ANADOLU AĞIZLARINDA KULLANILAN KALIP SÖZLER VE BU KALIP SÖZLERİN KULLANIM ÖZELLİKLERİ

Anadolu ağızları üzerine yapılan çalışmaların geçmişi 1876'lara kadar götürülebilmektedir. 1940 yılına kadar yapılan yabancı araştırmacılara aittir. Bu çalışmalar Anadolu ağızlarına ışık tutan ilk çalışmalar olmasına rağmen birçok yönden eksiktir. Bu eksiklikler son yıllarda yapılan bibliyografya, sınıflandırma, metin ve gramer çalışmalarıyla giderilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmamızın tabanını oluşturan ve birçok araştırmacıya yardımcı olan derleme kitaplarının artmaya başlaması Anadolu ağızlarımızın yok olmaması için yapılan en büyük hizmettir. Çünkü derlemeler sayesinde birçok dil öğesi varlığını devam ettirmektedir. Kısacası derleme kitapları, bizim çalışmamız gibi tüm çalışmaların anası konumundadır.Anadolu ağızlarında yer alan kalıp sözleri incelediğimiz çalışmamızda bizden önce yapılan ve Anadolu ağızlarını konu alan metin kitaplarını inceledik. Kitaplarda yer alan metinlerden hareketle, Anadolu ağızlarının farklı bir zenginliğini ortaya koyan kalıp sözleri belirlemeye çalıştık. Kalıp sözlerin belirli durumlarda söylenmesi gelenek olmuştur. Bu sözler sayesinde toplumun kültürü, dini inancı, yaşayışı ve gelenekleri hakkında bilgi sahibi olunmaktadır. Çünkü bu sözler toplumun hafızasında duran ve konuşmalarda anlatımı kolaylaştırmaya yarayan renkli söyleyiş özellikleridir. Toplumdan topluma, hem söyleyiş hem de kullanış olarak farklılıklar göstermektedir. Çalışmamızda Anadolu ağızlarında yer alan kalıp sözler toplanarak, çeşitli alt guruplara ayrılmış ve hangi hallerde hangi sözlerin söylendiği tespit edilmiştir. Türkiye Türkçesinin gizli hazinesi olan ağızlar üzerine yapılacak çalışmalara öncülük etmesi temennisindeyiz. Çalışmamızın sonuç kısmında ise ulaşılan veriler belirtilmiştir.

ANATOLIAN DIALECTS STATIC WORDS USED IN OF THIS USE STATIC WORDS

Studies on Anatolian Dialects dates back to 1876.Pre – 1940 studies belong to foreign researchers. Although they are the first studies that have been on Anatolian dialects, they were lack of many important points. These points has been tried to be eliminated by recent bibliographies, classifications and studies of grammar and text. Increasing of the number of collected works which are the basic source of this study and help many researchers is the most important service to protect Anatolian dialects. Because many language parts elements go on living with the help of collected works. Briefly, collected works are basic part of many studies such as ours. We have studied on earlier works and texts on Anatolian dialects in this thesis which analyzes static words routines of Anatolian dialects. We tried to analyse static words routines that are very important for Anatolian dialects by editting parts of texts. It is traditional that static words routines are used in some certain conditions. These words explain culture, daily life, traditions and beliefs of the society because such words are striking speech qualifications that make expessions easier to say and live in the minds of people for a long time. Their expressions and usage changes according to the societies. We will collect static words routines of Anatolian dialects and edit according to the cities. Static words will be decomposed and it will be tried to be understood where each word has been said. We hope that our study will be a prototype for further studies on dialects which are latent treasures of Turkey Turkish. Our thesis composes of the outcomes of our study will be explained in the conclusion

PDF

___

AKAR, Ali, Muğla Ağızları, Muğla Üniversitesi Yayınları, Muğla 2006.

AKSAN, Doğan, Anadilimizin Söz Denizinde, 2. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara 2006.

AKSAN, Doğan, Türkçenin Gücü, GeniĢletilmiĢ 6. Basım, Bilgi Yayınları, Ankara 1999.

AKSAN, Doğan, Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara 1996.

AKSOY, Ömer Asım, Gaziantep Ağzı-I, TDK Yayınları, Ġstanbul 1945.

AKSOY, Ömer Asım, Gaziantep Ağzı-II, TDK Yayınları, Ġstanbul 1945.

AKSOY, Ömer Asım, Gaziantep Ağzı-III, TDK Yayınları, Ġstanbul 1946.

ARAZ, Rıfat, Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1995.

ARSLAN, Ali, “Ankara Türkmen Köyünde Halk ĠnanıĢları Büyüler, KargıĢlar, YakarıĢlar: Kavaközü Derlemesi” Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, S. 10, Eylül 2006, ss. 1-19.

ARTAN, Gündüz, “Sındırgı‟da Derlenen Dualar Ġlenmeler”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 223, ġubat 1968, s. 4678.

ATILGAN, Halil, Murtçu Folkloru, Karaisalı Kaymakamlığı Yayınları, Ankara 2002.

AYDIN, Mehmet, Aybastı Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 2002.

BĠLGĠN, Muhittin, Anlamdan Anlatıma Türkçemiz, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002.

BURAN, Ahmet, Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, TDK Yayınları, Ankara 1996.

BURAN, Ahmet, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Üzerine Araştırmalar II, Boğaziçi Yayınları, Ankara 1992.

BURAN, Ahmet, Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1997.

CAFEROĞLU, Ahmet, Anadolu Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ġstanbul 1943.

CAFEROĞLU, Ahmet, Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme-1, Ġstanbul 1941.

CAFEROĞLU, Ahmet, Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, Ġstanbul 1951.

CAFEROĞLU, Ahmet, Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme-I, Ġstanbul 1940.

CAFEROĞLU, Ahmet, Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ġstanbul 1941.

CAFEROĞLU, Ahmet, Güney Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ankara 1946.

CAFEROĞLU, Ahmet, Kuzey-Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ġstanbul 1946.

CAFEROĞLU, Ahmet, Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, Ġstanbul Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Yayınları, Ġstanbul 1948.

CAFEROĞLU, Ahmet, Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ġstanbul 1944.

CEYLAN, Emre, “Deste Gol Be Âb Dâden ve Dilin Olmaz Unsurları Olarak Söz Kalıpları”, Milli Folklor, 2010, Yıl 22, S.88, ss. 16-21.

DEMĠR, Necati - Özkan Aydoğdu, Giresun İli ve Yöresi Ağızları, Giresun Valiliği Yayınları, Ankara 2009.

DEMĠR, Necati, Ordu İli ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2001.

DEMĠR, Necati, Tokat İli ve Yöresi Ağızları, Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara 2006.

DEMĠR, Necati, Trabzon ve Yöresi Ağızları, Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara 2006.

ERCĠLASUN, Ahmet Bican, Kars İli Ağızları, Ankara 1983.

ERDEM, Mehmet Dursun–Ebru SĠLAHġÖR, Amasya ve Yöresi Ağızları I, II, III, Turkish Studies Yayınları, Ankara 2011.

ERDEM, Mehmet Dursun – Esra KĠRĠK, Kahramanmaraş ve Yöresi Ağızları, KahramanmaraĢ Ġl Özel Ġdaresi Yayınları, KahramanmaraĢ 2011.

ERDEM, Mehmet Dursun-Güner DAĞDELEN, Karabük ve Yöresi Ağızları, Karabük Valiliği Yayınları, Karabük 2012.

ERDEM, Mehmet Dursun–Ramazan BÖLÜK, Antalya ve Yöresi Ağızları, Turkish Studies Yayınları, Ankara 2011.

EREN, M. Emin, Zonguldak, Bartın, Karabük İlleri Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1997.

EROL, Çiğdem, “Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler Üzerine Bir Ġnceleme”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 2007.

ERTEN, Münir, Diyarbakır Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1994.

GEMALMAZ, Efrasiyap, Ağız Bilimi Araştırmaları Üzerine Genellemeler, Türk Kültürü AraĢtırmaları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1989.

GEMALMAZ, Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları-I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.

GEMALMAZ, Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları-II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.

GEMALMAZ, Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları-III, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.

GÖKDAYI, Hürriyet, “Türkçede Kalıp Sözler”, Bilig Dergisi, S. 44, KıĢ 2008, ss. 89-110.

GÜL, Rıza, “Dede Korkut Hikâyelerinde Söz Kalıpları”, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 10, 2008, ss. 100-105.

GÜLENSOY, Tuncer - A. Buran, Elazığ Yöresi Ağızlarından Derlemeler, TDK Yayınları, Ankara 1994.

GÜLENSOY, Tuncer - Ahmet Buran, Tunceli Yöresi Ağızlarından Derlemeler, Boğaziçi Ġlmi AraĢtırmalar Serisi: 14, Ankara 1992,

GÜLENSOY, Tuncer, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Ağızları Üzerine Düşünceler, Boğaziçi Yayınları, Ankara 1993.

GÜLENSOY, Tuncer, Kütahya ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1988.

GÜLSEREN, Cemil, Malatya İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2000.

GÜLSEVĠN, Gürer, Uşak İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2002.

GÜNAY, Turgut, Rize İli Ağızları, MFAD Yayınları, Ankara 1978.

GÜNġEN, Ahmet, Kırşehir ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2000.

HACIHAMĠDOĞLU, Tevfik, Alanya Folkloru Araştırmaları, Sayı: 3, Bayrak Yayıncılık, Ġstanbul 1985.

ĠLERĠ, Canan, Eskişehir İli Mihalıççık İlçesi ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2008.

KALAY, Emin, Edirne İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1998.

KARADEMĠR, Fevzi, “Kalıp Kullanımları Bakımından Türk Halk Bilmeceleri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: VII, S. 2, Ġzmir 2007, ss. 103-132.

KARATAġ, Turan, Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.

KAYA, Doğan, “Dualar ve Beddualar”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S.4, Sivas 1997, ss. 99- 121.

KAYA, Erol, “Van Bedduaları-I”, Türk Folkor Araştırmaları, S. 231, Ekim 1968, ss. 5093-5096.

KAYA, Erol, “Van Bedduaları-II”, Türk Folkor Araştırmaları, S. 232, Kasım 1968, ss. 5129- 5132.

KAYA, Erol, “Van Bedduaları-III”, Türk Folkor Araştırmaları, S. 234, Ocak 1969, ss. 5178- 5181.

KAYA, Erol, “Van Bedduaları-IV”, Türk Folkor Araştırmaları, S. 235, ġubat 1969, ss. 5207- 5208.

KAYA, Erol, “Van Duaları-II”, Türk Folkor Araştırmaları, S. 256, Kasım 1970, ss. 5795-5796.

KILIÇ, Mine, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, UKDE Kitaplığı, KahramanmaraĢ 2008.

KOCAER, Sibel, “Bir Sosyal Kontrol Aracı Olarak Beddualar ve Ġnternet”, Milli Folklor Dergisi, 2007, Yıl 19, S. 75, ss. 30-33.

KORKMAZ, Zeynep, Nevşehir ve Yöresi Ağızları, DTCF Yayınları, Ankara 1977.

KORKMAZ, Zeynep, Bartın ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1994.

KORKMAZ, Zeynep, “Anadolu Ağızları Üzerindeki AraĢtırmaların Bugünkü Durumu ve KarĢılaĢtığı Sorunlar”, TDAY Belleten Dergisi, s. 143.

KORKMAZ, Zeynep, Güney Batı Anadolu Ağızları, DTCF Yayınları, Ankara 1956.

KÖKSAL, M. Fatih, “Edebiyatımızda Kalıp Sözler ve Divan ġiirimizden Dört Örnek”, İstanbul Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 30, 2003, ss. 331-348.

KÜRKÇÜOĞLU, K. Edip, Urfa Ağzı, Ġstanbul 1945.

NAKĠBOĞLU, Sadi H., Adıyaman ve Yöresi Ağızları, Niğde Üniversitesi Yayınları, Niğde 2001.

NASRATTINOĞLU, Ġ. Ü-M. Ü. Nasrattınoğlu, Afyonkarahisar Ağzı, Ankara 1986.

OLCAY, Selahattin, Doğu Trakya Yerli Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1995.

OLCAY, Selahattin, Erzurum Ağzı, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara 1966.

OLCAY, Selahattin-A. B. Ercilasun-E. Aslan, Arpaçay Köylerinden Derlemeler, TDK Yayınları, Ankara 1976.

ORTA, Nedim, “Ġlençler ve Maniler”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 198, Ocak 1966, s. 396

ORTA, Nedim, “Kaymakçı‟dan Bed-dualar ve Hayır-dualar”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 204, Temmuz 1966, s. 4134.

ÖSTURAN, Hacı Ali, Maraş Merkez Ağzı, UKDE Kitaplığı, KahramanmaraĢ 2009.

ÖZÇELĠK, Saadettin, Urfa Merkez Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 1997.

ÖZÇELĠK, Sadettin-Erdoğan Boz, Diyarbakır İli Çüngüş ve Çermik Yöresi Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 2001.

ÖZKAN, Fatma, Osmaniye Tatar Ağzı /ESKİŞEHİR /, TDK Yayınları, Ankara 1997.

ÖZMEN, Mehmet, “AlkıĢ ve KargıĢlarda Cümle ve Anlatım Özellikleri”, Türk Dili Dergisi, Eylül 2000, S. 585, ss. 280-293.

ÖZTÜRK, Erol, “Mersin Yörüklerinden Derleme Sözlüğüne Katkılar”, Türk Dili Dergisi, S. 689, Mayıs 2009.

ÖZTÜRK, Erol, Silifke ve Mut’taki Sarıkeçili ve Bahşiş Yörükleri Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 2009.

SAĞIR, Mukim, Erzincan ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 1988. 2. Baskı, Ankara 1995.

SAN, Sabri Özcan, Gümüşhane Kültür Araştırmaları ve Yöre Ağızları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.

SELÇUK, Ayhan, “Kültürlerarası ĠletiĢim Açısından Gündelik ĠletiĢim DavranıĢları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 13, 2005, ss. 1-17.

SĠS, Nesrin-Bekir GÖKÇE, “Gülten Dayıoğlu‟nun Çocuk Öykülerinde Yansımalar ve Kalıp Sözler”, Turkısh Studies, Volume 4/3, Spring 2009, ss.1976-1989.

TAYLAN, Ertuğrul, Çokaklı Köyü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995.

TURAN, Zikri, Artvin İli Yusufeli İlçesi Uşhum Köyü Ağzı, TDK Yayınları, Ankara 2006.

Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, 6 Cilt, Ankara 2009.

TÜRKMEN, Hayret.M., “Allah Adı Ġle BaĢlayan Halk KonuĢmaları”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 182, s. 3523.

ÜSTÜNER, Ahad, Anadolu Ağızlarında Sıfat-Fiil Ekleri, TDK Yayınları, Ankara 2000.

YILDIRIM, Faruk, Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları, TDK Yayınları, Ankara 2006.

ZÜLFĠKAR, Hamza, “Dünden Bugüne Türkçe”, Türk Dili Dergisi, Ağustos 2007, S. 668, ss. 349- 350.

ZÜLFĠKAR, Hamza, “Ne Derlerdi Ne Diyoruz, “Dünden Bugüne Türkçe”, Türk Dili Dergisi, Haziran 2011, S. 714, ss. 519-527