BİÇİMLERİ AYNI İŞLEVLERİ VE KATEGORİLERİ FARKLI EKLERE YÖNELİK BİR İNCELEME

Türkçede biçimleri aynı işlevleri ve kategorileri farklı eklerin bulunuşu, {-n} ekinin farklı tabanlarda farklı işlevlerde kullanılmasını gerektirmektedir. Ancak {-n} eki, söz konusu olduğunda ilk akla gelen, ekin dönüşlülük işlevidir. Bu nedenle -n'li eylem tabanları sıklıkla dönüşlü sayılır. Bu çalışma {-n} ekinin birbirinden farklı işlevlerini öne çıkarmayı hedeflemekle birlikte konu, dönüşlülük ekinden hareketle değerlendirilecektir. {-n} eki, eylemden eylem yapan türetme eki (aldan-, barın-, giyin-, mırıldan-, tiksin-vb.), eylemden ad yapan türetme eki (akın, basın, düğün, ekin, gelin, tütün vb.), addan ad yapan türetme eki (derin, kayın, yalın, yelin vb.), eylem işletme eklerinden edilgenlik eki (İzge bebek yıka-n-dı ama banyo henüz temizle-n-me-di. Ansızın kapı üstümüze kapa-n-dığından kimse ara-n-a-ma-dı.) ve dönüşlülük eki (Güzelce yıka-n-dı-m, tara-n-dı-m, beze-n-di-m, seni bekliyorum.) olmak üzere sistemde pek çok işlevde kullanıma çıkar. Gösterenleri aynı, gösterilenleri farklı dil birimlerinin varlığının yol açtığı {-n} ekinin bu çok işlevli kullanımı, bazı sıkıntıları da beraberinde getirir. Sıklıkla çatı değiştirme göreviyle kodlanan edilgenlik ve dönüşlülük ekleri, hem çatı eki hem de eylemden eylem yapan türeme eki olarak değerlendirilir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda çatı eklerinin türetme eki olmadığı, temel işlevlerinin özne yüklem arasındaki ilişkileri düzenlemek olduğu görüşünün öne çıktığı söylenebilir ancak bu kez {-n} eki, başka eklerle karıştırılır; edilgenlik eki alan eylemlerin dışındaki -n'li tabanlar, dönüşlü eylem; ek de dönüşlülük eki olarak değerlendirilir

A STUDY TOWARDS AFFIXES WHICH ARE FORMS OF THE SAME, FUNCTIONS AND CATEGORIES OF DIFFERENT

Because Turkish has the affixes which are forms of the same, functions and categories of different, {-n} affix may be used in different bases and different function. But when {-n} affix comes to, first thing come to mind is the reflexivity function of this affix. For this reason verb bases with {-n} generally is assumed as reflexive. In conjunction with this study aims to put forward different functions from each other of {-n} affix, the issue will be evaluated by based on reflexivity affix. {-n} affix is used in many function within system as in examples affix derived verb from verb (aldan-, barın-, giyin-, mırıldan-, tiksin- etc.), affix derived noun from verb (akın, basın, düğün, ekin, gelin, tütün etc.), the passivity affix from verb conjugation affix (İzge bebek yıka-n-dı ama banyo henüz temizle-n-me-di. Ansızın kapı üstümüze kapa-n-dığından kimse ara-n-ama-dı.), and reflexivity affix (Güzelce yıka-n-dı-m, tara-n-dı-m, beze-n-dim, seni bekliyorum.) This multifunctional using of {-n} affix caused by existing language units which are signifier of the same but signified of different, brings with some problems. Passivity and reflexivity affixes, generally coded by task of voice replacement are evaluated as both voice affix and affix derived verb from verb. In studies conducted in recent years it said that put forward the opinion which voice affixes are not derivation affix, rather the basic function of voice affixes organize to the relationship between subject and predicate. However, this time, {-n} affix is confused with other affixes. Bases with {-n} except verbs taking passivity affix, evaluated as reflexive verb, and also this affix evaluated as reflexivity affix

PDF

___

Adalı, Oya (1979), Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Banguoğlu, Tahsin (1974), Türkçenin Grameri, İstanbul.
Demircan, Ömer (1993), ‘Türkçede Çatılım ile Edilim’, Yedinci Dilbilim Kurultayı Bildirileri,
Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, s. 141-154.
Demircan, Ömer (2003), Türk Dilinde Çatı, İstanbul: Papatya Yayıncılık.
Korkmaz, Zeynep (2003), “Türkiye Türkçesinde Fiil Çatısı Üzerine Görüşler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 2001/ I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 193-198.
Kornfilt J. (1997), Turkish, London: Routledge.
Koşaner, Özgün (2005), Türkçede Dönüşlü Yapıların Biçim-Sözdizimsel Özelliği, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özsoy, Sumru (1990), “Edilgen Yapı”, IV. Dilbilimi Sempozyumu Bildirileri (17-18 Mayıs 1990), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, s. 47-58.
Terbish Baasanjav (2006), Türkiye Türkçesi ve Halha Moğolcasında Çatı, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri Anabilim Dalı.
Üstünova, Kerime (2015), “Eylem-Nesne İlişkileri Üzerine, Sadece {-I}, {-Ø} Ekleriyle Çekimlenmiş Ad / Zamir Alan Eylemler mi Geçişli Sayılmalıdır?” Turkish StudiesInternational Periodical For The Languages, Literatur and History of Turkish or Turkic V. 10 / 16 Fall p. 1143-1152, DOI Number: http://dx.doi.org/107827/TurkishStudies. 8902, ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY.
Üstünova, Kerime (2014). “Edilgen Çatılı Eylemin Kullanım Alanı”, IX. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri (26-27 Eylül 2014 Ankara), Ankara: Bilkent Üniversitesi Yayınları, s.135-141.
Üstünova, Kerime (2013), “Yaptırımlı Eylemlerin Dilde Kullanımı”, Leyla Karahan Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları:1127, Armağan Kitaplar: 3, s. 851-860.
Üstünova, Kerime (2012), “Geçişlilik, Geçişsizlik Nitelikleri Değişken Olabilir mi?” Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literatur and History of Turkish or Turkic V. 7/2 spring, p. 7-14. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/ TurkishStudies.3111, ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY. Üstünova, Kerime (2012), Türkiye Türkçesi, Ad İşletimi (Biçim Bilgisi), Bursa: Sentez Yayınları.
Yıldız, Muharrem (2014). Eski Türkçede İşlevsel Bağlamda Çatı Ekleri, (Yüksek Lisans Tezi) Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Yılmaz, Engin (2003), “Türkiye Türkçesinde İkili Çatı Sorunu ve Bunun Öğretimi İle İlgili Meseleler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 2001/ I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 251-289.
Yılmaz, Seda (2013), “Gösterenleri Aynı Gösterilenleri Farklı Fiillere Yönelik Bir İnceleme”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic V. 8/1 Winter, p. 2875-2894, ANKARA-TURKEY.
Yılmaz, Seda (2014), “Çatı Kavramı Üzerine”, The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2329 Number: 26 , p. 521-535, Summer II.