Çanakkale’nin Tarihi Konakları

Kuruluşu Kale-i Sultâniyye’nin inşasına dayanan Çanakkale, zamanla gelişerek bir liman kenti haline gelmiş bu gelişime bağlı olarak şehirde, birçok evle birlikte konak ve köşk gibi büyük yapılarda inşa edilmiştir. Ancak, son yüzyıllardaki yangın, deprem ve savaşlarda bunların büyük bir kısmı yok olmuş, kalanların yerini de son yıllardaki imar talanı nedeniyle günümüzün kimliksiz yapıları almaya başlamıştır. 19. yüzyıl sonları ile 20. yüzyıl başlarında inşa edilen Necip Paşa Konağı, Cevat Bey Konağı, Hasan Rami Paşa Konağı ve Eski Vali Konağı bunların günümüze ulaşabilen birkaç örneği oluşturmaktadır. Çalışmamızda, günümüze ulaşabilen yukarıdaki söz konusu konaklar incelenerek bunların hem Çanakkale kent mimarisi hem de Osmanlı mimarisindeki yeri ve önemi ortaya konması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, öncelikle konuyla ilgili literatür ve arşiv taramaları yapılmış, sonrasında yapılar yerinde incelenmiş ve elde edilen veriler ışığında konaklar belirli bir metodoloji içersinde tanıtılarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur. İncelenen konaklar, bahçeli müstakil yapılar şeklindeki olup, bodrum üzerine iki katlı ve kırma çatılıdırlar. Dönemin neoklasik üslubunu yansıtan konaklar yola bağlı ön cepheleri ile dikkat çekerler. Genel cephe tasarımında doluluk-boşluk oranına bağlı kalınmış, kapı ve pencereler ile birlikte cumba ve balkon gibi hacimsel çıkmalar, planlamaya bağlı olarak cephelerde yer almıştır. Cephelerdeki kapı, pencere ve çıkmalarla birlikte köşe plasterleri, sütunceler, kat silmeleri ve kornişler gibi yapısal ögeler cephelere hareket kazandırmıştır. Dışta prizmal bir kütle teşkil eden konakların kat planlarında geleneksel iç ve orta sofalı şemalar kullanılmıştır. İç mekânlar büyük oranda yenilenmekle birlikte, tavanların bazılarında çıtalarla oluşturulan geometrik süslemeler bulunmaktadır. Genel itibariyle, dönemin mimari ve sosyo-kültürel etkilerini yansıtan konaklar hem Çanakkale hem de Osmanlı sivil mimarisinin önemli eserlerini teşkil etmektedirler.

Historical Mansions of Çanakkale

Çanakkale, whose establishment dates back to the construction of Kale-i Sultâniyye, has developed over time and become a seaport. Based on this development, large structures like mansions and pavilions in addition to houses were built in the city. However, most of these structures were destroyed in the fires, earthquakes and wars that occurred in the last centuries, and the remaining structures have been replaced by today's unidentified buildings due to the zoning pillage in recent years. Necip Pasha Mansion, Cevat Bey Mansion, Hasan Rami Pasha Mansion and Old Governor's Mansion, which were built in the late 19th and early 20th centuries, are some of the examples that could survive till today. In this study, it was aimed to examine the above-mentioned mansions, which have reached the present day, and to reveal their place and importance in both Çanakkale city architecture and Ottoman architecture. In line with this purpose, the relevant literature and archive reviews were firstly conducted, the structures were then examined on site and the mansions were introduced and evaluated in the light of the obtained data within a certain methodology. The mansions examined are in the form of detached houses with a garden, are two-storey over basement and have hippedgable roofs. The mansions reflecting the neoclassical style of the period attract attention with their facades connected to the road. The solid-void rate was taken into consideration in general facade design, volumetric outbuildings such as bay window and balcony together with doors and windows were included on the facades based on the planning. The structural elements on the facades such as corner plasters, pillars, floor moldings and cornices along with the doors, windows and outbuildings gave the facades movement. Traditional anteroom scheme was used in the floor plannings of the mansions forming a prism-type mass on the exterior. Although the interiors have been largely renovated, there are geometric decorations formed with slats on some of the ceilings. In general, the mansions reflecting the architectural and socio-cultural influences of the period are among the important works of both Çanakkale and Ottoman civil architecture.

PDF

___

Acıoğlu, Y. (2015). “Çanakkale’deki Osmanlı Kaleleri”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 19: 93-122.
Akansel, (2013). “Edirne Kaleiçi Tarihi Konutları”. Edirne Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri II, 2-174. Edirne: Edirne Valiliği İl Kültür ve Müdürlüğü. DOI:https://doi.org/10.22520/tubaked.2010.0003
Akın, G. (1990). Asya Merkezi Mekan Geleneği. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Akın, N. (2001). Balkanlarda Osmanlı Dönemi Mimarisi. İstanbul: literatür Yayıncılık.
Akkurt, H. (2004). “Batılı Kültürün 19. Yüzyıl İzmir’inde Mekansal Temsili: Bornova ve Buca Levanten Evleri”. Egemimarlık, 3/51: 4-9.
Akyüz, E. (1994). “Tarihsel Süreçte İzmir’de Konut”. Egemimarlık, 3/14: 32-35.
Akyüz, E. (1996). “İzmir Evleri”. Atlas Özel Sayı, İzmir’96: 34-42.
Anonim, (1971). “Hasan Rami Paşa”. Türk Ansiklopedisi, XIX: 24-25. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Aslan, H. (2006). “Okulumuzun Tarihçesi”. 18 Mart İlköğretim Okulu Bülteni, 3: 28.
Atabay, M. (2012). “Çanakkale’de Nüfus Yapısı, Niteliği ve Göçler”. Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale, 409-427. İstanbul: Yapı Kredi.
Bektaş, C. (2005). Antalya Evleri. İstanbul: Bileşim yayınları.
Cantay, G. (Ed., İ. Erten). (1997). Çanakkale Yapıları Tasarım Rehberi. Çanakkale: Çanakkale Belediyesi.
Cevizoğlu, H. (1996). Aydın Evlerinin Cephelerinde Kullanılan Süsleme Elemanlarının Antikçağ Mimarisi ile Karşılaştırılması. Aydın: Mimarlar Odası Aydın Temsilciliği.
Cuınet, V. (1894). La Turquie D’Asie, Géographie Administrative,Tome Troisieme, Paris.
Çanakkale Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Arşivi. Dosya No: 17.00.3; Dosya No: 17.00.14; Dosya No: 17.00.15; Dosya No: 17.00.49.
Çelik, S. (2012). “Evliya Çelebi’nin, Sultan IV. Mehmed ile Birlikte Katıldığı Bursa ve Çanakkale Boğazı Gezisi”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15/28: 139-197. DOI: https://doi.org/10.31795/baunsobed.657002
Çetin, Y. (2006). “Geleneksel Türk Evinde Cumbalar”, Sanat Tarihi Dergisi, XV/2: 17-27.
Çıkış, S. (2009). “‘Modern Konut’ Olarak XIX. Yüzyıl İzmir Konutu: Biçimsel ve Kavramsal Ortaklıklar”. METU.JFA, 26/2: 211-233. DOI: https://doi.org/10.4305/metu.jfa.2009.2.11
Çoruhlu, T. (2008). “Çanakkale İlinde Sivil Mimari”. Çanakkale Tarihi, VI, 3445-3453. İstanbul: Değişim.
Deniz, E. (2016). Kırklareli Konut Yapılarında Kalemişi Süsleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
Devlet Arşivleri, DH.MKT. / 2888-1 (H.13.07.1327); DH.MUİ. / 85-50 (H.28.04.1328).
Dündar, M. (2019). “Çanakkale’de İki Levanten Evi: Vitalis Konağı ve Whittall Konağı”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 26: 303-329. DOI:https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.585374
Eldem, S. H. (1954). Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi.
Erpi, F. (1987). Buca’da Konut Mimarisi (1838-1934). Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
Erpi, F. (2006). “Toplum Kültürü ve Yerel Mimaride Yansıması- Üç Örnek: Batı Anadolu’da Türk, Rum ve Levanten Konutları”. Avrupalı mı Levanten Mi? (Yay. Haz., A. Yumul - F. Dikkaya), 151-169. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
Erten, İ. (2012). “Çanakkale Yerleşim Kültürü”. Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale, 385- 408. İstanbul: Yapı Kredi.
Eyice, S. (1981). “XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu”. Sanat Tarihi Yıllığı, IX-X, 163-189.
Günay, R. (1998). Türk Ev Geleneği ve Safranbolu Evleri. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
Güncan, M. A. (1993). 19. Yüzyıl Avrupa Mimarlık Hareketlerinin ve Batılılaşmanın Osmanlı Konut Mimarisine Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Hasan Rami Paşa, (1324). Hatırat (1). İstanbul:
Hasol, D. (2012). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
Jewish, V. (2012). The social and economic position of Jews in Macedonia in the XIXth century, 14-15. (http://www.paideia-eu.org/wp-content/uploads/2012/08/Vladimir-Janev.pdf) DOI:https://doi.org/10.18411/d-2016-154
Kahraman, S. A. vd. (Yay. Haz.). (2001). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi- 5. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi.
Kalfa, M. Ş. (2008). “Bir Portre ve Kentte Geçmişin Ayak İzleri 2: Hasan Rami Paşa (1842-1923)”. Troy Çanakkale, 31: 32-35.
Koçyiğit, O. (2017). “Çanakkale’nin Geç Osmanlı Devri Kültür Mirası: Ticaret ve Üretim Yapıları”. TÜBA-KED, 15: 127-138. DOI: https://doi.org/10.22520/tubaked.2017.15.008
Kuban, D. (1994). “Konaklar”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 5: 50-55.
Kuban, D. (1995). Türk “Hayat”lı Evi. İstanbul: Ziraat Bankası Kültür Yayınları.
Kulu, M. M. (2008). “Çanakkale Yerel Tarihi İle İlgili Bir Kaynak: Vilayet Salnameleri”. Çanakkale Tarihi, III, 1303-1361. İstanbul: Değişim.
Kuyulu Ersoy, İ. (2006). “Karşıyaka Levanten Konutlarından Örnekler”. Karşıyaka Kültür ve Çevre Sempozyumu (22-23 Aralık 2005) Bildiriler), 35-47. İzmir: Karşıyaka Belediyesi Kültür Yayınları.
Kuyulu, İ. (2006). “Bornova’da Levanten Konutları”. Avrupalı mı Levanten Mi? (Yay. Haz., A. Yumul - F. Dikkaya), 171-197. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
Küçükerman, Ö. (1996). Kendi Mekânın Arayışı İçinde Türk Evi. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
Levi, E. A. (2000). “Batı Anadolu Kıyıları Konut Mimarisinin Ege Adalarındaki Örneklerle Karşılaştırmalı Değerlendirmesi”. Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı “Uluslarüstü Bir Miras”, 277-285. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
Levi E. A. vd. (2007). “Bornova – Edwars (Murad) Köşkü Restorasyon Çalışmaları”. Egemimarlık, 1/60: 14-19.
Orman, İ. (2002). “Konak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 26:159-161.
Özhan, N. (2006). Anadolu’nun Geleneksel Konutlarında Ahşap Kullanımına Ait Bir Derleme. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Renda, G. vd. (1995). Mersin Evleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Rıfat Osman. (1976). Edirne Evleri, (Yay. Haz., S. Ünver). İstanbul. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
Satkın, N. (2012). Osmanlı Dönemi Tekirdağ Evleri. Tekirdağ: Tekirdağ Valiliği Yayını.
Tolun, N. (2001). Çanakkale’de 18. ve 19. Yüzyıl Konut Mimarisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
Tolun, V. (2012). “Osmanlı’nın Akdeniz’e Açılan Kapısı: Çanakkale”. Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale, 11-162. İstanbul: Yapı Kredi.
Tombul, M. (2015). Çanakkale Kültür Envanteri. İstanbul: Çanakkale Valiliği.
Tomsu, L. (1950). Bursa Evleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi.
Tuncel, M. (1993). “Çanakkale”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8: 197-199.
Uçar, H. – Uçar, A. (2013). “İzmir Kemeraltı Geleneksel Kent Dokusunda Konut Tipleri ve Cephe Tipolojisi”. Sanat Tarihi Dergisi, XXII / 2: 119-147.
Uygun, S. (2015). Çanakkale’nin Eğitim Mirası. İstanbul.
Uysal, Z. (2005). “Yeşilyurt Köyü Cami”. Sanat Tarihi Dergisi, XIV/1: 309-329.
Yener, E. vd. (Haz.). (2012). Aydın Kültür Envanteri - I. Ankara: Aydın Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.