19684

BOZKIR KÜLTÜRÜNDE AT YETİŞTİRİCİLİĞİ VE ÇİN İLE OLAN İKTİSADİ, SİYASİ İLİŞKİLERDEKİ YERİ

Bugün, kısaca Moğolistan'dan Macaristan'a kadar uzanan geniş bozkır arazisi, tarihte büyük ve güçlü göçebe devletlerin kurulduğu sahalar olmuştur. Özellikle bozkırın doğusunda kurulan Hun, GökTürk ve Uygur gibi devletler Türk tarihinde önemli bir dönemi teşkil ederler. Bu dönem Türk devletlerinin iktisadi hayatının merkezinde at yetiştiriciliği yer almaktadır. Bozkır kültür temsilcileri için at olmadan bir hayat tasavvur edilemez. Çünkü at, göçebe çobanlık için gereken hareketi mümkün kılmış, gerek eti gerek sütüyle insanların besin ihtiyacını karşılamıştır. Bu coğrafyada birden fazla at türü yetiştirilmiş ve bu atların özellikleri çeşitli kaynaklarda defeatle zikredilmiştir. Bu coğrafyada kurulan devletlerin varlığını devam ettirmesi ve iktisadi açıdan güçlü olması da yetiştirilen hayvanla ve dolayısıyla at sayısıyla doğrudan bağlantılıdır. Bozkır coğrafyasında görülen iklimsel felaketler sonucu hayvan varlığının azalması, gerek toplumun gerekse bu coğrafyada kurulan devletlerin varlığını zora sokmuştur. O halde "at" bozkırda kurulan Türk devletlerinin var oluş sürecinde sadece askeri maksatlarla kullanımının dışında, ekonomik olarak da en büyük değeri ifade eden araç olmuştur. Bozkır kültür tarihinde askeri, iktisadi ve sosyal ilişkiler açısından Çin devletiyle olan münasebetler mühim yer işgal ederler. Çin topraklarında yeterince at yetiştirilememesi konusu Çin için önemlidir. Askeri açıdan güçlü ve sağlam, bozkır atlarına ihtiyaç duyan Çin bu ihtiyacını çoğu zaman Türklerden karşılamak zorunda kalmıştır. Bu nedenle Türk ve Çin devletleri arasında özellikle siyasi ve iktisadi ilişkilerin temelinde yatan unsur yine at olmuştur. Türk devletleri ve Çin devleti arasında belirli sistemler çerçevesinde gerçekleştirilen atın haraç, vergi, ya da ticaret adı altında verilmesi ve bunun karşılığında özellikle ipekli mamullerin alınması hususu, devletlerin birbirlerine karşı olan konumlarını adlandırmak açısından da önemlidir. Burada Türkler tarafından kullanılan başlıca ticari meta yine at idi ve sayısı bazen Çin ekonomisini zora sokacak biçimde çok olabiliyordu. Devletlerarası ticaretin yanında halklarında ticaret yapabilmesi için daha Hun çağında Çin sınırında çeşitli ticaret pazarlarının kurulduğu bilinmektedir. Türk ve Çin sınırlarında kurulan bu sınır pazarları özellikle Türk devletlerinin ve halkının iktisadi hayatında önemli idi. Atın ve ipeğin birbirine karşılık değeri meselesi ise Türk devletlerinin askeri ve siyasi gücüyle doğrudan bağlantılı olmaktaydı

HORSE BREEDING AT STEPPE CULTURE AND ITS PLACE IN THE FINANCIAL AND POLITICAL RELATIONS WITH CHINA

Wide steppe lands extending from Mongolia to Hungary have become sites established by great and powerful nomad states in the history. In particular, states such as Hun, Gök-Türk and Uighur settled on the eastern side of the steppe constitute important era in the Turkish history. Horse breeding is in the centre of political life for the Turkish states in this era. A life without horse cannot be envisaged for the representatives of steppe culture. Because horses have rendered mobility required for the nomad sheepherding and compensated the food requirement of people through their meat as well as milk. Multiple horse type has been bred in this geography and characteristics of these horses have been referred in numerous sources in time. Continued existence of states settled on this geography and becoming economically powerful is directly connected with the horses bred and number of horses. As a result of the climatic disasters occurred on this geography, these horses have become extinct and communities and the states settled on this geography had difficulty to exist. Therefore “Horse” has become a vessel not only used for the military purposes during the existence period of Turkish states but also had great value in economical terms. Relations with Chinese state in aspect of military, financial and social affairs cover important part in the history of steppe culture. Failure to breed sufficient number of horses on Chinese soil is very important for China. China sturdy and strong in military aspect and requiring steppe horses was forced to compensate this requirement from the Turks for many times. Therefore, horse has become again the underlying issue for the political and financial relations between Turkish and Chinese states. Providing horse under tribute, tax or trade within specific systems between Turkish states and Chinese state and receiving silk products against them is important in aspect of referring the position of states against each other. Major commercial good used by the Turks was horse and number of horses was increasing in a way to cause difficulty for Chinese economy. It is known that various commercial markets were established at Chinese border at Hun era in order for communities to perform commercial activities besides the interstate trade. These border markets established at the Turkish and Chinese borders were very important in financial life of Turkish states and communities. Value of Horse and silk against each other was directly connected with the military and political power of Turkish states.

PDF

___

Ağababa, N. (2015). “Çin Kaynaklarında Türkler / Turks In The Chinese Sources”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Şefik Yaşar Armağanı), Volume 10/9 Summer 2015, ANKARA/ TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8675, p. 1-8
Barthold, W. (2006).Türk-Moğol Ulusları Tarihi, Çev. Hasan Eren, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Baykara, Tuncer (1997).Türk Kültürü Araştırmaları, Akademi Yayınları, İzmir.
Cahiz, Ebu Osman’Amr B. Bahr El (1998). Hilafet Ordusunun Menkıbeleri ve Türklerin Faziletleri, Çev: Ramazan Şeşen, TKAE. Yayınları, 2.Baskı, Ankara.
Chavannes, Edouard (2007). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, Çev: Mustafa Koç, Selenge Yayınları, İstanbul.
Deer, Jozsef (1954). “İstep Kültürü”, Çev. Şerif Baştav, Ankara Üni.,DTCF. Dergisi XII, 1-2, s.159-176.
Eberhard, Wolfram (1940a). “Çin Kaynaklarına Göre Orta Asya’da At Cinsleri ve Beygir Yetiştirme Hakkında Malumat”, Ülkü Der. S.92, s. 161-172.
Eberhard, Wolfram (1940b), “Muahhar Han Devrinde (M.S.25-220) Hun Tarihine Kronolojik Bir Bakış”, Belleten, C.IV, S.16.
Ergin, Muharrem (2006).Orhun Abideleri, Boğaziçi Yay, 37.Baskı, İstanbul.
Gabaın, A. Von (2009).Türkoloji Makaleleri, Der. Yusuf Gedikli, İstanbul.
Gökyay, Orhan Şaik (1973).Dedem Korkutun Kitabı, Başbakanlık Kültür Müs. Yayınları, İstanbul.
Gömeç, Saadettin, (2011).Uygur Türkleri Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara.
Gömeç, Saadettin, (2012).Türk Hun Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara.
Gumılev, L.N. (2001).Kavimlerin Türeyişi ve Yeryüzü Üzerindeki Yaşam Bölgeleri, Çev. Nuri Eyüpoğlu, Ötüken Yayınları, İstanbul.
Gumılev, L.N. (2003a). Hazar Çevresinde Bin Yıl, Çev: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
Gumılev, L.N. (2003b). Muhayyel Hükümdarlığın İzinde, Çev: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul
Gumılev, L.N.(2004).Eski Türkler, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, 5. Baskı, İstanbul.
Han, Z. (2015). “Çin Kaynaklarına Göre İkinci Göktürk Hakanlığı İle Balhae Krallığı İlişkisi İncelemesi / Relationship Between II. Eastern Turks Khanate and Balhae Kingdom According to Chinese Sources”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Şefik Yaşar Armağanı), Volume 10/9 Summer 2015, ANKARA/TURKEY, www. Turkish studies.net, DOI Number: http:// dx .doi. org/ 10.7827/TurkishStudies.8497, p. 229-234.
Herodotos (2006).Tarih, Çev. Müntekim Ökmen, T.İş Ban. Yay.3.Baskı, İstanbul.
Ibn Battuta, Ebu Abdullah Muhammed (2013).İbn Battuta Seyahatnamesi, Çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
İzgi, Özkan (1978). “XI. Yüzyıla Kadar Orta Asya Türk Devletlerinin Çin’le Yaptığı Ticari Münasebetler”, Tarih Enstitüsü Dergisi, C.IX. S.9 s.88-106.
İzgi, Özkan (2000).Wang Yen-Te’nin Seyahatnamesi, 2.Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
İzgi, Özkan (2014a). “Moğolların Ortaya Çıkışına Kadar Türklerin Çinlilere Tesirleri”, Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları, Haz: Erkin Ekrem, Serhat Küçük, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s.41-53.
İzgi, Özkan (2014b). “Çinlilerin, Göktürk ve Uygurları Yerleştirme Siyaseti”, Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları, Haz: Erkin Ekrem, Serhat Küçük, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s.131-137.
Jen Tang, Chang (1968). T’ang Devrindeki (618-745) Doğu Göktürkleri Hakkında Yeni Belgeler, Taıpei.
Kaşgarlı Mahmud, (2006). DivanüLugat-İt-Türk, I, II, III, IV. Cilt. Çev. Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Klyashtorny, S.G – SULTANOV, T.İ (2004). Türkün Üç Bin Yılı, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yay. İstanbul.
Koppers, Wilhelm (1941). “İlk Türklük ve İlk İndoGermenlik”, 2.Türk Tarih Kongresi, s.645-665.
Kurat, Akdes Nimet (1952). “Göktürk Kağanlığı”, DTCF.Cilt X.Sayı1-2., s.13-53.
Ligeti, L. (1986).Bilinmeyen İç Asya, Çev. Sadrettin Karatay Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Mesudı (2014). Muruc Ez -Zeheb (Altın Bozkırlar), Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
Nemeth, Gyula (1982). Attila ve Hunları, Çev. Şerif Baştav, DTCF. Yayınları, Ankara.
Onat, Ayşe (1987). “Han Döneminde Hun-Çin Ekonomik İlişkileri (M.Ö 206-M.S.220)”, Belleten S. 200, Cilt LIS, s.611-624.
Onat, Ayşe- ORSOY, Sema, vd. (2004), Han Shu, Han Hanedanliği Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Ögel, Bahaeddin (1971). Türk Kültürünün Gelişme Çağları 1,2,MEB Yayınları, İstanbul.
Ögel, Bahaeddin (2003). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Roux, Jean Paul (2007). Türklerin Tarihi, Çev. Aykut Kazancıgil- Lale Arslan Özcan, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
Roux, Jean Paul (2014). Orta Asya-Tarih ve Uygarlık, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
Rubruk, Wilhelm V. (2012).Moğolların Büyük Hanına Seyahat, Çev: Ergin Ayan, Ayışığı Yayınları, İstanbul.
Rüstov, A. (1943). “At ve Araba Kullanımının Tarih ve Sosyoloji Bakımından Ehemmiyeti”, II. TTKongresi, s. 858-863.
Sinor, Denis, (1974) “What is Inner Asia”, Altaicacollecta, Bonn Conference.
Sinor, Denis, (2000). Erken İç Asya Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
Taşağıl, Ahmet, (2004). Göktürkler I, II, III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Toğan, İsenbüke – Kara, Gülnar, vd. (2006). ChiuT’angShu, “Eski Tang Tarihi”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Tsaı, Lıu Mau (2006). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, Çev. Ersel Kayaoğlu- Deniz Banoğlu, Selenge Yayınları, İstanbul.