Divanı, Akçağ Yay., Ankara 1997.

MERMER, Ahmet, KESKĠN Neslihan Koç, Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yay., Ankara 2005.

Muallim Nâci, Lûgat-ı Nâci, Çağrı Yay., Ġstanbul 1995.

Nazmî (Edirneli) Divanı, Ġstanbul Üniversitesi Kütüphenesi, No: T 920.

Râcih (Ahmed Bâdî Efendi) Divanı, Edirne Selîmiye Kütüphanesi, No: 2302.

SARAÇ, M. A. Yekta, Klâsik Belagat Bilgisi, Gökkubbe Yay., Ġstanbul 2004.

SAYAN, Nezihe, Medhî Dîvânı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul 2000.

SCHOELER, G., “Muwashshah”, The Encyclopedia of Islam, Cilt: VII, New Edition, Newyork 1993, s. 809-812.

Sürûrî, Bahrü’l-Ma’ârif, Milli Kütüphane, Yz. A. 9122.

ġemseddin Sâmî, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yay., Ġstanbul 2004.

Şemsî Divanı, Rıfat Kütük Nüshası.

ġENGÜN, Necdet, Nazîr İbrâhim Divanı, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, , Ġzmir 2006.

ġENTÜRK, Levent, “Madde Madde OuLiPo”, Kitap-lık, Sayı: 60, Nisan 2003, s. 58-67.

ġeyh Ahmed, Nazmü’l-Le’âl, Balıkesir Ġl Halk Kütüphanesi, 394/4.

TANRIBUYURDU, Gülçin, Eşref Paşa Divanı, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli 2006.

TAVUKÇU, Orhan Kemal, Halîlî Firkat-nâme, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1993.

TAVUKÇU, Orhan Kemal, “MuvaĢĢah (AkrostiĢ)”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, Picus Yay., Ġstanbul 2008, s. 220-235.

TÖKEL, Dursun Ali, Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, Hece Yay., Ankara 2003.

Ubeydi, Mecmua, Nuruosmaniye Kütüphanesi, No: 4962.

YAKIT, Ġsmail, Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, Ötüken Yay., Ġstanbul 1992.