TÜRK DİLİNDE EŞ ANLAMLILIK VE ‘SAYRU-SÖKEL’ SÖZLERİ

Bu çalışmada, Türkçenin tarihî metinlerinde ve Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan; ancak standart Türkçede yaşamayan sayru ve sökel sözlerinin anlam özellikleri incelenmiştir. Tarihî metinlerde genellikle eş anlamlı biçimde kullanılan bu sözler, Türkiye Türkçesi ağızlarında anlam bakımından farklı özellikler göstermektedir. Bu anlam farklarının tarihsel metinlerdeki kökenlerini araştırmak gerekmektedir. Çalışmada öncelikle sözcüklerin tarihî sözlüklerde kaydedilmiş anlamları üzerinde durulmuş; sonra tarihî metinlerde bağlama göre farklılaşan anlam özellikleri ele alınmıştır. Sözcüklerin anlam özelliklerini doğru biçimde tespit edebilmek için metinlerde geçtiği bütün yerler ve bağlam göz önüne alınmış ve kullanımdaki anlam nüansları tespit edilmiştir. Son olarak sözcüklerin Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan anlamları çıkartılmış ve bunlar tarihî metinlerdeki anlamlarla karşılaştırılmıştır. Sözcüklerin Türkiye Türkçesi ağızlarındaki biçim ve anlamlarını tespit etmek için, Türk Dil Kurumu tarafından Derleme Sözlüğü"nün ve Türkiye Türkçesi Ağızları ile ilgili çalışmaların söz varlığının bilgisayar ortamına aktarılmasıyla oluşturulan Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü kullanılmıştır. Tarihî metinlerde ve sözlüklerde genelde ,,hasta" anlamıyla kaydedilen sayru sözü, Türkiye Türkçesi ağızlarında değişime uğramadan halen devam etmektedir. Ancak sökel sözü Türkiye Türkçesi ağızlarında anlam bakımından farklı özellikler göstermektedir. Sözcüğün ağızlarda yaşayan bazı anlamları Türkçenin tarihî metinlerinde de tespit edilmiştir. Tarihî metinler üzerinde yapılacak olan anlam bilimi çalışmaları, eş anlamlı gibi kullanılan sözcüklerin anlam bakımından nasıl bir gelişme gösterdiklerinin tespit edilmesine yardım edebilir

SYNONYMITY IN TURKISH LANGUAGE AND THE WORDS ‘SAYRU- SÖKEL’

In this study, the semantic features of sayru and sökel words which do not exist in standard Turkish but be used in Turkish historical manuscripts have been examined. These two words used generally as synonym in historical texts show different features in terms of semantic in Turkey Turkish dialects. The origins of these semantic differences in historical texts should be researched. In this study, firstly, the recorded meanings of the words in the historical texts are emphasized; then, the semantic features of the words contextually differing in the historical texts are discussed. In order to determine the semantic features of words correctly, all the points where the words existed and the context are taken into consideration and semantic differences in use of the words are identified. Finally, the words‟ meanings used in Turkey Turkish dialects are determined and these are compared with the meaning found in the historical texts. Sayru word recorded with the meaning of “sick” in historical texts and dictionaries continues its existence without any change in Turkey Turkish dialects. However, the word sökel shows different features in terms of semantic in Turkey Turkish dialects. Some meanings of the words existent in Turkey Turkish dialects have been found in Turkish historical texts, too. Semantics studies on historical texts can help to see how the words used as synonym progress semantically

PDF

___

Ahmet Vefik PaĢa (2000) Lehçe-i Osmani (Haz. Recep Toparlı) TDK Yay., Ankara.

AKKUġ, Muzaffer (1995) Kitab-ı Gunya, TDK Yay., Ankara.

AKSAN, Doğan (1999) Anlambilim, Engin Yayınevi, Ankara.

ARAT, R. R. (1979) Kutagdu Bilig III, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü, Ġstanbul.

ARAT, R. R. (1991) Kutadgu Bilig I, TDK Yay., Ankara.

ARAT, R.R. (2006) Atabetü’l-Hakayık, TDK Yay., Ankara.

ATA, Aysu (1997) Kısasü’l-Enbiya I-II, TDK Yay., Ankara.

BĠLGĠN, Azmi (1996) Nazmü’l-Hilafiyyat Tercümesi, TDK Yay., Ankara.

CANPOLAT, Mustafa – ÖNLER, Zafer (2007) Edviye-i Müfrede, TDK Yay., Ankara.

CLAUSON, Gerard (1972) An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford.

Derleme Sözlüğü (1993) TDK Yay., Ankara.

DĠLÇĠN, Cem (1991), Mes’ud Bin Ahmed, Süheyl ü Nev-Bahar, TDK Yay., Ankara.

ERBAY, Fatih (2011) W. Radloff’un Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Aybil Yay., Konya.

EREN, Hasan (1990) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara.

ERGĠN, Muharrem, (1997) Dede Korkut Kitabı I-II, TDK Yay., Ankara.

ERGÜZEL, Mehdi (1999) Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi, TDK Yay., Ankara.

GABAĠN, A Von (1988) Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın), TDK Yay., Ankara.

GUIRAUDA, Pierre (1999) Anlambilim (Çev. Berke Vardar), Multilingual, Ġstanbul.

Hüseyin Kazım Kadri (1943), Büyük Türk Lügati, Ġstanbul Maarif Matbaası, Ġstanbul.

KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1989) Seyf-i Sarayi Gülistan Tercümesi, TDK Yay., Ankara

LYNOS, John (1981) Language and Linguistics, Cambridge University Press, Cambridge.

MENĠNSKĠ, Mesgnien (2000), Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae - Arabicae - Persicae = Lexicon Turcico - Arabico - Persicum 1 - 6 , Simurg Yay., Ġstanbul.

Mütercim Asım Efendi (2000) Burhan-ı Katı (Haz. Mürsel Öztürk- Derya Örs), TDK Yay., Ankara.

ÖNLER, Zafer (1990) Müntahab-ı Şifa, TDK Yay., Ankara.

ÖZÇELĠK, Saadettin (2001), Kitabü’l-Mühimmat, AKM Yay., Ankara.

PALMER, F. R. (2001) Semantik (Çev. Ramazan Ertürk), Kitabiyat, Ankara.

SARI, Mustafa (2001) „Türkiye Türkçesinin Söz Varlığında Sözcüklerin Tek Biçimler Hâlinde YaĢaması‟, Türk Dili, S. 592, Mart 2001, s. 300-312.

SARI, Mustafa (2007), Türkçede Art Zamanlı Değişmeler, Pagam A Yay., Ankara.

SARI, Mustafa (2011), „Türkiye Türkçesinde EĢ Anlamlılıkla Ġlgili Bazı Sorunlar‟, Turkish Studies, S. 6/1. s. 533-538.

ġemsettin Sami (1989) Kamus-ı Türki (Haz. Mehmet Emin Ağar), Enderun Kitabevi, Ġstanbul.

ġeyh Süleyman Efendi (1298), Lügat-i Çağatayî ve Türkî-i Osmanî, Ġstanbul.

Tarama Sözlüğü (1996), TDK Yay., Ankara.

TATÇI, Mustafa (1990) Yunus Emre Divanı-İnceleme-I, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.

TEKĠN, Talat (2006) Orhon Yazıtları, TDK Yay., Ankara.

TOPARLI, Recep – VURAL, Hanifi – KARAATLI, Recep (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.

TOPARLI, Recep – ARGUNġAH, Mustafa (2008), Mu’inü’l-Mürid, TDK Yay., Ankara.

YAVUZARSLAN, PaĢa (2002) Münebbihü’r-Rakidin I-II, TDK Yay., Ankara.