BALKAN TÜRK AĞIZLARININ TASNİFLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Balkan Türk ağızları, 14. yüzyılın ortalarından itibaren Balkanlara yerleşen Osmanlı Türklerinin Anadolu'dan götürerek iskân ettirdiği Türklerce, bu coğrafyada farklı tarihî, coğrafi, sosyal ve kültürel şartlar altında oluşturulan ağızlardır. Anadolu ağızları gibi Balkan Türk ağızları da, kendi içinde farklı Türk boylarına ait olma, farklı siyasi, sosyal, kültürel ve coğrafi şartları yaşama yanında, Balkan coğrafyasında başta Slavlar olmak üzere farklı dil ve kültürlerle etkileşim içinde bulunma vb. sebeplerle kendi içinde dallanmıştır. Dil araştırmaları içinde çağımızda önemli bir yer edinmiş olan ağız araştırmalarının nihai hedefi, belli bir dil coğrafyasında mevcut ağızların temel ölçütlere göre kendi aralarında hatta kendi içlerinde sınıflandırılması ve nihayet ağız atlaslarının oluşturulmasıdır. Batı ülkeleri ile bazı Türk devletleri bu konuda önemli mesafeler almışken, maalesef, aynı şeyi Türkiye Türkçesi ağızları için söyleyemiyoruz. Uzun bir sürecin ardından, Anadolu ağızlarının sınıflandırılması sorununu büyük oranda çözmüş olmakla birlikte, Balkan Türk ağızları için aynı şeyleri söyleyemiyoruz. I. Kunos'un derlemeleri, T. Kowalski'nin incelemeleri ile başlatılabilecek Balkan Türk ağızları araştırmalarında, başta J. Németh olmak üzere, D. Gacanov, G. Hazai, M. Mollava ve I. Dryga gibi araştırmacıların tasnif denemeleri de vardır. Ancak bu konuda son noktanın konulduğunu söyleyebilmek için henüz çok erkendir. Anadolu ağızlarına göre daha az incelenen Balkan Türk ağızlarının bu konuda alacağı daha çok mesafe vardır. Bu çalışmada, Balkan Türk ağızları üzerinde şimdiye kadar yapılmış sınıflandırma çalışmaları tanıtılarak, bu çalışmalarda esas alınan temel ölçütler ile sınıflandırmayı yapan araştırmacıların kullandıkları ortak ve farklı ölçütlerin neler olduğu değerlendirilecek, ana ağız grupları ile alt ağız grupları için kullanılabilecek daha başka ölçütlerin olup olamayacağı tartışılacaktır

AN ASSESSMENT ON CLASSIFICATION OF BALKAN TURKISH DIALECTS

Balkan Turkish dialects are the dialects established in various historical, geographical, social and cultural conditions by the Turks, who had been moved from Anatolian and settled in the Balkans from the mid 14th century. Balkan Turkish dialects, just like Anatolian dialects, have had number of branches due to the fact that they belonged to different Turkish tribes and lived within various political, social, cultural and geographical conditions on the one hand and interacted with different languages and cultures, mainly like Slavic ones, on the other. The ultimate objective of the researches on dialects, which have gained great significance nowadays, is to classify the existing dialects in a certain geography of language upon certain criteria within themselves and even within the sub-dialects and eventually to form the atlases of the dialects. While the Western countries and some Turkish states have taken great steps in this field, unfortunately it is hard to say the same for the dialects of Turkey Turkish yet. Although the classification problem of the dialects of Turkey Turkish has widely been solved after quite a long process, it is yet not possible to argue the same for Balkan Turkish dialects. The researches on Balkan Turkish dialects started with compilations of I. Kunos and the researches of T. Kowalski and there have been some classification attempts later by mainly J. Németh, D. Gacanov, G. Hazai, M. Mollava and I. Dryga. However it is too early to claim that the last word has been spoken out on this matter yet. There are still a lot to do with Balkan Turkish dialects which are lessresearches compared to Anatolian dialects. In this paper the researches on Balkan Turkish dialects up the present day is going to be introduced, the basic criteria and the common and differing criteria used by the researchers who made the classification is going to be assessed and finally it is going to be discussed whether some other criteria can be used for the mainstream dialect groups and for the sub-dialect groups

PDF

___

ALİ, Nigâr (2004). Bulgaristan Kırcaali Bölgesi Türk Ağızları, C. 1-2, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.

BANGUOĞLU, Tahsin (1986). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yay.,

BANGUOĞLU, Tahsin (1977). “Anadolu ve Rumeli Ağızları”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C 1,İstanbul: Dergâh Yay., s. 132-134.

BOYEV, Emil (1968). “Bulgaristan Türk Diyalektolojisiyle İlgili Çalışmalar”, XI. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1966, Ankara: TDK Yay., s. 171-178.

BURAN, Ahmet (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, Ankara: TDK Yay.

BURAN, Ahmet (2007). “Çağdaş Türk Yazı Dillerinde ve Türkiye Türkçesi Ağızlarında İkincil Uzun Ünlüler”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni (10-12 Nisan 2006), Bildiriler, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay., s. 31-47.

BURAN, Ahmet (2010). “Türkiye Türkçesi Ağız Atlasının Önündeki Sorunlar”, Diyalektoloji, Kış/Winter2010, Sayı/Number: 1, Sayfa/Page: 15-20.

BURAN, Ahmet (2011). “Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1 Winter 2011, p.41-54.

CAFEROĞLU, Ahmet (1960). “Anadolu ve Rumeli Ağızları Araştırmalarının Bugünkü Durumu”, VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957, Ankara: TDK Yay., s. 65-70.

DALLI, Hüseyin (1991). Kuzeydoğu Bulgaristan Türk Ağızları Üzerine Araştırmalar, Ankara: TDK Yay.

DRYGA, Iryna (2009). “Türkçenin Rumeli Ağızlarının Lengüistik Statüsü ve Sınıflandırılmasına Dair”, Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı (25-30 Mart 2008 Şanlıurfa, Ankara: TDK Yay., s. 193-202.

ECKMANN, Janos (1988). “Dinler (Makedonya) Türk Ağzı”, TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK Yay., s. 189-204.

ECKMANN, Janos (2004). “Edirne Ağzı”, çev.: Oğuzhan Durmuş, İlmî Araştırmalar, Sayı: 18, İstanbul: Gökkubbe Yay., s. 135-150.

ERCİLASUN, Ahmet Bican (2000). “Ağız Çalışmalarına Toplu Bir Bakış”, Türkçe’nin Ağızları Çalıştayı Bildirileri, Haz.: A. Sumru Özsoy-Eser E. Taylan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, s. 1-3.

FRIEDMAN, Victor A. (2002). “Makedonya ve Civar Bölgelerde Balkan Türkçesi”, çev.: Babür Turna, Türkler (Ansiklopedisi), 20. Cilt, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s. 455-463.

GÜLENSOY, Tuncer (1985). “Anadolu Ağızlarında Şimdiki Zaman Eki”, Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu‟nun Hatırasına Armağan, Ankara: TKAE Yay., s. 281-295.

GÜLENSOY, Tuncer (1993). Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay.

GÜLENSOY, Tuncer- AALKAYA, Ercan (2003). Türkiye Türkçesi Ağızları, Ankara: Akçağ Yay.

GÜNŞEN, Ahmet (2004). “Edirne ve Yöresi Ağızlarında „Aile‟ ve „Topluluk‟ İsimleri Yapan -mn (-ıyn ~ iyn, -ıyl, -ıylı ~ -ıylın) Eki Üzerine”, Türk Dili, Sayı: 626, Ankara: TDK Yay., s. 150-162.

GÜNŞEN, Ahmet (2007). “Anadolu Ağızlarında Tasvir Fiilleri: Orta Anadolu Ağızları”, II. Kayseri veYöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni (10-12 Nisan 2006), Bildiriler, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay., s. 88-104.

GÜNŞEN, Ahmet (2004). “Edirne ve Yöresi Ağızlarında Aile ve Topluluk Yapan Ekler Üzerine”, Türk Dili,Sayı: 626, Şubat 2004, s. 150-162.

GÜNŞEN, Ahmet (2008). “Doğu Trakya Ağızlarının Şekil Bilgisini Belirleyen Temel Özellikler”, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/3, Spring 2008, s. 402-470.

GÜNŞEN, Ahmet (2009). “Dil Etkileşimi Açısından Makedonya ve Kosova Türk Ağızları”, InternationalPeriodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/8, Fall 2009, s. 225-254.

GÜNŞEN, Ahmet (2010). “Rumeli Ağızlarının Söz Dizimi Üzerine-I: Makedonya ve Kosova Türk Ağızları Örneği”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/1Winter 2010, s. 462-494.

HAYASI, Tooru (2000). “Bolu İli Ağzında Belli Bir Dağılım Eğilimi Göstermeyen Sözcükler ve Yorumlamada Sorunlar”, Türkçe’nin Ağızları Çalıştayı Bildirileri, Haz.: A. Sumru Özsoy-Eser E. Taylan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, s. 47-63.

HAZAI, G. (1960). “Rodop Türk Ağızları”, VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957, Ankara: TDK Yay., s. 127-130.

HAZAI, G. (1971). “Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Tasnifi Üzerine”, Voprosi Tyurkologi, haz.: M. Ş. Şiralieva-K. Şestidesyatiletiyo Baku: Akademika AN Azerbaycan SSR, s. 84-86.

HAZAI, G. (1988). “Rumeli Ağızlarının Tarihi Üzerine”, TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK Yay.,s. 205-211.

İMER, Kâmile (2000). “Türkçe‟nin Ağızlarının Sınıflandırılmasında Temel Alınan Ölçütler”, Türkçe’nin Ağızları Çalıştayı Bildirileri, Haz.: A. Sumru Özsoy-Eser E. Taylan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, s. 5-16.

KALAY, Emin (1998). Edirne İli Ağızları, Ankara: TDK Yay.

KARAHAN, Leylâ (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK Yay.

KARAHAN, Leylâ (2000). “Ağız Araştırmalarında Sorunlar”, Türkçe’nin Ağızları Çalıştayı Bildirileri, Haz.: A. Sumru Özsoy-Eser E. Taylan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, s. 21-26.

KORKMAZ, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yay.

KORKMAZ, Zeynep (2007). “Nevşehir ve Yöresi Ağızlarının Şekil Bilgisini Belirleyen Temel Özellikleri Üzerine”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Volume 2 / Spring 2007, s. 492-501.

KOWALSKİ, Tedauzs (1933). “Les Turcs Et La Langue Turque De La Bulgarie Du Nord-est”,

KOWALSKİ, Tedauzs (1934). “Osmanisch-Turkische Dialekte”, Enzyklopädie des Islam, IV (S, Z), Leipzig: Leiden, s. 991-1011.

KRAL, Piet (1980). De in Turkije gesproken Turkse dialekten met een overzicht van de verwantschapstermen in Turkije, M.A. thesis, Leiden University.

MANSUROĞLU, Mecdut (1988). “Edirne Ağzında Yapı, Anlam, Deyim ve Söz Dizimi Özellikleri”, TDAY Belleten 1960, Ankara: TDK Yay., s. 181-187.

MENZ, Astrid (2000). “On Some Features of Rumelian Turkish Dialects”, Türkçe’nin Ağızları Çalıştayı Bildirileri, Haz.: A. Sumru Özsoy-Eser E. Taylan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, s. 99-106.

MLADENOV, St. (1914). “Ein Beitrag zum türkischen Sprichwörterschatz”, ZDMG, LXVIII, s. 687-694.

MOLLOVA, Mefküre (1999). “Balkanlarda Türk Ağızlarının Tasnifi”, TDAY Belleten 1996, Ankara: TDK Yay., s. 167-176.

NÉMETH, Gyula (1983). “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, TDAY Belleten 1980-1981, Ankara: TDK Yay., s. 113-167.

RİZA MOLLOVA, Mefküre (2003). Doğu Rodop Türk Ağızlarının Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.

OLCAY, Selâhattin (1995). Doğu Trakya Yerli Ağzı, Ankara: TDK Yay.

SÜLEYMANOĞLU YENİSOY, Hayriye (1998). Tarih Boyunca Slav-Türk Dil İlişkileri, Ankara: TDK Yay.

TIETZE, Andreas (1960). “Anadolu Türkçesinin Tabakalaşması”, VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957, Ankara: TDK Yay., s. 71-76.