CUMHURİYET DÖNEMİ DİN-SİYASET TARTIŞMALARI: AHMET HAMDİ AKSEKİ ÖRNEĞİ

Tarihsel bir kişiliği belirli ilkeler üzerinden analiz etmek yaşadığı dönemin sosyolojik ve tarihsel dinamiklerini incelemek demektir. Ahmet Hamdi Akseki'nin ele aldığı konular döneminin sosyolojik zeminini için önemli noktaları barındırmaktadır. Rönesans, Sanayi Devrimi, Fransız İhtilalı, Modernleşme gibi gelişmeler, hem düşünceden davranışa, siyasetten dine, üretimden tüketime toplumun bütün geleneksel yapılarını dönüştürmüş hem de sadece meydana geldiği yeri değil tüm dünyayı etkilemişlerdir. Daha üst başlıkta pozitivizm ve aydınlanma kavramıyla yapısal dönüşümler izah edilmiştir. Bu dönüşümler, İslam dünyasına da yansımış ve zihniyeti temelinde genel tavır şu şekilde olmuştur: bugüne ilişkin yaşanan sorunların çözümleri için hem teknik/gelişme gibi benzer kavramlara bir meşruiyet kazandırmak hem de bugünün sorununu geriye dönük temellendirmelerle çözüm bulmak. Tarihsel olarak Ahmet Hamdi Akseki, büyük hadiselerin meydana geldiği döneme şahit olmuştur. Zira O, çocukluk döneminde Osmanlı saltanatına, gençliğinde Meşrutiyet'e ve kemal yaşında Cumhuriyet'e şahit olmuştur. Akseki bu hadiselere karşı fikirsel ve eylemsel olarak bağımsız kalmayan bir düşünürdür. Dolaysıyla O'nun eylemleri ve eserleri dönemin siyasal-sosyal dokusuyla ele alınmayı zorunlu kılmaktadır. Bu çerçevede en başta din-siyaset kavramları ele alınacak. Daha sonra Ahmet Hamdi Akseki'nin din-siyaset tartışmaları bağlamında ileri sürdüğü fikirleri ve bu fikirlerin oturduğu zemin analiz edilecektir. Son olarak, zihinsel dünyamıza katkıları olan, gündelik hayat-din tartışmalarına örnek olarak da sunulabilecek yazarlığı ve kitapları incelenecektir

POLITICS AND RELIGION DISCUSSIONS DURING THE REPUBLICAN ERA: THE CASE OF AHMET HAMDI AKSEKI

To analyse a historical character within the boundaries of certain principles means examining the sociological and historical conditions of his time. The subjects dealt with Ahmet Hamdi Akseki contains important points for his period’s sociological ground. Developments such as Renaissance, Industrial Revolution, French Revolution and Modernisation both transformed whole traditional structures of the society from thought to behaviour, politics to religion, production to consumption and affected not only its birth place but also the whole world. On a global outlook, the structural changes were explained with the concepts of positivism and enlightenment. These transformations reached to the Islamic world and produced a behaviour at the intellectual basis as such: In order to find solutions to the problems of today, one needs not only to create legitimate grounds for concepts like technics/development but also to try to find solutions for them by retrospective reasoning. Historically speaking, Ahmet Hamdi Akseki witnessed a time when great events have taken place. Because he saw as a child the Ottoman Rule, as a young man Meşrutiyet (Constitutional Monarchy) and as an adult the Republican era. Akseki was a thinker who was not a passive observer of these events neither intellectually nor actively. Thus, his works and actions need to be taken into consideration with the political and social air of that era. With this in perspective, first, the concepts of religion and politics will be dealt with. Then, Akseki’s thoughts put forward about the discussions on religio-politics and the background of these ideas will be analysed. Finally, his authorship and books, both of which have contributed deeply to our intellectual world and can be presented as an interesting example of daily life and religion discussions, will be examined

PDF

___

KAYNAKÇA
AHMED, A., "Şeyh Ahmet Sirhindî'nin Siyasî ve Dinî Düşünceleri", Çev. Celal Emanet, Tasavvuf, 8/19, 2007.
AHMED, A., Hindistan ve Pakistan'da Modernizm ve İslam, Çev. A. Küskün, Yöneliş Yay., İstanbul 1990.
AKSEKİ, A. H., "Medresetü'l-İrşad", Sebilü'r-Reşad, 538-539.
AKSEKİ, A. H., "Mukaddime", Allah'ın Peygamberlerine Emânet Ettiği Ededî Risâlet, Abdurrahman Azzam, çev. H. Hüsnü Erdem, Ankara 1948, s.XII-XV.
AKSEKİ, A. H., "Şeriatı Menfaat ve Keyiflerine Alet Eden Vaizler", Sırat-ı Müstakim, 182, 408- 411.
AKSEKİ, A. H., Ahlak Dersleri, DİB Yay., Ankara 1924.
AKSEKİ, A. H., Dini Dersler, Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 1336.
AKSEKİ, A. H., İslam Dini, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1975.
AKSEKİ, A. H., İslam Fıtri, Tabii ve Umumi Bir Dindir, Matbaai Ebüziyye, İstanbul 1943.
AKSEKİ, A. H., İslamiyet ve Terakki, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1966.
AKSEKİLİ A. H., "Ahmet Hamdi Akseki Sempozyumu, Yayına Haz. H. Arslan-M. Erdoğan, TDV Yayınları, Ankara 2005.
ALİMOĞLU, E., "Ahmet Hamdi Akseki'nin Hayatı", Ahmet Hamdi Akseki (Sempozyumu), Yayına Haz: H. Arslan-M. Erdoğan, TDV Yay., Ankara, 3-6; Bkz. Ertan, Ahmet Hamdi Akseki.
ALİMOĞLU, E., "Ahmet Hamdi Akseki'nin Hayatı", Ahmet Hamdi Akseki Sempozyumu, TDV Yay., Ankara 2005, s.3-6.
AMİN, S., Entelektüel Yolculuğum, Çev: Uğur Günsün, Ütopya Yayınevi, Ankara 2000.
ARSLAN, M., "Güdelik Hayatta Din", Din Sosyolojisi, Editörler: N, Akyüz- İ. Çapçıoğlu, Grafiker Yay., Ankara 2012.
AYDIN, M. S., "Fazlur Rahman ve İslam Modernizmi", İslamî Araştırmalar, 4/4, Ekim 1990, 273- 284.
BAL, H., "Siyaset Felsefesinde Ele Alınış Biçimiyle Özgürlük Meselesi (Üç Faklı Özgürlük Anlayışı)/The Problem Of Lıberty As It Has Been Addressed In Polıtıcal Phılosophy (Three Dıfferent Conceptıons Of Lıberty), Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/2 Winter 2014 Ankara, p. 291-304, www.turkishstudies.net, DOI Number, 10.7827/TurkishStudies.6320.
BALOĞLU, N., "Diyanet İşleri Reisi Olarak Ahmet Hamdi Akseki", Ahmet Hamdi Akseki (Sempozyumu), Yayına Haz: H. Arslan-M. Erdoğan, TDV Yay., Ankara, s.7-14.
BALOĞLU, N., "Diyanet İşleri Başkanı Olarak Ahmet Hamdi Akseki", Ahmet Hamdi Akseki Sempozyumu, TDV Yay., Ankara 2005, s.7-16.
BELGE M., "Türkiye'de Günlük Hayat", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yay., İstanbul 1983, s.836-858.
ÇETİN, E., Gündelik hayat Sosyolojisi, Rağbet Yay., İstanbul 2013.
ÇİFTÇİ A., Anlayıcı Yaklaşım ve Din sosyolojisi İçin Uzanımları, Kitabiyat Yay., Ankara 2004.
ÇİFTÇİ, A., Fazlur Rahmanla İslam'ı Yeniden Düşünmek, Kitabiyat Yay., Ankara 2000.
DOĞAN, R., "Ahmet Hamdi Akseki ve Yaygın Din Eğitimine Hizmetleri", Ahmet Hamdi Akseki Sempozyumu, TDV Yay., Ankara 2005, s.83-920.
EKREM, I., “19. Yüzyıl’da Modernleşme ve Gündelik Hayat”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul 1985, İletişim Yay., Cilt:2,
ERTAN, V., Ahmet Hamdi Akseki, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul-1988.
ERTAN, V., Ahmet Hamdi Akseki, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul 1988.
Fazlur Rahman, İslam, Çev. M. Dağ-M. Aydın, Ankara Okulu Yay., Ankara 1999.
FIĞLALI, E. R., Din ve Devlet İlişkileri, Muğla Üniv. Rek. Yay., Muğla 1997.
GARFİNKEL, Studies in Ethnometodology, Prentice Hall, Inc., New Jersey 1976.
GİDDENS, A., Modernliğin Sonuçları, Çev. Ersin Kuşdil, Ayrıntı Yay., İstanbul 1994, s.95.
GLOCK, C., “Dindarlığın Boyutları Üzerine”, Çev: M. Emin Köktaş, Din Sosyolojisi, Der: Yasin Aktay, M. Emin Köktaş, Vadi Yay., Ankara 1998.
GOULDNER, A. W., Entelektüelin Geleceği, Eti Kitapları, Çevirenler: Ahmet Özden-Nuray Tunalı, İstanbul 1993.
GÜLER, İ., Sabit Din Dinamik Şeriat, Ankara Okulu Yay., Ankara 1999.
HOBBES, T., , Leviathan, Çev. Semih Lim, Yapı Kredi Yay., İstanbul 1993. İbn Haldun, Mukaddime, Daru'l-Erkam, Beyrut.
KARA, İ., "Bizden Biri Olarak Ahmet Hamdi Akseki", Ahmet Hamdi Akseki Sempozyumu, Yayına Hazırlayanlar: H. Arslan-M. Erdoğan, Ankara 2005, TDV Yay., s.123-29.
KARA, İ., "Cumhuriyet Dönemi Dinî Yayıncılığın Arka Plânı ve Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları", Türkiye I. Dinî Yayınlar Kongresi 31 Ekim-02Kasım 2003, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara-2004, s.23-29.
KARA, İ., Dİn ve Modernleşme Arasında, Dergâh Yay., İstanbul 2003.
KARA, İ., İslamcıların Siyasi Görüşleri, İz Yay., İstanbul 1994.
KARAMAN, H., "Fıkıhçı Olarak Aksekili Ahmet Hamdi Efendi", Ahmet Hamdi Akseki Sempozyumu, Yayına Haz: H. Arslan-M. Erdoğan, TDV Yay., Ankara 2005.
KARPAT, H. K., “Aydınlar ve Kimlik”, Doğu Batı, 9/35, İstanbul 2009, s. 61-86.
KILIÇ, H., "Sırat-ı Müstakim ve Sebîlü'r-Reşâd Mecmualarındaki Makalelerine Göre Ahmet Hamdi
KIZILÇELİK, S.-ERJEM, Y., Açıklamalı Sosyoloji Sözlüğü, İzmir-1996.
KURT, H. W., “Fenomenoloji ve Sosyoloji”, (Çev. Harun Rızatepe), Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Ed. T. Bottomore-R. Nisbet, (Yay. Haz. M. Tunçay-A. Uğur), Ayraç Yay., Ankara 2002.
MACİT, M., "Din Kavramıyla İlgili Anlayış ve Tutumlar Üzerine Bir Çözümleme", Ekev Akademi Dergisi, 41, 2009, s.348-349.
MAHÇUPYAN, E., “Hangi Entelektüel?” Doğu Batı, 9/35, İstanbul 2009, s.11-26.
MAHÇUPYAN, E., Türkiye'de Merkeziyetçi Zihniyet, Devlet ve Din, Yol Yay., İstanbul 1998.
MARDİN, Ş., Türk Modernleşmesi, Der: M. Türköne-T. Önder, İletişim Yay., İstanbul 2012.
MARDİN, Ş., Türkiye'de Din ve Siyaset, İletişim Yay., İstanbul 2011.
MARDİN, Ş., Türkiye'de Din ve Siyaset, Makaleler 3, İletişim Yay., İstanbul 2007.
MARSHALL, G., Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. Osman Akınhay-Derya Kömürcü), Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 1999.
MERİÇ, C., Mağaradakiler, İletişim Yay., İstanbul 2001.
OCAK, A. Y., "İslamî Bilimler ve Modernleşme Problemi", Düşünen Siyaset, 19, Ankara 2004.
ÖZDALGA, E., Modern Türkiye'de Örtünme Sorunu, Resmi Laiklik ve Popüler İslam, Çev. Yavuz Alogan, Sarmal Yay., İstanbul 1998.
POLAT, F., Gündelik Yaşam Tercihler ve Din, Sage Yay., Ankara 2013.
RIZA, M. R., İslam'da Birlik ve Fıkıh Mezhepleri, Çev. A. H. Akseki, Sadeleştiren: H. Karaman, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1974.
ROUSSEAU, J. J., Toplum Sözleşmesi, Çev. A. Erenuluğ, Öteki Yay., Ankara 1999.
RUTH A. W.-ALİSON W., Çağdaş Sosyoloji Kuramları, (Çev. Leyla Elburuz-M. Rami Ayas), Doğu Batı Yay., Ankara 2012.
SAİD, E., Entelektüel, Çev: Tuncay Birkan, İstanbul 2009.
SHAYEGAN, D., Yaralı Bilinç, Çev. H. Bayrı, Metis Yay., İstanbul 1991.
SUBAŞI, N., Gündelik Hayat ve Dinsellik, İz Yay., İstanbul 2004.
SUBAŞI, S., Ara Dönem Din Politikaları, Küre Yay., İstanbul 2005.
TUNAYA, T. Z., İslamcılım Akımı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2003.
TÜRCAN, T., Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri, Ankara Okulu Yay., Ankara 2001.
ULU, C., "Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Mürebbiyelik Müessesesi, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/1 Winter, 2014, www.turkishstudies.net Doi Number:10.7827/TurkishStudies.6068, p. 595-610
VERGİN, N., "Din ve Devlet İlişkileri: Düşüncenin Bitmeyen Senfonisi", Türkiye Günlüğü, 72, Ankara 2003, s.23-54.