RAVŻATÜ’L-AḪBĀR VE ESERDEKİ DİL- DUDAK UYUMLARI

Bu çalışma, 16. yüzyılda Âşık Çelebi tarafından Arapçadan Türkçeye tercüme edilen Rav?atü'l-a?b?r el-Münte?ab min Rebìèi'l-ebr?r adlı eseri tanıtmayı ve eserden hareketle XVI. yüzyıldaki eklerin dildudak uyumu sürecini göstermeyi amaçlamaktadır. Dil uyumu, Türkçenin çok eski devrelerinde gelişmesini tamamlamış ve kurallaşmıştır. Ancak dudak uyumu için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Dudak uyumu Türkçenin tarihi dönemlerinde düzensiz bir seyir izlemiştir. Eski Türkçede belli oranda görülen dudak uyumu, özellikle Eski Türkiye Türkçesi döneminde büyük ölçüde bozulmuştur. Bu uyumun tekrar gelişmesi Klasik Osmanlı Türkçesi döneminde olmuştur. Üzerinde çalıştığımız Rav?atü'l-a?b?r el-Münte?ab min Rebìèi'l-ebr?r bu uyumun gelişiminin başladığı bir dönemde tercüme edilmiştir. Eser, farklı bilim dallarıyla ilgili konular ihtiva etmesi bakımından da ayrı bir önem taşımaktadır. Farklı zamanlarda yazılmış birçok yazma nüshasının olması döneminde ve sonraki dönemlerde çok okunduğunun bir delilidir. Eser, döneminin dil özelliklerini en iyi şekilde yansıtmaktadır. Çalışmanın giriş bölümünde, 16. yüzyılın önde gelen şair, mütercim ve müelliflerinden olan Âşık Çelebi'nin hayatı ve eserleriyle ilgili bilgiler verilmiştir. Bu bölümde ayrıca üzerinde çalıştığımız Rav?atü'la?b?r'ın konusu, önemi, bölümleri ve ulaşabildiğimiz yazma nüshalarından bahsedilmiştir. Girişteki bu bilgilerden sonra eserdeki eklerin dil ve dudak uyumları üzerinde durulmuştur. Buradan elde edilen sonuçlar yeri geldikçe konuyla ilgili çalışmalarla karşılaştırılmıştır. Son olarak elde edilen bulgulardan hareketle değerlendirmelerde bulunulmuştur

RAVŻATÜ’L-AḪBĀR AND BACK-FRONT HARMONY & UNDOUNDED-ROUNDED HARMONY INCLUDED IN THE BOOK

The study aims to introduce the book “Ravżatü’l-aḫbār el-Münteḫab min Rebìèi’l-ebrār” translated from Arabic into Turkish by Âşık Çelebi and also aims to show the back-front harmony and unrounded-rounded harmony processes of the suffixes in XVIth century based on the book. Back-front harmony has completed its development and had established its rules at very old ages of Turkish. But the same is not valid for unrounded-rounded harmony. Unrounded-rounded harmony has developed in a random way. Existing unrounded-rounded harmony in old Turkish spoiled in old Turkey Turkish. Redevelopment of this harmony has taken place been in Classical Ottoman Turkish. The book “Ravżatü’laḫbār el-Münteḫab min Rebìèi’l-ebrār” we have studied has been translated at the starting ages of this redevelopment. The study is also remarkable due to the fact that containing subjects converning different discipline areas. Existence of many copies written in different ages proves that it was read widely both at its own age and following periods. The study has been reflecting the linguistic features of the age very well. In the introduction chapter of the study, information on the biography and works of Aşık Çelebi, leading poet, translator and author of XVIth century. Also in this chapter, the subject of “Ravżatü’l-aḫbār” and its importance, its chapters and the manuscripts that we could reach were handled. In following chapter, back-front harmony and unroundedrounded harmony of the suffixes in the study were discussed. The results were compared occasionally with the related studies. In the conclusion, an assesment was presented based on the results obtained

PDF

___

Argunşah, Mustafa (1999). Tuhfe-i Murādì İnceleme- Metin- Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Banguoğlu, Tahsin (1998). Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Boz, Erdoğan (2012). “İmadü’l-İslam’da Ünlü Uyumları”, Türk Dili Araştırmaları (MakalelerBildiriler), Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
Bozkurt, Fuat (1995). Türkiye Türkçesi, İstanbul: Cem Yayınları.
Bursalı Mehmet Tahir (2000). Osmanlı Müellifleri I- II- III ve Ahmet Remzi Akyürek Miftahu’lKütüb ve Esamì-i Müellifìn Fihristi (Birleştirilmiş basım), Ankara: Bizim Büro Basımevi Yayın Dağıtım Ltd.
Demir, Necati (2004). Dānişmend-nāme, Ankara: Akçağ Yayınları.
Demirel Dönmez, Özlem (2014). “Anadolu Ağızlarında Görülen Dil Uyumsuzluğu Üzerine Ek Düzeyinde Bir İnceleme/ An Affix Level Investigation on Palatal Disharmony seen in Anatolian Idıolect”. TURKİSH STUDİES –İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 9/12 Fall 2014, p.143-148. ISSN 1308- 2140, www.turkishstudies.net, DOI number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.
Deny, Jean (2012). Türk Dil Bilgisi-Modern Türk Dil Bilgisi Çalışmalarının Kapsamlı İlk Örneği, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Develi, Hayati (1995). Evliya Çelebi Seyehatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmesi ve Uyumlar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Develi, Hayati (1995). Evliya Çelebi Seyehatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmesi ve Uyumlar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Duman, Musa (1995). Evliya Çelebi Seyehatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
------------------- (2008). Makaleler- Eski Türkiye Türkçesinden Osmanlı Türkçesine, İstanbul: Kesit Yayınları
Ediskun, Haydar (1999). Türk Dilbilgisi (7. Baskı), İstanbul: Remzi Kitabevi.
Ergin, Muharrem (1998). Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
Gabaın, Annemarıe Von (1998), “Eski Türkçe” Tarihi Türk Şiveleri 3. baskı (Haz: Mehmet Akalın), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Gencan, Tahir Nejat (2001). Dilbilgisi, Ankara: Ayraç Yayınları.
Güler, Metin (2015). Âşık Çelebi’nin Ravza Tercümesi (İnceleme- Metin- Sözlük) Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Gülsevin, Gürer (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: TDK Yayınları.
Gülsevin, Gürer- BOZ, Erdoğan (2004). Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
Hançerlioğlu (Kılıç), Filiz (1988). Aşık Çelebi Divanı (Danışman: Yard. Doç. Dr. Cemal Kurnaz), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Kartallıoğlu, Yavuz (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17, 18. Yüzyıllar), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kılıç, Filiz (2010). Aşık Çelebi- Meşāirü’ş-şuarā, İnceleme- metin, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
Korkmaz, Zeynep (2007b). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi (İkinci Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
…………………… (2007b). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Köprülü M. FUAT (1965). ‘Áşık Çelebi’. İslam Ansiklopedisi C: 1, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Özçelik, Kenan (2015). Âşık Çelebi Terceme-i Ravzatü’ş-şüheda (İnceleme- Metin) Yayımlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
Özege, M. Seyfettin (1971). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu 5 Cilt, İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
Özkan, Mustafa (1993). Mahmud b. Kādì-i Manyās- Gülistan Tercümesi (Giriş- İnceleme- MetinSözlük), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özmen, Mehmet (2001). Ahmed-i DÀèì Divanı (Metin- Gramer- Tıpkıbasım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yelten, Muhammet (1998). Şirvanlı Mahmud- Tārih-i İbn-i Kesìr Tercümesi (Giriş- İncelemeMetin- Sözlük), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
YILDIZ, Osman (2010). Ahvâl-i Kıyâmette Dudak Uyumu, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/1 Winter 2010. p. 109- 137. ISSN 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.