BÂYEZÎD-İ BİSTÂMÎ'NİN MUHABBETULLAH ANLAYIŞI

Hicrî III. ve IV. yüzyıllar, tasavvuf tarihi açısından, önemli gelişmelerin kaydedildiği bir dönemdir. Bu dönemde büyük sûfîler yetişmiş ve tasavvufun nazarî yönü oluşmaya başlamıştır. İlk tasavvuf tarikatları diyebileceğimiz, başlıca on bir tarikatın kuruluşu da bu süreçte gerçekleşmiştir. Bâyezîd-i Bistâmî, hicrî III. asra damgasını vurmuş sûfîlerden birisi; ilk dönem tarikatlarından Tayfûriyye'nin de kurucusudur. Tayfûriyye, sekr esasını prensip edinmiş, tasavvufî bir nizamdır. Sekr ise Allah aşkından dolayı ortaya çıkan kendinden geçme halidir. Ancak sekr, coşkunun yoğunluğundan kaynaklanan geçici bir durumdur. Dolayısıyla muhabbetullahın, sekrden başka tezahürleri de mevcuttur. Örneğin fenâ, tevhit, ma'rifet, ve müşâhede gibi kavramlar, Bâyezîd'in kavramlardandır. Ancak bunlar da Allah aşkı ile direkt yahut dolaylı olarak ilgili olduğundan, Bâyezîd'in tasavvufî anlayışının, büyük ölçüde aşk üzerine kurulu olduğunu söylemek, abartılı olmaz. Onun tasavvufla ilgili söz ve fiillerinden pek çoğu da bu itici güç tarafından desteklenir. Örneğin o, Allah aşkının bir tezahürü olarak şer'î konularda çok titiz davranmış; Allah'ın emir ve yasaklarına riayeti kendine temel prensip ettiğinden -halkın bir velide belki de en çok görmek istediği- kerametlere dahi itibar etmemiştir. Bununla da yetinmeyen Bâyezîd, hayat tarzı olarak zühdü tercih etmiş; buna rağmen yaptıklarını daima azımsamış bir sûfîdir. Bu makalede, Bâyezîd-i Bistâmî'nin tasavvufî anlayışında Allah sevgisi ve bu sevginin onun hayatındaki tezahürleri ele alınacaktır

UNDERSTANDING OF MUHABBETULLAH ACCORDING TO BÂYEZÎD-İ BİSTÂMÎ

Third and fourth centuries of Hijra are important periods for the history of sûfism. In this period a lot of sufi grew and some mystical theories were developed. In these centuries the first 11 main sûfî orders (tariqats) were established. Bâyezîd-i Bistâmî is one of the most important names of this period. He was establisher of "Tayfûriyye" that was from the first term orders. Tayfûriyye based its mystical thoughts on "sekr." Sekr is a kind of ecstasy caused by love of Allah (muhabbetullah). But sekr is a temrorary state emerges thank to intense excitement. So muhabbetullah has also another appearants with the exception of sekr. For example fena, unity of Allah (tevhid), insight (marifet) and müşâhede are some other terms take place in Bâyezîd's mystical system. But these terms are also interested in muhabbetullah directly or indirectly. So, it is possible to say that Bâyezîd's mystical system is based on love. Most of his talkings and ideas about mysticism are suppurted by this driving force. For example he obeyed with religious rules meticulously and considered Allah’s commands and bans important. Besides this he ignored even miracles (keramet) toward that people respected. Bâyezîd didn’t restrict himself these ones. He chose ascetistic life for the sake of muhabbetullah and always regarded his religious deeds as too little. This article deals with Bâyezîd-i Bistâmî's love of Allah and its appearans in his life

PDF

___

AFÎFÎ, Ebu’l-Alâ, Tasavvuf, (İslâm’da Manevi Hayat), çev.: Ekrem Demirli-Abdullah Kartal, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
ANKARAVÎ, İsmail (ö.1041/1631), Minhâcü’l-Fukarâ, haz.: Safi Arpaguş, Vefa Yayınları, İstanbul 2008.
ATEŞ, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1998.
ATTÂR, Ferîdüddin (ö. 627/1229), Tezkiretü’l- Evliyâ, haz.: Süleyman Uludağ, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2012.
BOLAT, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İnsan Yayınları, İstanbul 2003.
CÂMÎ, Abdurrahman (ö. 892/1492), Nefehâtü’l-Üns (Evliya Menkıbeleri), çev.: Lâmiî Çelebi, haz.: Süleyman Uludağ-Mustafa Kara, Marifet Yayınları, İstanbul 2005.
CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yayınları, Ankara 1997.
ERAYDIN, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatler, Marifet Yayınları, İstanbul 1990.
GÖKCAN, Mansur, “Tasavvufta Allah Sevgisi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, c. 1 (181-201), Adana 2001.
GÜRER, Dilaver, Abdülkâdir Geylânî, Hayatı Eserleri Görüşleri, İnsan Yayınları, İstanbul 1999.
El-HUCVİRÎ, Ali b. Osman el-Cüllâbî, (ö. 465/1072), Keşfü’l-Mahcûb, (Hakikat Bilgisi), haz.: Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul 1996.
İBN HALLİKÂN, Ebu’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr (ö. 681/1282), Vefeyâtü’l-A‘yân ve Enbâü Ebnâi’z-Zemân, (I-VIII), tah.: İhsan Abbâs, Beyrut, 1969.
İBN MANZÛR, Cemaleddin Muhhammed b. Mükerrem, (ö. 711/1311), Lisânü’l-Arab, Dâru'lMaârif, Kâhire 1119h.
İSFEHÂNÎ, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah, (ö. 430/1038), Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ, I-X, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1988.
İSFEHÂNÎ, Râgıb, Müfredât fî Garîbi’l-Kurân, Dâru’l-Maârif, Beyrut ts.
KAM, Ferit, Vahdet-i Vücûd, sad.: Ethem Cebecioğlu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1994.
KAPLAN, Mahmut (2013), “Eşrefoğlu Rûmî’nin Gönül Miracı: Adı Aşk / Eşrefoğlu Rûmî's Heart Ascensıon: Adı Aşk” TURKISH STUDIES -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Turgut Karabey Armağanı), Volume 8/13, Fall 2013, www.turkishstudies.net, DOI Number:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6019, p. 113-137.
KARTAL, Abdullah, “Sekr”, D.İ.A., c. XXXVI (334-335), T.D.V. Yayınları, İstanbul 2009.
KÂŞÂNÎ, Abdürrezzak Kâşânî (ö. 730/1329), Letâifü’l-A‘lâm fî İşârâti Ehli’l-Kelâm, (Tasavvuf Sözlüğü), çev.: Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.
KONUR, Himmet, İbrahim Gülşenî Hayatı, Eserleri, Tarikatı, İnsan Yayınları, İstanbul 2000.
KUŞEYRÎ, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim (ö. 465/1072), Er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, tah.: Abdülhalîm Mahmûd-Mahmûd b. eş-Şerîf, Dâru'l-Ferfûr, Dimeşk 2002.
KÜBRÂ, Necmü’d-Din (ö. 618/1221), Usûlü Aşere, Risâle İle’l-Hâim, Fevâhu’l-Cemal, (Tasavvufî Hayat), haz.: Mustafa Kara, Dergah Yayınları, İstanbul 1996.
MASSIGNON, Louis, Doğuş Devrinde İslâm Tasavvufu, çev.: M. Ali Aynî, haz. Osman TürerCengiz Gündoğdu, Ataç Yayınları, İstanbul 2006.
El-MEKKÎ, Ebû Tâlib (ö. 386/996), Kûtü’l-Kulûb, (Kalplerin Azığı), I-IV, haz.: Muharrem Tan, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.
RÛMÎ, Eşrefoğlu (ö 874/1470), Müzekki’n-Nüfûs, haz.: Abdullah Uçman, İnsan Yayınları, İstanbul 1996.
Es-SEHLEGÎ, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Ali (ö. 476/1083), Kitabu’n-Nûr min Kelimâti Ebi’tTayfûr, (Menâkıb-ı Bistâmî), tah.: Abdurrahman Bedevî, Şatahâtu’s-Sûfiyye İçinde (49– 187), Vekâletü’l-Matbû‘a, Kuveyt, ts.
SUNAR, Cavit, Anahatlarıyla İslâm Tasavvufu Tarihi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1978.
SÜHREVERDÎ, Ebû Hafs Şihâbuddin Ömer (ö. 632/1234), Avârifü’l-Maârif, (Tasavvufun Esasları), haz.: Hasan Kamil Yılmaz-İrfan Gündüz, Vefa Yayıncılık, İstanbul 1990. SÜLEMÎ, Ebu Abdurrahman Muhammed b. el-Hüseyin (ö. 412/1021), Tabakâtu’s-Sûfiyye, tah.: Mustafâ Abdü’l-Kâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan 2010.
ŞA'RÂNÎ, Tabakâtü'l-Kübrâ, çev.: Abdülkadir Akçiçek, Toker Yayınları, İstanbul 1968.
TOSUN, Necdet, Bahâeddîn Nakşbend Hayatı, Görüşleri, Tarikatı, İnsan Yayınları, İstanbul 2003.
Et-TÛSÎ, Ebu Nasr Serrâc, (ö. 378/988), el-Lüma‘ fi’t-Tasavvuf, Şirketü'l-Kudüs, Kâhire 2008.
ULUDAĞ, Süleyman, Bâyezîd-i Bistâmî, Hayatı-Menkıbeleri-Fikirleri, T.D.V. Yayınları, Ankara 1994.
_________, "Bâyezîd-i Bistâmî", D.İ.A., c. V (238-241), T.D.V. Yayınları, İstanbul 1992.
_________,“Muhabbet”, D.İ.A., c. XXX (386-388), T.D.V. Yayınları, İstanbul 2005.
YILMAZ, Hasan Kamil, Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Neşriyat, İstanbul 1997.