Âşık Sümmânî’nin “Dilber senin” redifli şiirlerinden hareketle bazı tespitler

Divan ve halk edebiyatında “sevgili” çok zengin bir anlam dünyasında betimlenmektedir. Özellikle Divan edebiyatında şairlerin sevgili için sıkça kullandığı “dilber” tabiri, bilindiği üzere, güzel kadın anlamındadır. Bu sözcüğün; -özellikle- Erzurum ve çevresinden bazı saz şairleri ve mutasavvıflar tarafından Allah, Hz. Muhammed, Kur’an-ı Kerim ve bazı din büyükleri için kullanıldığı tespit edilmiştir. Böylece, içerisinde “dilber” ifadesinin geçtiği her şiir metninde bir kadın sevgilinin tasvir edilmediği; dahası, herhangi bir cinsiyete malik olmayan Tanrı’nın bile birtakım şairler tarafından bu tabirle tasvir edildiği görülmüştür.

Some determinations from the source of the ‘Âşık Sümmani’s “Dilber senin” ryhmed poems

The word “darling” in Divan and Folk Literature is depicted in a very rich world of meanings. The expression “dilber” which the poets frequently used for “darling” especially in Divan Literature, as we know, means “a beautiful lady”. It has been determined that this word was used by especially some poets and Sufis from Erzurum and its neighborhood for God, Prophet Muhammad, Quran, and some Islamic scholars. In this way, we see that “dilber” to be found in a poem does not necessarily mean a lady to be loved. Moreover, even God who has no sex can be seen to be depicted as “dilber” by some poets.

PDF

___

ASLANOĞLU, İbrahim; Âşık Seyit Türk, Sivas Valiliği Halk Eğitimi Başkanlığı Yayınları, Sivas 1967.
ASLANOĞLU, İbrahim; Âşık Veli Hayatı, Kişiliği, Deyişleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı M.F.A.A.D. Yayınları, Ankara 1984.
BAŞGÖZ, İlhan, Âşık Ali İzzet Özkan Yaşamı, Sanatı, Şiirleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1979.
DÜZGÜN, Dilaver; Âşık Mevlüt İhsani Hayatı, Sanatı ve Şiirlerinden Seçmeler, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 1997.
DÜZGÜN, Dilaver; Âşık Mustafa Ruhani Hayatı, Sanatı ve Şiirlerinden Seçmeler, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 1997.
DÜZGÜN, Dilaver; Âşık Yaşar Reyhani Hayatı, Sanatı ve Şiirlerinden Seçmeler, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 1997. Ebyat-ı Ağlarbaba Hazretleri, (Künyesiz).
ERGUN, Sadettin Nüzhet; XIX. Asır Saz Şairlerinden Beşiktaşlı Gedaî, Sühulet Kütüphanesi.
ERGUN, Sadettin Nüzhet; XIX. Asır Saz Şairlerinden Hengâmî, Sühulet Kütüphanesi, ERKAL, Abdulkadir; Âşık Sümmânî, Fenomen Yayınevi, Erzurum 2007.
EYÜBOĞLU, İsmet Zeki; Âşık Sadık, Pencere Yayınları, İstanbul 1997.
FUZÛLÎ; Dâstân-ı Leylî vü Mecnûn, Haz: Muhammed Nur Doğan, Çantay Kitabevi, İstanbul 1996.
GÜNDOĞDU, Cengiz; "Âşık Sümmânî’de Aşkın Metafiziği”, Tasavvuf, S.8, 2007, ss. 113-154.
GÜNEY, Eflatun Cem; GÜNEY, Çetin Eflatun, Erzurumlu Emrah, İstanbul Maarif Kitaphanesi, İstanbul 1975.
Hâce Muhammed Lutfi; Hulâsatü’l- Hakâyık ve Mektûbât-ı Hâce Muhammed Lutfi, Damla Yayınevi, İstanbul 2006.
İbrahim Cûdî Efendi; Lügat-i Cûdî, Haz: İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar, TDK, Ankara 2006.
İVGİN, Hayrettin; Geredeli aşık Figanî, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1994.
İVGİN, Hayrettin; Âşık Sıtkı Baba, Emel Matbaacılık, Ankara 1976.
KARADAĞ, Metin; Erzurumlu Emrah Divanı, Uludağ Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Yayınları, Balıkesir 1990.
KARDEŞ, Mehmet; Meşhur Saz ġairi Âşık Sümmânî, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1963.
KESKİN, Özgen; Türk Saz Şairliği ve Ardanuçlu Efkârî, Öner Matbaası, Bursa 1984.
KURNAZ, Cemal; TATCI, Mustafa, Bayburtlu Celâlî ve Şiir Dünyası, M.E.B. Yayınları, Ankara 2000.
KUTLU, Hüseyin; Hâce Muhammed Lutfî Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri, Damla Yayınevi, İstanbul 2006.
MACİT, Muhsin; Erzurumlu Zihnî Divanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
MAKAL, Tahir Kutsi; Âşık Hasan Dede, Toker Yayınları, İstanbul 1997.
ÖZDEMİR, Ahmet; Kelkitli Âşık Serdarî Hayatı, Sanatı ve Şiirleri, Kent Basımevi, İstanbul 1993.
ÖZER, Ahmet; Türk Edebiyatında Naatler, Kaynak Yayınları, İzmir 2008.
SAKAOĞLU, Saim; Bayburtlu Zihni, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1988.
SAKAOĞLU, Saim; Ercişli Emrah, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
SAKAOĞLU, Saim; Karaca Oğlan, Akçağ Yayınları, Ankara 2004. SAN, Sabri Özcan; Âşık Hicrânî, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
TAVUKÇU, Orhan Kemal; “Yunus Şiirlerini Ayırt Etmeye Yönelik Bazı Tespitler”, Journal of Turkish Studies, Volume 28/II, 2004.
TUNA, Kenan; Erzurum Türküleri ve Nazariyatı, Semih Ofset Matbaacılık, Ankara, tarihsiz.
Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), TDK, Ankara, Haziran 1989.
Türkçe Sözlük, c. 1, TDK, Ankara 1998.