OSMANLI RUS SAVAŞI’NIN DİYARBAKIR VİLAYETİNE ETKİLERİ VE ISLAHAT KOMİSYONUN FAALİYETLERİ

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı genel olarak ülkenin siyasi, sosyal ve ekonomik durumunu olumsuz etkilemekle birlikte, Diyarbakır'ın da dâhil olduğu doğu vilayetlerini daha çok etkilemiştir. Bu ortamda vilayetteki mevcut nizami kuvvetlerin ve imkânlarının yetersizliği nedeniyle meydana gelen yönetim boşluğu bazı Kürt aşiretlerinin hareket alanını genişletmiş ve ciddi asayiş sorunları meydana gelmiştir. Bu savaş sonrası imzalanan Ayestefanos ve Berlin antlaşmalarının Ermenilerle ilgili yer alan hükümleri gereği Abidin Paşa 1879 yılında Diyarbakır Vilayeti'ne Ermeni reformlarını hayata geçirmek için Islahat Komiseri olarak görevlendirilmiştir. Abidin Paşa aldığı ciddi tedbirlerle vilayette huzur ortamını tesis etmeye çalışmış, ıslahatın devamı için engel gördüğü aşiret reislerini sürgüne göndermiştir. Ancak bazı nüfuz sahibi kişilerin sürgün edilmesine merkezi idare müdahale ederek Abidin Paşa görevinden alınmıştır. Bu durum vilayette tesis edilen huzur ortamının uzun soluklu olmasını engellemiştir. Bunun üzerine Bâbıâli, Aziz Paşa'yı, bu Kürt aşiret reislerinin durumunu araştırmakla görevlendirmiştir. Aziz Paşa, yaptığı tahkikatta sürgün edilen kişiler içerisinde işledikleri cinayetlerden ötürü idam edilmesi gerekenler olduğu gibi, masum olan kişilerin de olduğunu tespit etmiştir. Ancak bu kişilerin nerede yargılanacakları hususu uzun süre belirsizliğini korumuştur. Hükümetin konu ile ilgili gerekli hassasiyeti göstermemesi ve muhtemelen tahkikat komisyonu üzerindeki baskılar nedeniyle tahkikat komisyonun çalışmalarından sağlıklı bir sonuç çıkmamıştır. Bu arada Aziz Paşa, bölgede toplumsal barışın tesisi için Babıâli'ye kalıcı ve etkili tedbirler önermiştir. Ancak bu öneriler de merkezi hükümetler tarafından devlet politikası haline getirilip takip edilmediğinden başarılı olunamamıştır

EFFECTS OF OTTOMAN-RUSSIAN WAR ON DIYARBAKIR AND ACTIVITIES OF REFORM COMISSION

The Ottoman-Russian War generally affected the country’s political, social and economic situation, but it had more influence in the eastern provinces, including Diyarbekır. In these circumstances, because of the lack of available regulatory forces and opportunities, there emerged an authority gap, and this expanded the movement range of some Kurdish tribes and some serious law and order problems took place. Due to the post-war international agreements -Treaty of San Stefano and Berlin- signed after this war, Abidin Pasha was appointed to the province as the Reform Commissioner to realize Armanian reforms in 1879, in accordance with the articles related to the Armenians. Abidin Pasha tried to establish a peace atmosphere with the serious measures he took in the province and exiled the chiefs of the tribes who were regarded as obstacles to the continuation of these reforms. But, the central administration impeached Abidin Pasha by intervening with the deportion of some influential people by Abidin Pasha. This situation prevented the peace and tranquility established in the province from being long-term. Thereupon the goverment (Babiali) appointed Aziz Pasha to investigate the situation of the Kurdish tribal leaders. Aziz Pasha identified that there had been some criminals to be sentenced to death due to their murders as well as some innocent ones. However, the issue of where they should be convicted kept to be uncertain for a long time.A healthy result could not be obtained from the investigations due to negligance of the goverment and probable pressures upon the investigation comission.permanent and efficient precautions to be taken to establish the social peace in the region. However, these proposals did not become fruitful because of the fact that they were not turned into state policies and followed by the central governments

PDF

___

Ali Emiri (1992). Osmanlı Şark Vilayetleri, Sad: Abdülkadir Yuvalı &Ahmet Halaçoğlu, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
Armaoğlu, Fahir (1997). XIX. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Atalay, Talip (2010). “Diyarbakır’da Ermeniler (1869-1884)”, Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır II, Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Yayınları.
Bağçeci, Yahya (2010). “Osmanlı Belgelerine Göre Berlin Antlaşması’ndan I. Dünya Savaşı’na Kadar Fransa’nın Ermeni Politikası”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall 2010, AnkaraTurkey, s. 835-859.
Beysanoğlu, Şevket (1998). Anıtları ve Kitabeleri İle Diyarbakır Tarihi, II, Ankara: Diyarbakır Belediyesi Diyarbakır’ı Tanıtma Yayınları.
Bulduk, Abdülgani Fahri (2007). Diyarbakır Valileri, Haz: Eyüp Tanrıverdi &Ahmet Taşkın, İstanbul: Medrese Yayınları.
Çadırcı, Musa (2001). “Genel Çizgileriyle 19.Yüzyılda Diyarbakır (Bazı Gözlemler)”, Bütün Yönleriyle Diyarbakır Sempozyumu ( 27-28 Ekim 2000), I, Ankara 2001, s.44-51.
Çadırcı, Musa (1992). “II. Abdülhamit’e Sunulan Bir Lâyiha”, Anakara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 3, 1992, s. 413-485.
Diyarbakır Vilayet Salnameleri (1999). Haz: Ahmet Zeki İzgören, II, III, IV, İstanbul: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Duguid, Stephen (1973). “The Politics of Unity: Hamidian Policy in Eastern Anatolia”, Middle Eastern Studies, Vol: 9, No:2, Mayıs 1973, 139-155.
Erim, Nihat (1953). Devletlerarası Hukuki ve Siyasi Tarihi Metinleri: Osmanlı İmparatorluğu Anlaşmaları, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Ertem, Özge (2013). “Diyarbakır’da Kıtlık, Yokluk ve Şiddet 1879-1901”, İngilizce’den çeviren; Sidar Bayram, Diyarbakır Tebliğleri, Diyarbakır ve Çevresi Toplumsal ve Ekonomik Tarihi Konferansı, Hrant Dink Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, s. 73-79.
Findley, Carter (1994). Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform: Babıâli (1789-1922), Çev. Latif Boyacı &İzzet Akyol, İstanbul: İz yayıncılık.
Gençoğlu, Mustafa (2011). “1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2011, Cilt: 2, Sayı: 1, s. 29-50.
Karal, Enver Ziya (1995). Osmanlı Tarihi, VIII, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Karaman, Oktay (1999). Hatunoğlu Kurt İsmail Hakkı Paşa’nın Diyarbekir Valiliği, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitisü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
Karataş, Yakup (2014). “Peaceful Efforts Of Ottoman State Among The East And Southeast Anatolıan Nomadıc Trıbes”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/1 Winter 2014, Ankara-Turkey, s. 221-234.
Kırmızı, Abdülhamit (2012). “1880’de Diyarbekir Vilayetine Gelen İlk Adliye Müfettişi’nin Sergüzeşti”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Sayı: VII, Nisan 2012, s. 82.
Kızılkaya, Oktay & AKAY, Tolga (2012). “Kafkasya Muhacirlerinin Suriye Vilayetine İskânı v Karşılaşılan Zorluklar”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/2, Winter 2013, Ankara-Turkey, s.137-152.
Kızılkaya, Oktay (2013). “XIX. Yüzyılın Ortalarında Çıldır Sancağı’nın Sosyo-Ekonomik Durumu”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/5 Spring 2013, Ankara-Turkey, s. 405-423.
Kodaman, Bayram (1983). Şark Meselesi Işığı Altında Sultan II. Abdülhamid’in Doğu Anadolu Politikası, İstanbul: Orkun Yayınevi.
Korkusuz, M. Şefik (2003). Seyahatnamelerde Diyarbekir, İstanbul: Kent Yayınları.
Korkusuz, M. Şefik (2014). Yazma Eserlerde Diyarbekir Kenti, İstanbul: Toprak Yayınları.
Münir Süreyya (2001). Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi (1877-1914), Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
Peşeng, Remzi, “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Şeyh Ubeydullah Hareketi”, http://www.mnyekta. com/modules.php?name=News&file=article&sid=547 (erişim: 03.10.2015).
Şaşmaz, Musa (2001). “Ermeniler Hakkında Reformların Uygulanması (1895-1897)”, Yeni Türkiye, Ermeni Sorunu Özel Sayısı II, Mart-Nisan, Sayı: 38, Ankara, 2001, s.765-773.
Şaşmaz, Musa (2003). İngiliz Konsolosları ve Ermeni Katliamı İddiaları (1878-1914), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Şimşir, Bilal N (1986). İngiliz Belgelerinde Osmanlı Ermenileri (1856-1880), I, İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
Tütenk, Mustafa Akif (1956-1958). “Diyarbekir’ın Son 60 Yıllık Vakaları (1892-1952)”, KaraAmid Dergisi, II-III. Yıl, 2-4 Sayı, 1956-1958.
Yılmazçelik, İbrahim (2011). “XIX. Yüzyılda Diyarbakır Şehrinin Nüfusu ve Nüfus Hareketleri”, Tüm Yönleriyle Diyarbakır Sempozyumu 2. Sempozyumu (16-17 Aralık), Diyarbakır Tanıtma Kültür ve Yardımlaşma Vakfı Yayınları, Ankara 2011, s. 29-68.
Ziya Gökalp (1992). Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, Haz. Şevket Beysanoğlu, İstanbul: Sosyal Yayınlar.