AFGANİSTAN’IN MODERNLEŞMESİNDE TÜRKİYE’NİN ROLÜ

Afganistan, Avrasya bölgesinin güneydoğusunu oluşturan, Orta Asya ile Orta Doğu ve güneydoğu Asya ülkeleri arasında bir geçit konumundadır. Jeopolitik öneminden dolayı bölgesel ve küresel güçler bu bölgede hakim olmak istemişlerdir. Avrasya bölgesindeki yeni gelişmeler, Afganistan'ı yeniden önemli bir hale getirmiş dolayısıyla bölgesel ve küresel güçlerin mücadele sahasına dönüştürmüştür. İpek yolu güzergahında bulunan Afganistan, Kuşanlar, Gurlular, Gazneliler, ve Selçuklular döneminde bir Türk yurdu olmuştur. Günümüzde ise ülkede önemli bir Türk nüfusu yaşamaktadır. 1919 yılında İngilizlerden bağımsızlığını aldıktan sonra, Afganistan ile Türkiye arasında 1 Mart 1921 yılında ilk Türk - Afgan ittifakı Moskova'da imzalanmıştır. Sadece askeri düzeyde olmayan anlaşmaya göre Türkiye, Afganistan'a eğitim ve modernleşme konusunda yardımcı olacaktır. Mayıs 1928 yılında Afgan Kralı Emanullah Han Türkiye'yi ziyaret etmiş, kendi ülkesine döndükten sonra, Türkiye'yi bir model ülke olarak almıştır. Afgan Kralı Türkiye'deki yapılanları kendi ülkesinde yapmaya çalışmıştır. Türkiye'den bir uzman grup da Afganistan'ın modernleşme çabalarını destek vermek amacıyla Afganistan'a gitmiştir. Atatürk döneminde Türkiye, Afganistan'ın modernleşmesi ve yeniden yapılandırılması sürecinde aktif bir şekilde rol almıştır. Türkiye ile Afganistan arasındaki din birliği, nispeten ırk birliği ve iki ülke arasındaki ortak bölgesel menfaatler her iki ülke açısından büyük önem arz etmektedir. Türkiye Müslüman bir NATO ülkesi ve Afganistan idarecileri nezdinde güvenilir bir devlet konumunda olduğundan durumundadır. Şu anda barış gücü adı altında Afganistan'da 1840 Türk askeri görev yapmaktadır. Bunun yanında Türkiye'nin, Afganistan'ın iki kentinde imar çalışmalarının devam ettiğini görmekteyiz. Türkiye eğitim alanında da Afganistan'ın çeşitli kentlerinde faaliyet göstermektedir. Türkiye uluslararası arenada da, Afganistan meselesi konusunda önemli bir ülke konumundadır. Son zamanlarda Afganistan'da artan şiddet olayların ardından, Afganistan - Pakistan ilişkileri kötüye giderken, iki ülke arasındaki sorunları gidermek amacıyla İstanbul'da 6. İstanbul Konferansı düzenlenmiştir

TURKEY’S ROLE IN THE MODERNISATION OF AFGHANISTAN

Afghanistan, located in the South-East of Eurasia, is a passage through Central Asia and the Middle East and the South-east Asian countries. On the basis of its significant geopolitical position, regional and global powers wanted to dominate this region. New developments in Eurasia region increased the importance of Afghanistan once again and turned it into a combat arena for the regional and global powers. Located on the route of the Silk Road, Afghanistan was a homeland for the Turkic people during the reigns of Khusans, Ghurids, Ghaznavids and the Seljukians. Today, a considerable number of the Turkic people live in the country. After Afghanistan achieved its independence from the British in 1919, Afghanistan and Turkey signed the first Turkish-Afghan alliance treaty in Moskow on the 1st of March, 1921. According to the treaty, being more than a military agreement, Turkey would aid Afghanistan in the frameworks of its education and modernisation. In May 1928, Afghan King Amanullah Khan visited Turkey and took Turkey as a model country after his return to his country. Afghan King tried to follow Turkey's path in his country. A group of experts from Turkey went to Afghanistan in order to support modernisation efforts of Afghanistan. In the period of Atatürk, Turkey was an active player in the modernisation and restructuring of Afghanistan. Common religion, partly common ethnic origin and common regional interests between Turkey and Afghanistan set vital importance between the two countries. Since Turkey is a Muslim country and a NATO member, and a reliable state before the eyes of the Afghan officials, it positions itself as one of the decisive powers within the region. Currently 1840 Turkish soldiers are on duty in Afghanistan under the name of peace force. On the other hand, we see that Turkey continues its construction works in two Afghan provinces. Turkey is also active in the country’s education system in various provinces of Afghanistan. Turkey has positioned itself as an influential country in the international arena of the Afghanistan issue. As a result of increasing recent violent incidents in Afghanistan, relations between Afghanistan and Pakistan have been deteriorating. In order to resolve the issues between the two countries, the 6th Istanbul Conference was organised in Istanbul. Turkey’s contributions today to Afghanistan in its modernization efforts as always will form the subject of this statement

PDF

___

ABDULVEHHAB Tarzi, “Efganistan”, İslam Ansiklopedisi, IV, MEB Basımevi, İstanbul 1988.
AHMETBEYOĞLU Ali, Afganistan Üzerine Araştırmalar, İstanbul 2002.
AKDOĞAN Ali, Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geçişte Dini Hayat, İstanbul 2002.
AKYÜZ Niyazi, İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Din Anlayışı, Ankara 2007.
ALİ ABADİ Ali Rıza, Afganistan, İran-Tahran, 1996.
ARSLANTÜRK Zeki, M. Tayfun Amman, Sosyoloji (Kavramlar-Kurumlar-Süreçler-Teoriler), İstanbul 2001.
BAHAR Halil İbrahim, Sosyoloji, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu, Ankara 2005.
BERKES Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul 2003.
BİLGİSEVEN Kurtkan, Genel Sosyoloji, İstanbul 1986.
BOTTOMORE T.B., Toplumbilim, Çev. Ünsal Oskay, Ankara 2000.
CANATAN Kadir, Bir Değişim Süreci Olarak Modernleşme, İstanbul 1995.
CÖHÇE Salim, “Atatürk Döneminde Türk-Afgan Münasebetleri”, Atatürk 4. Uluslar arası Kongresi, Türkistan-Kazakistan, 25-29 Ekim 1999, Atam Yay., II, Ankara 2000. DAVİSON Andrew, Türkiye’de Sekülarizm ve Modernlik, Çev. Tuncay Birkan, İstanbul 2002.
DEMİR Ömer, Mustafa Acar, Sosyal Bilimler Sözlüğü, Ankara 1997. DÖNMEZER Sulhi, Sosyoloji, İstanbul 1974.
DÜZGÜN Şaban Ali, Din Birey ve Toplum, Ankara 1997.
ERGUN Doğan, 100 Soruda Sosyoloji Elkitabı, Ankara 2008.
ESGİN Ali, Anthony Giddens Sosyolojisi, Ankara 2005. 1610 Abdullah MOHAMMADİ Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/5 Spring 2014
ESKİCUMALI Ahmet, “Eğitim ve Toplumsal Değişme:Türkiye’nin Değişim Sürecinde Eğitimin Rolü”, 1923-1946”, B.Ü.E. Der., IXX, İstanbul 2003.
FİCHTER Joseph, Sosyoloji Nedir, Çev. Nilüfer Çelebi, Ankara 2004.
FİŞER Debler, “The Far East and Avustralia”, Çev. Ali Cuya, Sirac Der., S. XII/3, İran-Kum, 1997. Geçmişten Günümüze Türk-Afgan İlişkileri, Ankara 2009.
HASSAN Abdullah (Mohammadi), “Afganistan Kökenli Hazaraların Din Anlayışı”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Isparta 2004.
GİDDENS Anthony, Max Weber Düşüncesinde Siyaset ve Sosyoloji, Çev. Ahmet Çiğdem, Ankara 1992.
------------------------, Modernliğin Sonuçları, Çev. Ersin Kuşdil, İstanbul 1998.
JOEL M Charon, Ten Question: A Sociological Perspective, Çev. Menuçehr Saburi, Tehran 1385.
KİRMAN Mehmet Ali, Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul 2004.
KİVİSTO Peter, Sosyolojinin Temel Kavramları, Çev. İhsan Çapcıoğlu ve Sefer Yavuz, Ankara 2008.
KÖÇER Mehmet, “Atatürk İnkılâbının Nadir Şah Döneminde Afganistan’ın modernleşme çabasına etkisi”, Turkish Studies İnternational Periodical For The Languages, Literature and History Of Turkish or Turkic, Volume 3/4 Summer 2008.
MELLOR Philip A., “Bilgi Çağında Din, Kültür ve Toplum”, Çev. İhsan Çapcıoğlu, A.Ü.İ.F. Der.,
XXXXVIIII/1 Ankara 2009.
MEŞ’UF Mir Muhammed, “Sovyetler Birliğinin Tecavüzü ve Demokratik Halk Partisinin Hâkimiyeti”, (yayınlanmamış makale).
MUSA Farid Ahamad, “Türkiye-Afganistan Münasebetleri”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Isparta 2004.
MUSEVİ Seyit Asker, The Hazaras of Afghanistan An Historical, Cultural, Economic and Political Study, Çev.Esedullah Şefai, İran-Tahran, 1379.
MÜTTAKİ Muhammed Nebi, “Revabet-i Kuçiha ve Hazaraha”, Sirac Der., S.XI/3, İran-Kum, 1376.
NASR Seyyid Hüseyin, Bilgi ve Kutsal, Çev. Yusuf Yazar, 3. Baskı, İz Yay., İstanbul 2009. DOK Birol, Nietzsche’nin Nihilizmi, Ankara 2008.
POLOMA Margaret M., Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev. Hayriye Erbaş, Ankara 2007.
ROBERT Jacques, Batı’da Din-Devlet İlişkisi (Fransa Örneği), Çev. İzzet Er, İstanbul 1998.
SAĞ Vahap, “Toplumsal Değişme ve Eğitim Üzerine”, C.Ü.S.B Der., XXVII, Mayıs 2003.
SARAY Mehmeh, Afganistan ve Türkler, İstanbul, 1997.
----------, Mehmet, DİA I, İstanbul 1988. s. 401-408.
SARIHAN Zeki, Kurtuluş Savaşımızda Türk-Afgan İlişkileri, İstanbul 2002.
SCHROEDER Ralph, Max Weber ve Kültür Sosyolojisi, Çev. Mehmet Küçük, Ankara 1996. Afganistan’ın Modernleşmesinde Türkiye’nin Rolü 1611 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/5 Spring 2014
ŞENTÜRK Habil, Din Psikolojisi, Konya 1997.
ŞİMŞİR Bilal N, Atatürk ve Afganistan, Ankara 2002.
TÜRKDOĞAN Orhan, Kültür-Değişme ve Toplumsal Çözülme, İstanbul 2004.
USTA Niyazi, Menzil Nakşiliği Sosyolojik Bir Araştırma, Ankara 1997.
WEINER Myron and Ali Banuazizi, The Politics Of Social Transformatin İn Afghanistan, İran and Pakistan, Syracuse University Pres, 1994.
WUTHNOW Robert J., P.L. Berger, Din ve Modernlik, Çev. Adil Çiftçi, Ankara 2002.
YEMİN Muhammed Hüseyin, Historic Afganistan, Afganistan-Kabil, 2001.
YEZDANİ Hac Kazım, Pejuheş Der Tarihî Hazaraha, I, İran-Kum, 1372. Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Müdafaa-i Milliye, No: 10423,25, Ağustos 1926;
Genelkurmay Başkanlığı Arşivi, Belge No:36, Ankara 21.12.1920.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, S. 4333, Fon Kodu: 30.11, Yer No: 21.69.16.