KARAKALPAK ŞAİR VE OZANI BERDAK’IN “ŞEJİRE” ADLI ŞİİRİ

19. asırda yaşamış olan Karakalpakların en ünlü şair ve ozanı Berdak (Berdimurat Ğarğabay Ulı) Karakalpak edebiyatının kurucularındandır. Türkiye Türklerinde Karacaoğlan, Aşık Veysel ne kadar meşhur ise, Karakalpak Türkleri içinde Berdak da o kadar meşhur bir kişidir. O, yaşadığı dönemdeki Karakalpakların sosyal, siyasi hayatlarını, örf ve âdetlerini, inançlarını, yaşayışlarını, gerçekçi bir dille anlatmıştır. Arap harfleriyle yazılmış olan Berdak’ın şiirleri, dinî eserler sınıfında görülmüş ve yok edilmiştir. Bu sebeple ilk yazılı nüshaları elimizde yoktur. Berdak’ın şiirlerini halk sevmiş ve ezberlemiştir. Onun şiirleri sonradan derlenmiş ve kitap hâline getirilmiştir. Berdak’ın “ġejire” (ġecere) adlı destansı şiiri, Karakalpak halkının ilk yazma şeceresi, Berdak da Karakalpak halkının sözlü gelenekte yaşayan tarihini kronolojik sıraya koyan ilk kişidir. Bu destan; boyların, kavimlerin, Orta Asya halklarının, onların adlarının ortaya çıkışı hakkındaki yazılı belgeler ve ağızda yaşayan hikâyeler temel alınarak yazılmıştır. Bu çalışmada Karakalpak şair ve ozanı Berdak’ın kısaca hayatı üzerinde durulmuş ve onun Karakalpak, Özbek, Kazak, Kıpçak, Türkmen halklarının tarihlerine dâir bilgiler ihtiva eden “ġejire” adlı destansı şiiri tanıtılmıştır. Araştırmamızın sonuna “Özel Ġsimler Dizini” eklenmiştir. Berdak’ın “ġejire”si, onun şairlik kudretini, halkının tarihî hayatına ilgisini, vatanseverliğini göstermesi bakımından çok önemli bir eserdir. Bu çalışmayla Berdak’ın Türk dünyası içinde daha fazla tanınması, hak ettiği saygıyı ve ilgiyi görmesi amaçlanmıştır.

KARAKALPAK POET AND BARD BERDAK'S POEM "SEJIRE"

The most famous poet and bard of the Karakalpaks, Berdak (Berdimurat Gargabay Ogly), who lived in the 19th century, is the founder of the Karakalpak literature. As Karacaoglan and Asik Veysel are famous for Turkey Turks, Berdak is also famous for Karakalpak Turks. He described the social life, political life, customs and traditions, beliefs, and way of life of the Karakalpaks of his period with a realistic language.Berdak’s poems written in Arabic alphabet had been destroyed because they were considered as a class of religious artifacts. For this reason, the original written copies are not available right now. Berdak’s poems were loved and memorized by people. His poems were later compiled and published as a book. Berdak’s epic poem “Sejire” (“The Genealogy”) is the first written genealogy of the Karakalpak people. Also, Berdak was the first to put the history living in the oral tradition of the Karakalpak people in chronological order. This epic was written on the basis of written documents and oral stories about the emergence of clans, tribes, peoples of Central Asia and their names. This study briefly introduces the life of Berdak who is a Karakalpak poet and bard. Then his epic poem "Genealogy", which contains information about Karakalpak, Uzbek, Kazakh, Kipchak and Turkmen peoples’ history, is presented. At the end of this research, an “Index of Proper Nouns” is appended. Berdak’s “Sejire” is a very important piece of work in terms of showing the power of his poetry, his interest in the historical public life, and his patriotism. This study aims better recognition of Berdak in the Turkish world and obtaining the respect and attention he deserves.

PDF

___

AHMETOV S., MAMBETOV Kamal (1996). Karakalpak Edebiyatı, Derslik, Nökis:“Bilim” Baspası.

Berdaq (1987). Tañlamalı İığarmaları, Nökis: Özbekstan SSR İlimler Akademiyasınıñ Qaraqalpaqstan Filialı N. Däwqaraev Atındağı Tariyx, Til häm ädebiyat İnstitutı.

Berdaq Xaqqında Söz (1987). Nökis: Özbekstan SSR İlimler Akademiyasınıñ Qaraqalpaqstan Filialı N. Däwqaraev Atındağı Tariyx, Til häm ädebiyat İnstitutı.

DEVELLİOĞLU Ferit (1997). Osmanlıca-Türkçe Sözlük, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.

İVANOV P.İ. (1945). “Sovetskoe Bostoxovedenie”, Novıe Dannıe o Karakalpakiy, M-L, C.2, s. 78.

KANAR Mehmet (2000). Farsça-Türkçe Sözlük, Deniz Kitabevi, İstanbul.

Karakalpak Halkının Ortaya ÇıkıĢı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-18779/h/Karakal pakhalkinin ortayacikisi.pdf, (ET:06.12.2012).

Karakalpakların Urukları Sembolleri ve Damgaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya /1- 18778/h/karakalpaklarinuruklarisembollerivedamgalari.pdf, (ET:06.12.2012).

Kazak Türkçesi Sözlüğü (1984). Çev: Hasan Oraltay, Nuri Yüce, Saadet Pınar, İstanbul: Türk Dünyası AraĢtırma Vakfı Yayınları.

Qaraqalpaq Tiliniñ Tüsindirme Sözligi (tört tomlıq) I, A-B, (1982). “Qaraqalpaqstan” Baspası, Nökis: Özbekstan SSR İlimler Akademiyasınıñ Qaraqalpaqstan Filialı N. Däwqaraev Atındağı Tariyx, Til häm ädebiyat İnstitutı.

Qaraqalpaq Tiliniñ Tüsindirme Sözligi (tört tomlıq) II, Г-К, (k– közsizlik) (1984). “Qaraqalpaqstan” Baspası, Nökis: Özbekstan SSR İlimler Akademiyasınıñ Qaraqalpaqstan Filialı N. Däwqaraev Atındağı Tariyx, Til häm ädebiyat İnstitutı.

Qaraqalpaq Tiliniñ Tüsindirme Sözligi, (tört tomlıq) III, К-Н, (köylek-nyuans) (1988). “Qaraqalpaqstan” Baspası, Nökis: Özbekstan SSR İlimler Akademiyasınıñ Qaraqalpaqstan Filialı N. Däwqaraev Atındağı Tariyx, Til häm ädebiyat İnstitutı.

Qaraqalpaq Tiliniñ Tüsindirme Sözligi, (tört tomlıq) IV, О-Я, (1992). “Qaraqalpaqstan” Baspası, Nökis: Özbekstan SSR İlimler Akademiyasınıñ Qaraqalpaqstan Filialı N. Däwqaraev Atındağı Tariyx, Til häm ädebiyat İnstitutı.

LESSING D. Ferdinand (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük, Çev.: Günay Karaağaç, Ankara: TDK Yayınları.

Rusça-Türkçe Sözlük (Russko-Turetskiy Slovar) (1972). Haz.: Ehsan E.M. Mustafayev ve Vlademir G. Shcherbinin, Moskova: Sovetskaya Entsiklopediya Yayınevi.

TURGUT TOKAT Feyza (2003). Karakalpak İair ve Ozanı Berdak’ın Hayatı, KiĢiliği ve Eserleri, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi.

UYGUR C. Vedat (1999). Karakalpak Türkleri Edebiyatı (Gramer-Yazılı EdebiyatDestanlar), Denizli:

UYGUR C. Vedat (2010). Karakalpak Türkçesi Grameri (Qaraqalpaq Tilinin Grammitakası), İstanbul: Kriter Yayınları.