ŞATHİYELERDE TANRI ALGISI: TİPOLOJİK BİR YAKLAŞIM

Çalışmamızın odağında şathiyelerdeki tanrı algısının oluşumuna etki eden psiko-sosyal faktörler ve bu faktörlerin etkisiyle oluşan tanrı algısı bulunmaktadır. Bilindiği gibi tanrı algısı kişinin sosyo-kültürel ortamından, aldığı eğitimden ve içsel yaşantılarından etkilenmektedir. Tanrıyla içinde bulunduğu gelenekten daha farklı bir algı içinde oldukları anlaşılan ve bu öznel deneyimi şathiye ile ortaya koyan şairlerin kişisel tarihleri ve kültürel ortamlarıyla ilgili bir analiz, konuyu anlamamıza hizmet edecektir. Bu bağlamda konu iki kısımda değerlendirilmiştir. Birinci kısımda tanrı algısının oluşumu, nesne ilişkileri kuramının tanrı algısının oluşumuyla ilgili yaklaşımları ve bu oluşumu destekleyen toplumsal zemin ele alınmıştır. Ayrıca araştırmanın ana malzemesini oluşturan şathiyelerin anlaşılmasını kolaylaştırmak için kavramsal bir analize yer verilmiştir. İkinci kısımda ise şathiyelerdeki tanrı algısıyla ilgili bir kavramsallaştırma denemesine girişilerek tanrı algısıyla ilgili şiirler tipolojik bir yaklaşımla değerlendirilmiştir. Bu modelde dört temel başlık ön plana çıkmaktadır. Birincisi, tanrıya sitem eden şiirler: Bunlara Yunus Emre ve Âşık İhsani'nin bazı şiirleri örnek olarak verilmiştir. İkincisi, tanrıyı eyleminden dolayı sorgulayan şiirler: Bu türe Kaygusuz Abdal, Azmi Baba ve Âşık Veysel'in bazı dizeleri örnek olarak gösterilmiştir. Üçüncüsü, tanrıyı suçlayan şiirler: Burada yine Kaygusuz Abdal'ın bazı dizeleri ele alınmıştır. Dördüncüsü ise tanrıya yönelik karmaşık duygular ifade eden şiirler: Burada özellikle Pir Edip Harabi'nin bazı dizeleri değerlendirilmiştir. Dönemin toplumsal koşullarında ortaya çıkan ancak şairlerin kişisel ruh dünyalarının ve özgül deneyimlerinin bir yansıması olan şathiyeler, tanrı algısı açısından dikkate değer veriler sunmaktadır

THE GOD PERCEPTION IN SATHIYES: A TYPOLOGICAL APPROACH

In the focus of our study, psycho-social factors effecting formation of god perception in sathiyes and god perception formed with the effect of such factors. As it is known god perception is affected by sociocultural environment, education and internal experiences of the person. An analysis regarding personal histories and cultural environments of poets which have a different god perception from tradition they belong to and have presented this special experiment through sathiye will assist us to understand issue. For this purpose, issue is evaluated in two parts. In the first part formation of god perception, approaches of object relations theory regarding formation of god perception and social ground supporting this formation are examined. Moreover a conceptual analysis is included in order to ease sathiyes that constitute main material of the research to understand. In the second part, a conceptualizing attempt regarding god perception in sathiyes is tried and poems regarding god perception are evaluated with a typological approach. In this model four main titles become prominent. First are poems expostulating to god: some poems of Yunus Emre and Âşık İhsani are given as examples of them. Second are poems asking the god for its action: some lines of Kaygusuz Abdal, Azmi Baba and Âşık Veysel are given as examples of this class. Third are the poems blaming god: Here again some lines of Kaygusuz Abdal are handled. Fourth are the poems stating complicated feelings regarding god: here especially some lines of Pir Edip Harabi are evaluated. Sathiyes that exist under social conditions of their periods but reflects personal state of mind and specific experiences of poets provide considerable data in the aspect of god perception

PDF

___

KAYNKAÇA
APAYDIN, H., (2005), “Aşık Veysel Şatıroğlu’nda Dinî Tecrübe”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi V, Sayı: 3.
ASLAN, Ü., (2008), “Fahrî Ahmed ve Şathiye Şerhi”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308- 2140,Volume 3/4 Summer 2008. www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.361, p. 120-155.
AY, M., (2005), “Tanrı Tasavvurlarının Politik Tasarımlara Yansıması”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XLVI, Sayı II, s. 107-130.
AYDIN, A. R., (2010), “Tanrı Algısına Jungçu Bir Bakış”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 28, ss. 53-61.
BERGER, P. L., LUCKMANN, T., (2008), Gerçekliğin Sosyal İnşâsı, Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi, (çev.: V. S. Öğütle), İstanbul: Paradigma Yayınları.
CEBECİOĞLU, E., (2006), “Şatahât İbarelerinin Anlaşılmasına Doğru: Metodik Bir Deneme”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 17, ss. 7-27.
COULON, A., (2010), Etnometodoloji, (çev.: Ü. Tatlıcan), İstanbul: Küre Yayınları.
CÜNDİOĞLU, C., (2013), Şatahat Üzerine Dersler, 15/10/2006 tarihli yazısı, http://ducanecundioglusimurggrubu.blogspot.com/11/09/2013.
ÇAKMAKLIOĞLU, M., (2005), “Hallâc’ın “Ene’l-Hakk” Sözü Bağlamında Mevlânâ’nın Şatahât Yorumu”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 15, ss. 191-223.
ÇELİK, Ç., (2007), “Teodisenin Sosyolojisi:Toplumsal Süreçlerle İlişkisi İçinde Teodise Konusuna Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Bilimname XIII, 37-66.
DIERL, A. J., (1991), Anadolu Aleviliği, çev.: Fahrettin Yiğit, İstanbul: Ant Yayınları.
EYUBOĞLU, İ. Z., (1995), Türk Şiirinde Tanrıya Kafa Tutanlar, İstanbul: Kaynak Yayınları.
FEUERBACH, L., (2008), Hıristiyanlığın Özü, (çev.: O. Özügül), İstanbul: Say Yayınları.
GÖLPINARLI, A., (2006), Yunus Emre: Hayatı ve Bütün Şiirleri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
GÖLPINARLI, A., (2010), Yunus Emre: Divân ve Risâletü’n Nushiyye, İstanbul: Derin Yayınları.
GUNTRİP, H., (2013), Şizoid Görüngü, Nesne İlişkileri ve Kendilik, (çev.: İpek Babacan), İstanbul: Metis Yayınları.
GURNEY A.; ROGERS S., (2007), “Object-Relations and Spirituality: Revisiting a Clinical Dialogue”, Journal of Clinical Psychology, Vol. 63 (10), 961–977.
GÜNDÜZ, Ş., (2004), “Başkaldırı Geleneği ve Heterodoksi”, Bilimname VI, /3, 75-85.
GÜNGÖR, Ö., (2012), “Yolda Caferi” Olmanın Sosyolojik Anlamı: Alevilik Caferilik İlişkisi, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 7/4, Fall 2012, . www.turkishstudies.net, DOI Number : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3699, p. 1939-1959.
GÜNŞEN, A., (2007), “Gizli Dil Açısından Alevîlik-Bektaşîlik Erkân ve Deyimlerine Bir Bakış”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 2/2 Spring 2007. www.turkishstudies.net, DOI Number : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.74, p.328-350.
GÜZEL, A., (2004), Kaygusuz Abdal, Ankara: Akçağ Yayınları.
HAKSEVER, A. C., (2004), “Varoluşsal Kendinden Geçme ve Yansımaları: İmam-ı Rabbânî’nin Şathiye Anlayışı Örneği”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. III, Sayı: 5, ss. 103-126.
HALL, T., (2007), “Psychoanalysis, Attachment, And Spirituality Part I: The Emergence of Two Relational Traditions”, Journal of Psychology and Theology, Vol. 35, No. 1, 14-28.
HAYTA, A. (2010), “Nesne İlişkileri Kuramı ve Tanrı Tasavvuru Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”, Değerler Eğitimi Dergisi, 8 (20), 39-79, Değerler Eğitimi Merkezi.
HAYYAM, Ö., (2010), Dörtlükler-Rubailer, (çev. S. Eyüpoğlu), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
HOLMES, P., (2011), Dışa Yansıyan İç Dünya, Nesne İlişkileri Kuramı ve İç Dünya, (çev.: A. Soysal ve diğ.), İstanbul: Sistem Yayıncılık.
HUME, D., (1995), Din Üstüne, (çev.: M. Tuncay), Ankara: İmge Kitapevi.
İNAN, Y. Z., (1981), Doğa ve Din Yorumcusu Yunus Emre, Ankara: Tekin Yayınevi.
KAPLAN, D., (2010), Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
KAYA, D., (2011), Âşık Veysel, Ankara: Akçağ Yayınları.
KERNBERG, A. F., (2005), “Dini Tecrübe Üzerine Psikana1itik Perspektifler”, (çev.: A. U. Mehmedoğlu), AÜİFD XLVI, s. 175-199. KIYAK, A., (2013), “Alevîlikteki Düşkünlük İlkesinin İlahi Dinler (Yahudilik-Hıristiyanlık) Açısından Değerlendirilmesi”, Geçmişten Günümüze Alevîlik 1. Uluslararası Sempozyumunda Sunulan Bildiri, Bingöl Üniversitesi, 03-05 Ekim.
KLEİN, M., (2011), Haset ve Şükran, (çev.: O. Koçak, Y. Erten), İstanbul: Metis Yayınları.
KURNAZ, C.;TATÇI, M., (2001), Türk Edebiyatında Şathiye, Ankara: Akçağ Yayınları.
MEHMEDOĞLU, A. U., (2011), Tanrıyı Tasavvur Etmek, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
NOYAN, B., (2006), Bütün Yönleriyle Bektaşîlîk ve Alevîlik -VII, İstanbul: Ardıç Yayınları.
OCAK, A. Y., (2011), Türk Sûfiliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yayınları.
ÖZ, G., (2011), İslamiyet-Türkler ve Alevîlik: Bin Dört Yüz Yıllık Muhalefet, İstanbul: Yol Bilim Yayınları.
ÖZDEMİR, M., (2001), İslam Düşüncesinde Kötülük Problemi, İstanbul: Furkan Yayınları.
ÖZMEN, İ., (1998), Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi I-II-III-IV-V, Ankara: TC Kültür Bakanlığı Yayınları.
PAKALIN, M. Z., (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. III, İstanbul: MEB. Yay.
PARKER, S., (2008), “Winnicott's Object-Relations Theory and The Work of The Holy Spirit”, Journal of Psychology and Theology, 36 (4), 287-291.
PIEDMONT, R., (20013), “Dinî ve Manevî Yapıları Anlamada Kişiliğin Rolü”, (çev.: B. Gören), Din ve Maneviyat Psikolojisi Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları içinde, (Der.: R. Paloutzian, C. Park), Ankara: Phoenix Yayınları.
RİZZUTO, A. M. (1979), The Birth of the Living God, Chicago: University of Chicago Press.
SAMİ, Ş., (1978), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: İkdam Matbaası.
TÜRKDOĞAN, O., (1995), Alevî-Bektaşi Kimliği, İstanbul: Timaş Yayınları.
ULUDAĞ, S., (2010), “Şathiye” md, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 38, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
VOLKAN, V. D. (2009), Kimlik Adına Öldürmek Kanlı Çatışmalar Üzerine Bir İnceleme, (çev.: M. B. Büyükkal), İstanbul: Everest Yayınları.
VOLKAN, V. D. (2013), Fanustaki İnsanlar, (çev.: S. Erdoğan), İstanbul: Alfa Yayınları.
WALLECE, R. A; WOLF, A., (2004), Çağdaş Sosyoloji Kuramları, (çev.: L. Elburuz, M. R. Ayas), İzmir: Punto Yayıncılık.
WEBER, A., (1991), Felsefe Tarihi, çev.: V. Eralp, İstanbul: Sosyal Yayınları.
WİNNİCOTT, D. W., (2013), Oyun ve Gerçeklik, (çev.: T. Birkan), İstanbul: Metis Yayınları.
YAMAN, A., (2007), Alevîlik ve Kızılbaşlığın Gizli Tarihi, İstanbul: Kalipso Yayınları.
YAVUZ, K., (1990), “Yunus Emre'nin İç Benine Dinî ve Psikolojik Yaklaşımlar”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. IX, s. 12-21 Erzurum.
YAZICI, T., (1993), “Şath”, md., İslam Ansiklopedisi, İslam Alemi Tarih Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lügati, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.