Türk kültüründe levirat ve Timurlularda uygulanışı

Toplumları oluşturan temel öğelerin başında gelen aile kavramı, sahip olduğu devlet anlayışının temelinde aile düzeni yatan Türkler için oldukça önemlidir. Aile, bir kadın ve bir erkeğin evlenmesi ile meydana gelmekte ve toplumların dinî, kültürel, ekonomik ve hukukî şartlarına göre farklı evlilik türleri görülmektedir. Türkler arasında uygulanan evlilik türlerinden biri de levirat evliliğidir. Levirat evliliğinin Türk kültüründeki yeri üzerine yoğunlaşan bu çalışmada Türk tarihinde en fazla levirat evliliğinin görüldüğü Timurlu Devleti’nde bu evlilik türünün uygulanışı da ele alınmaktadır.

Levirate in Turkish culture and its implementation among the Timurids

The concept of family, which is one of the most important basic elements that make up societies, is very important for the Turks whose basic underlying concept of the state is family order. The first step to establish a family is marriage. According to religious, cultural, economic and legal conditions of the societies different kinds of marriage occurs. One of the common types of marriages which occur among the Turks is levirate. This study which focused on levirate in Turkish culture also emphasizes the implementation of levirate in the Timurid State in which the highest number of levirate applied in Turkish history.

PDF

___

ABRAHAMS R. G., “Some Aspects of Levirate”, (Ed. Jack Goody), The Character of Kinship, Cambridge University Press, Cambridge 1973, s. 163-174.
AKA İsmail, Timur ve Devleti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
AKA İsmail, “Timurlularda Hâkimiyet Anlayışı”, Türk Kültürü, 37/430(1999), s. 84-85.
AKA İsmail, “Eski Türk Hukuku Hakkında Yasa”, Prof. Dr. İsmail Aka, Makaleler, I, (Yay.:E. Semih Yalçın ve Şarika Gedikli), Berikan Yayınevi, Ankara 2005, s. 99-105.
AKA İsmail, Timurlular Devleti Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara 2010.
ARAT Reşid Rahmeti, “Kazan”, İA, C.6, Millî Eğitim Bakanlığı, s. 505-522.
ARSAL Sadri Maksudi, Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1947.
ATAY Cahit, Sultan Gelin, Bilgi Yayınevi, Ankara 1965.
AYDIN Mehmet Akif, “Aile”, TDVİA, C.2, Türkiye Diyanet Vakfı, s. 196-200.
AYDIN Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul 1996.
AYNAKULOVA Gülnisa, “Kırgızlarda Evlilik ve Evlenme Törenleri”, Millî Folklor, 18/72(2006), s. 95-106.
BAĞLI Mazhar ve SEZER Ayhan, “Tabulaştırılan/Tabulaşan Kurumun (ailenin) Kurbanlıklar Edinme Pratiği: Levirat ve Sororat”, Aile ve Toplum, II/8(2005), s. 9-21.
BALAMAN Ali Rıza, Evlilik Akrabalık Türleri (Sosyal Antropolojik Yaklaşımla), İzmir 1982.
BALAMAN Ali Rıza, “Te-ve” Köyü Genel Etnografyası, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir 1992.
BARTHOLD W.W., Uluğ Beg ve Zamanı, Çev.:İsmail Aka, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
BİLECİK Fahrünnisa, “Orta Asya Destanlarında Bir Evlilik Türü”, Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, (Haz.:Emine Gürsoy-Naskali), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995, s. 234-240.
CARPINI (Friar Giovanni DiPlano Carpini), The Story of the Mongols Whom We Call The Tartars, Trans. Eric Hildinger, Branden Publishing Company, Boston 1996.
CHAVANNES E., Documents sur les Tou-kiue (Turcs), Librairie d‟Amerique et d‟Orient, 1903. CUMALI Necati, Susuz Yaz, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1997.
ÇELTİKÇİ Orhan, Yaşar Kalafat'ın Türk Kültürüne Ait Çalışmaları, Süleyman Demirel Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2006.
DALKESEN Nilgün, Gender Roles and Women’s Status in Central Asia and Anatolia Between the Thirteenth and Sixteenth Centuries, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.
DİVİTÇİOĞLU Sencer, Kök Türkler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.
DONUK Abdülkadir, “Çeşitli Topluluklarda ve Eski Türklerde Aile”, İÜEFTD, 33(1980-81), s. 147-168.
DUMAN Ali, Şi'a ve Ehl-i Sünnet Fıkhına Göre Mut'a, Malatya 2010.
EBERHARD D. W., Çin’in Şimal Komşuları, Çev.:Nimet Uluğtuğ, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1942.
ERÖZ Mehmet, “Türk Ailesi”, Aile Yazıları-Temel Kavramlar, Yapı ve Tarihî Süreç, (Der.:Dikeçligil, Beylü ve Ahmet Çiğdem), T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara 1990, s. 225-247.
ESİN Emel, İslâmiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslâm’a Giriş, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1978.
From the Margins of Hindu Marriage: Essays on Gender, Religion, and Culture, (Eds.Lindsey Harlan and Paul B. Courtright), Oxford University Press, New York 1995.
GMYRYA Ludmila, Strana Gunnov u Kaspiyskix vorot, Makhachkala 1995.
GÖMEÇ Saadettin, Kök Türk Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 1999.
GÜLER Ali, “İlk Yazılı Türkçe Metinlerde Aile ve Unsurları”, Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi, I, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara 1992, s. 69-81.
GÜRÜN Kâmuran, Türkler ve Türk Devletleri Tarihi, Bilgi Yayınevi, Ankara 1984.
Hamdullah-ı Müstevfî, Târih-i Güzîde, (Yay.:Abdülhüseyin-i Nevâî), Tahran 1381 h.ş.
HOLMGREN Jenifer, “Observation on Marriage and Inheritances practices in Early Mongol and Yuan Society, with Particular Reference to the Levirate”, Journal of Asian History, 20(1986), s. 127-192.
Hondmir, Habibü’s-Siyer, IV, (Yay.:Muhammed Debir Siyâkî), Tahran 1333 h.ş.
HUNKAN Ömer Soner, Türk Hakanlığı Karahanlılar (766-1212), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2007.
İbn Fazlan, İbn Fazlan Seyahatnâmesi, (Haz.:Ramazan Şeşen), Bedir Yayınevi, İstanbul 1975.
İZGI Özkan “İslâmiyetten Önceki Türklerde Kadın”, Türk Kültürü Araştırmaları, XI-XIV(1973-1975), s. 143-160.
İZGI Özkan, “Moğollarda Evlenme Âdeti”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982, s. 255-262.
İZGI Özkan, Uygurların Siyasî ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarına Göre), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1987.
JULIEN S., Documents sur les Tou-kiue (Turcs), Paris 1877.
KAFESOĞLU İbrahim, Türk Millî Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1996.
KHAZANOV Anatoly M., Sotsialnaya Istoriya Skifov, Moskova 1975.
KOCA Salim, Türk Kültürünün Temelleri, II, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon 2000.
KÖSE Nerin, ““KızCibek Destanı”nın Nogay Varyantı Üzerine”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, II(1997), s. 241-243
KURAT Akdes Nimet, Peçenek Tarihi, Devlet Basımevi, İstanbul 1937.
“Levirate”, Meriam-Webster’s Colligate Dictionary, Tenth Edition, Massachusetts 1999, s. 669.
LIGETI Lajos “Asya Hunları”, Attila ve Hunları, AÜDTCF Yayınları, İstanbul 1962, s. 27-56, 268-273.
Liu-mai Tsai, Die Chinesischen Nachrichten der Ost-Turken (T’kue), I, Viesbaden 1958 (Liu (mau-Tsai), Die chinesischen Nachrichten zur Geschihte der Üst-Türken (T’u-küe), I, Viesbaden 1968).
MANZ Beatrice Forbes, “Tamerlane‟s Career and Its Uses”, Journal of World History, 13/1(2002), s. 1-25.
MANZ Beatrice Forbes, “Timur ve Hâkimiyetin Sembolü”, (Çev.:Musa Şamil Yüksel), Tarih İncelemeleri Dergisi, XV(2000), s. 257-272.
MANZ Beatrice Forbes, “Women in Timurid Dynastic Politics”, (Eds. Guity Nashat and Lois Beck), Women in Iran from Rise of Islam to 1800, University of Illinois Press, Chicago 2004, s. 121-139. Marco Polo,
Marco Polo’nun Geziler Kitabı, Çev.:Ömer Güngören, Yol Yayınları, İstanbul 1985. Molla Hâcı, Buğra Hanlar Tezkiresi, (Yay.:Abdurrahim Sabit), Kaşgar 1988.
MORI Masao, “Kuzey Asya‟daki Eski Bozkır Devletlerinin Teşkilatı”, TED, 9(1978), s. 209-226.
Muizzü’l-Ensâb, Bibliothèque Nationale Paris, Persian 67.
ÖGEL Bahaeddin, Türklerde Devlet Anlayışı (13. Yüzyıl Sonlarına Kadar), BaĢbakanlık Basımevi, Ankara 1982.
ÖGEL Bahaeedin, “Türklerde Kalın ve Başlık”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982, s. 393-396.
ÖGEL Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1988.
PAMIR Aybars, “Türkler‟in Geleneksel Dini Şamanizm‟in Orta Asya Eski Türk Kamu Hukuku‟na Etkisi”, AÜHFD, 52/4(2003), s. 155-186.
RACCAH William, Close Kinship Relationships and Economical Dimensions in the Stipulation of the Law of the Levirate as Articulated in Deuteronomy 25.5.5-10, Laval Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, Quebec 2002.
RADLOFF Wilhelm, Manas Destanı, (Haz.:Emine Gürsoy-Naskali), Türksoy Yayınları, Ankara 1995.
RASONYI L., Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1971.
ROUX Jean-Paul, La religion des Turcs et des Mongols, Paris 1984.
ROUX Jean-Paul, Türklerin Tarihi, Milliyet Yayınları, (b.y.y.) 1989.
ROUX Jean-Paul, “Ortaçağ Türk Kadını”, çev. Gönül Yılmaz, Erdem, V/13(1999), s. 199-226.
RUBRUK (Wilhelm Von Rubruk), Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1255, Çev.:Ergin Ayan, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2001.
SAĞOL Gülden, “Manas Destanında Evlilik Geleneği”, Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, (Haz.:Emine Gürsoy-Naskali), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995, s. 224-233.
SAPIR Edward, “Culture, Genuine and Spurious”, American Journal of Sociology, 29/4(1924), s. 401-429.
SAYIN Önal, Aile Sosyolojisi, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir 1990.
SCHECHTER Solomon - JACOBS Joseph, “Levirate Marriage”, The Jewish Encyclopedia, C.8, New York 1906, s. 45-46.
Sima Qian, Records of the Grand Historian: Han Dynasty, II, Trans.:Burton Watson, Colombia University Press, Hong Hong - New York 1993.
TEZCAN Mahmut, Türk Ailesi Antropolojisi, İmge Kitabevi, Ankara 2000.
TOGAN İsenbike, “Bir Miras Olarak Yenge”, Ntv Tarih, 14(Mart 2010), s. 98.
TURAN Osman, Selçuklular Târihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1996.
TULEGENOVIÇ Gaysin Salamat, Kazak Adet-gurıp Kukıgı Jüyesindegi Amengerlik İnstitutı, el-Farabî Kazak Devlet Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, Almatı 2009.
TÜRKDOĞAN Orhan, “Türk Ailesinin Genel Yapısı”, Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi, I, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara 1992, s. 29-66.
ÜÇOK Coşkun, MUMCU Ahmet ve BOZKURT Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, Savaş Yayınevi, Ankara 1996.
WEISBERG Dvora E., Levirate Marriage and the Family in Ancient Judaism, Brandeis University Press, Massachusetts 2009.
WESTERMARCK Edward, The History of Human Marriage, Cornell University Library, 2010.
WOODS John E., “Timur‟s Geneaology”, (Eds. Michel M. Mazzooui and Vera B. Moreen), Intellectual Studies on Islam, Essays Written in Honor of Martin B. Dickson, University of Utah Press, Salt Lake City 1990, s. 85-125.
WOODS John E., The Timurid Dynasty, Indiana University, Bloomington 1990.
YAZILITAŞ Nihat, “Türk Toplum Hayatında Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmanın Tarihi Temellerine Bir Bakış”, Nüsha, II/5(2002), s. 163-171.
YÜKSEL Musa Şamil, Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2009.