19299

ANKARA ANTLAŞMASI’NDAN BAĞDAT PAKTI’NA: ULUSLARARASI ANTLAŞMALAR IŞIĞINDA TÜRKİYE-IRAK SİYASİ İLİŞKİLERİ

Türkiye - Irak ilişkileri sorun, işbirliği ve karşılıklı çıkar alanlarında müspet ya da menfi bakımdan her dönem gündem oluşturmuştur. İkili ilişkiler her iki devletin de barışa, güvene ve ilerlemeye ihtiyaç duyduğu bir dönemde başlamış ancak bu dönemde ilişkiler işbirliğine dönüşmemiştir. Zira iki ülke arasında I. Dünya Savaşı’ndan kalan psikolojik bir mesafe halen mevcuttur. 1930’lu yıllarla birlikte hem bağımsızlığı pekiştirme isteğinin hem de mevcut uluslararası sistemin iki devleti işbirliğine yönlendirdiği yeni bir sürece girilmiştir. İki devlet arasındaki ilk çok taraflı akitler de bu yıllarda imza edilmiştir. II. Dünya Savaşı’nın bitimiyle birlikte ortaya çıkan iki kutuplu uluslararası sistem tüm dünya ile birlikte bölgesel dengeleri de değiştirmiştir. Ayrıca bu dönemde ilişkilerdeki belirleyicilerin sayısı İsrail’in kuruluşu, Arap Birliği’nin ortaya çıkışı, Mısır’ın bağımsızlığı, Truman Doktrini, Marshall Planı vb. yeni gelişmelerle birlikte hayli artmıştır. İkili ilişkiler, Türkiye’nin ve Irak’ın her üç dönemde izledikleri genel dış politikaları ve bunlardaki dönemsel değişimleri doğrudan yansıtmıştır. Tüm bu süreçlerde bazıları devletlerin kendi ihtiyaçlarından bazıları ise dış etkenlerden kaynaklanan bir dizi antlaşma, sözleşme ve protokoller imzalanmıştır. Dış etkenlerden kaynaklanan antlaşmalar güvenliğe ilişkin konularda beklenen etkiyi yaratmada başarısız ancak iki ülke ilişkilerinin ve uluslararası siyasi konjonktürün anlaşılması bakımından işlevsel olmuşlardır. Diğer taraftan devletlerin kendi ihtiyaçlarından kaynaklanarak imzalanan antlaşmalar ise beklentileri daha fazla karşılamışlardır.

TURKEY - IRAQ RELATIONS IN THE LIGHT OF INTERNATIONAL TREATIES FROM THE TREATY OF ANKARA TO THE BAGHDAD PACT

Turkey - Iraq relations have always created the agenda in the fields of problem, cooperation and mutual interests in terms of positive or negative respects. Bileteral relations were initiated at a time when both states needed peace, trust and progress. However, in this period the relations have not turned into cooperation. Because there was still a psychological distance between the two countries that remained in the First World War. Then, a new period was entered where both the desire to consolidate independence and the international system existing at that time direct Turkey and Iraq to cooperate. The bipolar international system that emerged at the end of Second World War has changed the regional balances with the whole world. Furthermore the number of determinants in bileteral relations increased considerably by new developments such as the establishment of Israel, the independence of Egypt, the application of the Truman Doctrine and the Marshall Plan etc. Bileteral relations directly reflected both Turkish and Iraqi foreign policies and related periodic changes in all three periods. In all these processes, important treaties, conventions and protocols have been signed arising from states’ needs or external factors. The treaties which have been signed arising external factors failed to create the expected impact on security issues but were functional in terms of understanding the relations between two countries and international political conjuncture. On the other hand the agreements signed by the states based on their own needs have met the expectations more.

PDF

___

Akşin, A. (1991). Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Allawi, A. A. (2014). Faisal I of Iraq. New Heaven: Yale University Press.
Aydın, M. (2014). “İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye”. Baskın Oran (Edt.). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt 1. 1919-1980). 14. Basım. İstanbul: İletişim Yayınları, 399-476.
Balkaya, İ. S. (2012). “Irak Kralı Faysal’ın Türkiye Ziyaretinin Basındaki Yansımaları”. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildiriler Kitabı C.2. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 567-581.
Başbakanlık Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü. Ayın Tarihi, S. 147, Şubat 1946, Ankara.
Başbakanlık Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü. Ayın Tarihi, S. 251, Ekim 1954, Ankara.
Başbakanlık Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü. Ayın Tarihi, S. 254, Ocak 1955, Ankara.
Baytal, Y. (2017). Büyük Güçlerin Ortadoğu’daki Mücadeleleri ve Türkiye. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 12/9. p. 1-18. ISSN: 1308-2140. www.turkishstudies.net. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11879. Ankara-Turkey.
Bayur, Y. H. (1973). Türkiye Devletinin Dış Siyasası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Batatu, H. (1978). The Old Social Classes and the Revolutionary Movements of Iraq: A Study of Iraq’s Old Landed and Commercial Classes and of its Communists, Ba’thists and Free Officers. Princeton-NJ: Princeton University Press.
Canatan, Y. (1996). Türk-Irak Münasebetleri (1926-1958), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Çelebi, O. (2017). 14 Temmuz 1958 Darbesinin Türk İç Politikasına Yansımaları. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 12/31. p. 41-60. ISSN: 1308-2140. www.turkishstudies.net. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12293. Ankara-Turkey.
Department of State. (1953). “Report on the Middle East” (address by John Foster Dulles) Department of State Publication.
Department of State.(1962). Documents on German Foreign Policy 1918-1945. Series D. Vol. XXII The War Years. Washington: U.S. Government Printing Office.
Department of State. (1986). Foreign Relations of the United States, 1952-1954, The Near and Middle East. Vol. IX. Part 1,
Department of State.Memorandum of Conversation, by the Ambassador in Turkey (McGhee). Conference files, lot 59 D 95, CF 156. May 26, 1953.
Department of State.Memorandum of Conversation, by the Counselor of Embassy in Turkey (Rountree). Conference files, lot 59 D 95, CF 156. Ankara, May 26, 1953.
Memorandum of Conversation, prepared in the Embassy in Iraq. Conference files, lot 59 D 95, CF 156. May 18, 1953.
Memorandum of Conversation, (1986). Foreign Relations of the United States, 1952-1954, The Near and Middle East, Vol. IX, Part 2,
Memorandum of Conversation, Memorandum of Conversation, by the Counselor of Embassy in Iraq (Ireland). 787.00/8-2453, Baghdad, August 20, 1953.
Memorandum of Conversation, The Ambassador in Iraq (Berry) to the Department of State. 780.5/3-2253: Telegram. Baghdad, March 27, 1953.
Memorandum of Conversation, The Chargé in Iraq (Ireland) to the Department of State. 780.5/3-2853: Telegram. Baghdad, March 28, 1953.
Doğançay, S. (2018). British Role in the Wahhabi Revolt and Its Impact on the Policy of Iraq. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 13/15, Spring 2018, p. 195-203. ISSN: 1308-2140. www.turkishstudies.net. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13498. Ankara-Turkey.
Edmonds, C. J. (2003). Kürtler Türkler ve Araplar: Kuzey-Doğu Irak’ta Siyaset, Seyahat ve İnceleme (1919-1925). (Çev. S. Şengül, S. R. Şengül). İstanbul: Avesta Yayınevi.
Erhan, Ç. (1996). “Ortaya Çıkışı ve Uygulanışıyla Marshall Planı”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 51(1), 275-287.
Fırat, M. ve Kürkçüoğlu, Ö. (2014). “Arap Devletleriyle İlişkiler”. Baskın Oran (Edt.). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt 1. 1919-1980). 14. Basım. İstanbul: İletişim Yayınları, 615-635.
Foreign & Commonwealth Office. (1925). Treaty of Alliance between Great Britain and Irak, Signed at Bagdad, October 10, 1922. London: His Majesty’s Stationery Office. Web: www.treaties.fco.gov.uk/docs/pdf/1925/TS0017.pdf.
Foreign & Commonwealth Office. (1927). Treaty between the United Kingdom and Iraq and Turkey Regarding the Settlement of the Frontier Between Turkey and Iraq, Angora, June 5, 1926. London: His Majesty’s Stationery Office. Web: http://treaties.fco.gov.uk/docs/pdf/1927/TS0018.pdf.
Foreign & Commonwealth Office. (1931). Treaty of Alliance between His Majesty in Respect of the United Kingdom and His Majesty the King of ‘Iraq, Baghdad, 30th June, 1930. London: His Majesty’s Stationery Office. Web: http://treaties.fco.gov.uk/docs/pdf/1931/TS0015.pdf.
Gönlübol, M. ve Sar, C. (1973). Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Gönlübol, M. ve Sar, C. (1987). “1919-1938 Yılları Arasında Türk Dış Politikası”. Mehmet Gönlübol (Edt.) Olaylarla Türk Dış Politikası, Cilt:1 (1919-1973). 6. Basım. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Gürkan, İ. (1996/97). “Turkish Iraqi Relations: The Cold War and Its Aftermath”. Turkish Review of Middle East Studies, 9, 27-79.
Güveloğlu, G. K. (2018). Bağdat Elçiliği 1933 Senelik Raporuna Göre Irak’ın Durumu ve Türkiye ile İlişkiler. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 13/8, Spring 2018, p. 115-136. ISSN: 1308-2140. www.turkishstudies.net. DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13357. Ankara-Turkey.
Holden, E. S. (2012). A Documentary History of Modern Iraq. Gainesville-FL:.University Press of Florida.
Hudson, M. O. (1933). “The Admission of Iraq to Membership in the League of Nations”. The American Journal of International Law, 27(1), 133-138.
Kumral, M. A. (2016). Rethinking Turkey-Iraq Relations: The Dilemma of Partial Cooperation. e- book: Middle East Today.
Kürkçüoğlu, Ö. (1972). Türkiye’nin Arap Orta Doğusu’na Karşı Politikası. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Kürkçüoğlu, Ö. (1978). Türk - İngiliz İlişkileri (1919-1926). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
League of Nations. (August 20th, 1925). Question of the Frontier Between Turkey and Iraq: Report Submitted to the Council by the Commission Instituted by the Council Resolution of September 30th, 1924. Geneva.
League of Nations. (1932). “Declaration of the Kingdom of Iraq, Made at Baghdad on May 30th, 1932 on the Occasion of the Termination of the Mandatory Regime in Iraq, and Containing the Guarantees Given to the Council by the Iraqi Government”, Official Journal, July (1932), (a.17.1932.vii) 1347-1350.
Lozan Barış Konferansı: Tutanaklar, Belgeler. (1969). (Çev. Seha L. Meray). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Marr, P. (1985). The Modern History of Iraq. London: Westview Press.
Mejcher, H. (1977). “Iraq’s External Relations 1921-26”, Middle Eastern Studies, 13(3), 340-358.
Nicosia, F. R. (2015). Nazi Germany and the Arab World. New York: Cambridge University Press.
Permanent Court of International Justice. (November 21st, 1925). Article 3, Paragraph 2 of the Treaty of Lausanne (Frontier Between Turkey and Iraq), Collection of Advisory Opinions, Series. B, No.12. La Haye.
Saatçi, S. (1996). Tarihî Gelişim İçinde Irak’ta Türk Varlığı. İstanbul: İstanbul Araştırma Merkezi.
Saygı, T. (2017). “Irak Kralı Faysal’ın Atatürk’ü Ziyareti ve Oluşturduğu Yankılar”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(15), 211-223.
Sluglett, P. (2007). Britain in Iraq: Contriving King and Country. London: IB Tauris.
Soysal, İ. (1991). Türkiye’nin Uluslararası Siyasal Bağıtları: Cilt II (1945-1990) Kesim A (Çok Taraflı Bağıtlar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Soysal, İ. (2000). Tarihçeleri ve Açıklamalarıyla Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt (1920-1945). 3. Basım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Şimşir, B. N. (2001). Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları Cilt II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Şimşir, B. N. (2004). Türk - Irak İlişkilerinde Türkmenler. Ankara: Bilgi Yayınevi.
T.C. Dışişleri Bakanlığı. (1932). Türkiye Cumhuriyeti ile Irak Krallığı Arasında Mün’akit İade-i Mücrimin Muahedenamesi, 9 Ocak 1932, Ankara. Web: http://ua.mfa.gov.tr/files.ashx?80287.
T.C. Dışişleri Bakanlığı. (1932). Türkiye Cumhuriyeti ile Irak Krallığı Arasında Mün’akit İkamet Mukavelesi, 9 Ocak 1932, Ankara. Web: http://ua.mfa.gov.tr/files.ashx?80311.
T.C. Dışişleri Bakanlığı. (1932). Türkiye Cumhuriyeti ile Irak Krallığı Arasında Mün’akit Ticaret Muahedenamesi, 10 Ocak 1932. Ankara. Web: http://ua.mfa.gov.tr/files.ashx?80367.
T.C. Dışişleri Bakanlığı. (1947). Irak ile Türkiye Arasında Dostluk ve İyi Komşuluk Antlaşması, 29 Mart 1946, Ankara. http://ua.mfa.gov.tr/files.ashx?81853.
T.C. Dışişleri Bakanlığı. (1947). Irak Krallığı ile Türkiye Cumhuriyeti Arasında Hukuk, Ceza ve Ticaret İşlerine İlişkili Adli Yardım Sözleşmesi, 29 Mart 1946. Ankara. Web: http://ua.mfa.gov.tr/files.ashx?79112.
T.C. Dışişleri Bakanlığı. (1947). Irak Krallığı ile Türkiye Cumhuriyeti Arasında Suçluların Geri Verilmesi Sözleşmesi, 29 Mart 1946. Ankara. Web: http://ua.mfa.gov.tr/files.ashx?79114.
Tripp, C. (2007). The History of Iraq. (3rd Edition). Cambridge: Cambridge University Press.
Uluğbay, H. (1995). İmparatorluktan Cumhuriyete Petropolitik. Ankara: Turkish Daily News Yayınları.
Uzgel, İ. ve Kürkçüoğlu, Ö. (2014). “Batı Avrupa’yla İlişkiler”. Baskın Oran (Edt.). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt 1. 1919-1980). 14. Basım. İstanbul: İletişim Yayınları, 258-277.