220115

KÜLTÜREL VE ESTETİK BAKIMDAN “VAV” HARFİNE ANALİTİK BİR YAKLAŞIM

Bir alfabede yer alan bütün harfler o dil için önemli ve gereklidir. Ancak her dilde bazı harflerin diğer dillerdekine nispetle daha fazla kullanıldığı da bir gerçektir. Sözlüklere göz atıldığında bile bunu fark etmek mümkündür. Yine, dilbilgisi kuralları gereğince bazı harflerin bazı dillerde hayati bir önem taşıdığı söylenebilir. Vav harfi de özellikle Arapça ve Farsça ile Osmanlı Türkçesi’nde pek çok amaca hizmet eden bir harftir. Türk-İslâm kültüründe ve sanatında işaret ettiği anlamlar ele alındığında, bu harfin sembolik değerinin oldukça yüksek olduğu hemen gözlenecektir. Dilbilgisinde icra ettiği fonksiyonlara ilave olarak, vav harfi tarih boyunca genelde bütün İslâm sanatlarını, özelde ise hat estetiğini temsil etmiş; ayrıca ona metafizik, dini ve kültürel anlamlar da yüklenmiştir. Aynı zamanda hem Allah’ı hem de insanı simgeleyen bir harf oluşu, tasavvuf tarihinde önemli bir yeri işgal eden vahdet-i vücut düşüncesinin sembolik bir tecellisi olarak değerlendirilebileceği görüşünü doğurmuştur. Özellikle celi sülüs kaidelerine göre yazılmış olan şekliyle vav harfi, gerek mimari eserlerde gerekse kitap sanatlarında çok sık karşılaşılan bir formdur. Hattatlar, vav’ın vurgulandığı veya merkeze alındığı sayısız istifler yapmışlar; bunlardan bazı kompozisyonlar ise klasikleşmiş örnekler haline geldiği için nerdeyse her hattat tarafından tekrar tekrar yazılmıştır. Bu çalışmada; vav harfinin ifade ettiği gramatik ve sembolik anlamlarla birlikte hat sanatındaki estetik boyutları ele alınmaya çalışılacaktır.

AN ANALYTICAL APPROACH TO LETTER “WAW”AS CULTURAL AND AESTHETIC COMPONENT

All letters in an alphabet are of high importance and are necessary for the language. However, it is certain that some letters in a language are used more frequently compared to others. It is possible to notice this even by taking a glance at dictionaries. Also, it can be argued that some letters are of vital importance in some languages due to grammar rules. Letter ‘waw’ serves several purposes especially in Arabic, Persian, and Ottoman Turkish. In terms of its attributions within Turkish-Islamic culture and art, it can be easily realized that the symbolic value of the letter is very high. In addition to its functions in grammar, throughout the history letter waw has represented all Islamic art in general and aesthetic of calligraphy in particular; furthermore, metaphysical, religious, and cultural meanings were also designated to the letter. Since as a letter it symbolizes both God and human being, it brought about the idea that it can be seen as the manifestation of the thought ‘unity of existence’ which has an important place within Islamic Mysticism. Letter ‘waw’ especially with the style written according to the jaly thuluth principles, is a form frequently seen both in architectural and literal works of art. Calligraphers produced various works in which letter ‘waw’ is emphasized or centered. Since some of the compositions have become vintage samples, almost every calligrapher re-wrote them repeatedly. This study tries to analyze the aesthetical dimensions of letter ‘waw’ within the art of Islamic calligraphy along with its grammatical and symbolic meanings.

PDF

___

YAZIR, Elmalılı Hamdi, Kur’an-ı Kerim Meâli, Paradoks Yay., İstanbul, 2010.

BALTACIOĞLU, Ismayıl Hakkı, Türk Plastik Sanatları, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1971.

CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yay.,İstanbul, 2005.

ÇETİN, Nihad M., “Vav” maddesi, İslâm Ansiklopedisi,C. 13, M. E. B. Yay. İstanbul, 1986.

ÇORUHLU, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yay., İstanbul, 2002.

ÇÖRTÜ, Mustafa Meral, Arapça Dilbilgisi Sarf, İFAV Yay., İstanbul, 2011.

DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yay., Ankara, 1997.

DURMUŞ, İsmail,“Harf” maddesi, İslâm Ansiklopedisi,T. Diyanet Vakfı Yay. İstanbul, 1997.

ERGİNLİ, Zafer (Ed.), Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kalem Yay., İstanbul, 2006.

ERKAN, Arif, El-Beyan Arapça-Türkçe Büyük Sözlük, Huzur Yay., İstanbul, 2006.

GÖLPINARLI, Abdülbaki, Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İnkılap Yay., İstanbul, 2004.

GÜLNİHAL, İsmet, Hokka Gibi, İstanbul, 2004.

GÜMÜŞHANEVÎ, Ahmed Ziyaüddin, Kitabü Câmi’i’l-Usûl fi’l-Evliya-i ve Envâihim ve Kelimati’s-Sûfiyye, Mısır, 1298/1880.

Hâfız-zâde, Kalemden Kelâma/Risale-i Hat, Haz.: Sadettin Eğri, Kitabevi Yay., İstanbul, 2005.

Heyet, Örnekleriyle Türkçe Sözlük, C. 4, M. E. B. Yay., Ankara, 2000.

el-İstanbul,î, Yahya Âgâh b. Salih, Tarikat Kıyafetlerinde Sembolizm (Mecmû’âtü’z-Zaraif Sandukatü’l-Maârif), Ocak Yay., İstanbul, 2005.

İbn Arabi, Fütûhat-ı Mekkiyye, C. 1, Litera Yay.,İstanbul, 2007.

İbn Arabi, Harflerin İlmi, Asa Yay., Bursa, 2000.

KANAR, Mehmet, Büyük Farsça-Türkçe Sözlük (Ferheng-i Farisî be Türkî), Birim Yay., İstanbul, 1998.

KANIK, Mahmut, “Harflerin İlmi‟ni Sunarken”, Harflerin İlmi, İbn Arabi, Asa Yay., Bursa, 2000.

KÂŞÂNİ, Kâmilüddin Abdürrezzak, Istılâhâtü’s-Sûfiyye, nşr. Muhammed Kemal İbrahim Cafer, Kahire, 1981.

KÂŞÂNİ, Kâmilüddin Abdürrezzak, Tasavvuf Sözlüğü, trc. Ekrem Demirli, İz Yay., İstanbul, 2004.

MORITZ, B., “Arap Yazısı”, İslâm Ansiklopedisi, C. 1, M. E. B. Yay., İstanbul, 1993, s. 498-512.

MUTÇALI, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yay., İstanbul, 1995.

Naci Zeynuddin, Beda’i el-Hattu’l-Arab, ts.

Naci Zeynuddin, Musavveru’l-Hattı’l-Arabî, ts.

RADO, İevket, Türk Hattatları, İstanbul, ts.,

SCHİMMEL, Annemarie, “6: Yaradılmış Dünyanın Mükemmel Sayısı”, Sayıların Gizemi, Kabalcı Yay., İstanbul, 2000.

SENAİ, Ekrem,http://www.derindusunce.org, E. T.: 03.11.2012.

SOYSAL, Ahmet , Hüsnühat, Norgunk Yay.,İstanbul, 2004.

Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, Dersaâdet Yay., İstanbul, 1996.

ŞÜKÛN, Ziya, Farsça-Türkçe Lûgat/ Gencine-i Güftar Ferheng-i Ziya,C. 3, M. E. B. Yay., İstanbul, 1996.

TATLI, Bekir, Mimari Hadisleri-Türk İslâm Mimarisini Taçlandıran Peygamber Sözleri, T. Diyanet Vakfı Yay., Ankara, 2012.

YAKIT, İsmail, Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, Ötüken Yay., İstanbul, 1992.

YAZIR, Mahmud Bedreddin, Medeniyet Aleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli, C. 1-2, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara, 1981.

YAZIR, Mahmud Bedreddin, Medeniyet Aleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli,C. 3, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara, 1989.

http://www.mollacami.net, E. T.: 01.11.2012.

http://www.sorularlaİslâmiyet.com, E.T. : 05.11.2012.