‘AVÂMİL-İ BİRGİVÎ İLE ‘AVÂMİL-İ HİLMİYYE’NİN MUKAYESESİ

Fetihlerle birlikte İslam coğrafyası genişlemiş tebliğ, irşat ve yöneticilik gibi çeşitli vesilelerle Müslüman Arapların bir kısmı fethedilen bölgelerde ikamet etmişlerdir. Farklı etnik gruplardan meydana gelen yeni İslam toplumunun ortak dili Arapça idi. Kahir ekseriyeti daha önce Arapça bilmeyen bu yeni toplumun Arapça konuşmaya gayret etmeleri, kelimelerin yanlış telaffuz edilmesine neden olmuş ve Arapçaya lahn/hatalı telaffuz girmiştir. Bu olgunun ilk belirtilerinin Hz. Peygamber döneminde görüldüğü söylenmektedir. Arapçada hızla yayılan bu olgunun zamanla Arapların konuşmalarına da yansıması ile dönemin filolog ve yöneticilerini bu konuda önlem almaya sevk etmiştir. Bu sebeple Arap dili ve grameri alanında ciddi faaliyetler sergilenmiştir. Söz konusu faaliyetlerin neticesi olarak Halil b. Ahmed’in (ö. 175/791) el-Cumel fi’n-Nahv’i ve Sîbeveyh’in (ö. 180/796) el-Kitâb’ı gibi şaheserler ortaya çıkmıştır. Daha sonra Arapça öğrenimini kolaylaştırmak için bir kısmı ‘avâmil ismini almış muhtasar eserler meydana getirilmiştir. ‘Avâmil adlı risalelerin ilki Halil b. Ahmed’e nisbet edilmektedir. Onun döneminden günümüze kadar bu üslupla onlarca risale kaleme alınmıştır. Birgivî Mehmed Efendi’nin (ö. 981/1573) ‘Avâmil-i Birgivî ve Ahmet Hilmi Koğî’nin (ö. 1996) ‘Avâmil-i Hilmiyye’si de söz konusu eserlerdendir. Bu çalışmada, bahsi geçen iki risalenin mukayesesi yapılmıştır. Bu iki risalenin farklı açılardan karşılaştırılması neticesinde söz konusu eserlerin ortak ve farklı yönleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bunun dışında bu iki risalenin yazarları hakkında özet bilgi verilmiştir.

THE COMPARISON BETWEEN AVAMIL-I BIRGIVÎ AND AVAMIL-I HILMIYYE

The geography of Islam enlarged with the conquests, and a part of the Muslim Arabians dwelled on the reqions which were conquested with the various occasions such as the notification, the guidance and administration. The common language of the New Islam society occurring from the different ethnic groups and The Muslim Arabians was Arabic language. The vast majority caused that the new society which didn’t previously know Arabic were in the effort of speaking Arabic and pronounced the words in mistakes, and it entered into Arabic to make a mistake in reading the Quran. It is said that the first indications of the fact were seen in the period of The Prophet. It led the philologists and administrators to take the precautions as the fact which rapidly spread in Arabic was reflected in Arabians’ speech in time. Thus, the important activities were made in Arabic language and grammar. As a result of the aforementioned activities, the works such as el-Cumel fi’n-Nahv belonging to Halil b. Ahmed (d. 175/791) and elKitâb belonging to Sîbeveyh (d. 180/796) occurred. Then, a part of compendius works which took the name of “avamil” were made in order to make Arabic learning easy. First of the booklets with the name of “Avamil” is made to Halil b. Ahmed. Tens of the booklets have been written with this name from his period to today. Avâmil-i Birgivî belonging to Birgivi Mehmed (d. 981/1573) and Avâmil-i Hilmiyye belonging to Ahmet Hilmi Kogi (d.1996) are two of these works. In this study, the comparison was made for two aforementioned booklets. As a result of two booklet’s comparison with the different aspects, the common and different aspects of the aforesaid works were tried to be revealed. Furthermore, the brief information was given about the authors of those booklets.

PDF

___

el-‘Aclûnî, Ebû'l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. ‘Abdilhâdî el-Cerrâhî, Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’lİlbâs, Mektebetu’l-Kudsî, Kahire, 1351.
Ahmed Muhtar-‘Abdulhamid ‘Umer, el-Bahsu’l-Lugavî ‘inde’l-‘Arab, ‘Alemu’l-Kutub, Kahire, 2003.
Arslan, Ahmet Turan, “Arap Gramerinde İki ‘Avâmil Risalesi ve Bunların Mukayesesi”, İlam Araştırma Dergisi c. I, sayı 2, Aralık 1996, İstanbul, s. 161-176.
Birgivî, Muhammed b. Pir Ali, el-‘Avâmil, “Şurûhu'l'Avâmil li’ş-Şerîf Curcânî ve Muhammed b. Pir Ali el-Birgivî adlı eser içinde” (Thk: İlyas Kaplan), Dâru’l-Kutubi’l-‘İmiyye, Beyrut, 2010.
Cevherî, Ebû Nasr İsmâî’l b. Hammâd, es-Sihâh, (Thk. Ahmed ‘Abdülğafûr ‘Attar), Dâru’l-Melâyîn, Beyrût, 1987.
Curcâni, Abdukahir, el-‘Avâmil, “Şurûhu'l'Avâmil li’ş-Şerîf Curcânî ve Muhammed b. Pir Ali elBirgivî” adlı eser içinde (Thk: İlyas Kaplan), Dâru’l-Kutubi’l-‘İmiyye, Beyrut, 2010.
Curcânî, ‘Alî b. Muhammed b. ‘Alî es-Seyyid eş-Şerîf, et-Ta‘rîfât, Dâru’l-Kutubi’l-‘İmiyye, Beyrut, 1983.
Çetin, Abdurrahman, “Lahn” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXVII (İstanbul: TDV Yay., 2003) 55-56.
Durmuş, İsmail, “el-‘Avâmilu’l-mi’e”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 4 (İstanbul: TDV Yay., 1991) 106-107.
Elmalı, Hüseyin, “İzhâru’l-Esrâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 23 (İstanbul: TDV Yay., 2001) 506-507.
Gemi, Ahmet, “Avâmil’e Yapılan Şerhler Bağlamında İbrahim el-Kûrânî’nin ‘Avâmil Tekmilesi” e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, C. IX, Sayı: 1, Nisan-2017, s. 315-335.
Hicâzî, Mahmûd Fehmî, ‘İlmu’l-Lugati’l-Arabiyye, Dâru Ğarîb, Kâhire, TarihYok.
İbnu’l-Esîr, Ebû’l-Hasan ‘İzzuddîn Ali b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Kâmil fi’t-Tarih, (Thk: Ömer ‘Abdüsselam Tedmurî), Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut, 1997.
İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga, (Thk: Abdusselâm Muhammed Hârun), Dâru’l-Fikr, Beyrût, 1979.
İbn Manzûr, Ebû'l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-‘Arab, Dâru Sâdir, Beyrut 1414.
İsmail Paşa el-Bâbânî el-Beğdâdî, Hediyyetu’l-‘Arifîn, Dâru İhyau’t-Turâsi’l-‘Arabî, Tarih yok.
Kehhâle, Ömer Rıda, Mu‘cemu’l-Muelifîn, Dâru İhyau’t-Turâsi’l-‘Arabî, Tarih yok.
Koğî, Ahmet Hilmi, ‘Avâmil-i Hilmiyye, (Resâilu’l-Hamse) adlı eser içinde s. 88-106, Mektebetu Seyda, Diyarbakır, 2017.
Mubârekfûrî, Ebû’l-‘Alâ Muhammed ‘Abdurrahmân b. ‘Abdirrahîm, Tuhfetu’l-Ahvezî, Dâru’lKutubi’l-‘İmiyye, Beyrut, Tarih Yok.
Öncü, Mustafa, Fethul-Esrâr fî Kitâbil-İzhâr Adlı Eserin İnceleme ve Edisyon Kritiği, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. 2009.
Tantâvî, Muhammmed, Neş’etu’n-Nahv ve Tarihu Eşheri’n-Nuhat, Daru’l-Ma‘ârif, Mısır, 1995.
Tekin, Ahmet, Molla Ahmet Hilmi Koğî, Hayatı ve Eserleri, “Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi Tam Metin Kitabı”, 7-10 Aralık 2017, Mardin, 2017, s. 1-9
Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. Osman b. Kamber, el-Kitâb, (Thk: ‘Abdusselam Muhammed Hârûn), Kahire, Mektebetu’l-Hanci, 1988.
Subhî Sâlih, Dirasâtun fî Fıkhi'l-Luga, Dâru'l-‘İlmi li’l-Melâyîn, Beyrût,1960, Suyûtî, Ebû’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-Muzhir fî ‘Ulûmi’l-Luga ve Envâ‘ihâ, (Thk: Fuad Ali Mansur), Dâru’l-Kutubi’l-‘İmiyye, Beyrut,1998.
Yüksel, Emrullah, “Birgivî” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 6 (İstanbul: TDV Yay., 1992) 191-194.
Zebîdî, Ebû’l-Fayd Muhammed Murtadâ, Tâcu'l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, (Thk: Komisyon), Dâru’l-Hidaye, Beyrut, Tarih Yok.
Ahmet Hilmi Koğî’nin oğulları olan Abdülkuddus Yalçın, Abdulsamet Yalçın ve Mehdi Yalçın ile 05.07. 2018 tarihinde yapılan görüşme.