195177

KIRGIZ SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNDE HUSEİN [KARASAYEVİÇ] KARASAYEV VE KONSTANTİN [KUZMİÇ] YUDAHİN’İN YERİ

Bu makalede Husein [Karasayeviç] Karasayev ve Konstantin [Kuzmiç] Yudahin’in Kırgız sözlükçülüğüne katkısı ele alınmıştır. Bir standart dilin oluşmasında sözlüklerin rolü büyüktür. Kırgızca yazı dili XX. yüzyılın ilk çeyreğinin sonlarında oluşmuştur. Gerek Kırgızca yazı dilinin oluşturulmasında ve gerekse Kırgız sözlükçülüğünde K. Karasayev ve K. K. Yudahin’in önemli bir yeri vardır. Bu çalışmada Kırgızistan’da sözlüklerin oluşturulmasında önemli rol oynayan ve Kırgız alfabesinin tüm çeşitlenmelerini düzenlemiş olan H. K. Karasayev tarafından hazırlanan Kırgızca imla kılavuzunun çeşitli baskıları incelenmiş, ayrıca K. K. Yudahin’in Kırgızca-Rusça Sözlüğünün tüm baskıları farklılıklarıyla birlikte ele alınmıştır. Kırgızca-Rusça Sözlüğün ilk baskısı 1940 yılında, ikinci baskısı 1965 yılında, üçüncü baskısı 1985 yılında, dördüncü baskısı ise 1999 yılında yapılmıştır. Kırgız dilinin kelime hazinesini tespit eden ve kelimelerin kullanışlarını gösteren Yudahin’in sözlüğü birçok ülkede büyük ün kazanmıştır. Yudahin, çalışması için gerekli malzemeleri 1920 yıllarında ders kitapları, gazeteler, dergiler ve folklordan derlemeğe başlamıştır. Bu sözlükte, o dönemdeki Kırgız dilinin kelime hazinesi, tarihî ve etnografya terimler, folklorik malzemeler, eski tabirler, yaklaşık olarak iki bin atasözü ve deyim yer almaktadır. K. K. Yudahin’in Kırgızca-Rusça Sözlüğü Kırgız gelenekleri, tarihi ve kültürüyle ilgili çok zengin malzeme içermesinin yanında aynı zamanda ansiklopedik bir sözlük özelliğini taşımaktadır. Ekim Devrimi’ne [24 Ekim 1917] kadar okuryazar Kırgızlar, Çağatayca kullanıyorlardı. Ekim Devrimi’nin ilk yıllarında okullarda eğitim dili Kazakça ve Tatarca idi. 1923 yılından itibaren ilk defa Kırgızca okul kitapları çıkarılmağa başlanmış, böylece Kırgızca artık resmî dil olarak kullanılmağa başlanmıştır.

PDF

___

ASANOV, U. A.: Kto Yest Kto v Kırgızskoy Nauke: Kratkiy Biobibliografiçeskiy Spravoçnik Doktorov Nauk Kırgızstana: Bişkek 1997, 672 s. Glavnaya Redaktsiya Kırgızskoy Entsiklopedii.

AŞÇI, Ufuk Deniz: Kırgız Türkçesiyle Yazılmış Alip-Bee Adlı İlk Alfabe Kitabındaki Söz Varlığı Üzerine: Konya 2010, Türkiyat Araştırmaları Dergisi sayı 27-Bahar, 19-44. ss.

BAYCİYEV, T. İ. - Aktanov, T. - Bakeyev, K.: Kırgız Tili Orfografiyasının (İmlasının) Sözdügü: Frunze 1938, 94 b. Kırgızmambas.

Bir Miñ Kırgız Elinin Makal-Lakaptarı Akademik K. K. Yudahindin Cıynagınan (K. K. Yudahin’in Koleksiyonundan Bin Kırgız Atasözü ve Deyimi): Tüzgön: D. T. Davletbakova: Bişkek 2000, 116 s.

KARASAYEV, H. - Karasayeva, A.: Tügöylüü Sözdör (Dublettüü Sözdördün Spravoçnigi): Redaktor: B. Oruzbayeva: Frunze 1971, 128 s. “Mektep” Basması.

KARASAYEV, H. - Yanşansin, Yu.: Kırgız Tilinin Orfografiyalık Sözdügü: Frunze 1956, 160 s. Kırgızstan Mamlekettik Okuu-Pedagogiyalık Basması.

KARASAYEV, H. K.: Kırgız Tilinin Orfografiyalık Sözdügü: 80 000 Söz: Bişkek 2009, 640 s. “Mektep” Basması.

KARASAYEV, H. K.: Özdöştürülgön Sözdör: Sözdük: 5100 Söz: Başkı redaktor: B. O. Oruzbayeva: Frunze 1986, 424 s. Sovet Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası.

KARASAYEV, H.: Kamus Naama: Arab, İran, Kıtay, Mongol, Orus Tilderinen Ooşup Kelgen cana Köönörgön Sözdör: Bişkek 1996, 856 s. “Şam” Basması.

KARASAYEV, H.: Kırgız Tilinin Orfografiyalık Sözdügü: 60 000 Söz: Frunze 1966, 763 s. “Mektep” Basması.

KARASAYEV, H.: Orfografiyalık Sözdük: 60 000 Söz: Redkollegiya: T. K. Ahmatov - R. B. Bekcanova - S. A. Davletov: Frunze 1983, 575 s.

KARASAYEV, K. - Arabayev, E.: Caŋılık: Frunze 1928.

KARASAYEV, K. - Batmanov, İ.: Kıskaça Orusça-Kırgızça Sözdük • Kratkiy Russko-Kirgizskiy Slovar’: Frunze - Kazan 1938, 116 s. Kırgızstan Mamlekettik Basması.

KARASAYEV, K.: Nakıl Sözdör. 2-Kitep: Frunze 1987.

KARASAYEV, K.: Nakıl Sözdör. 1-Kitep: Frunze 1982.

KARASAYEV, K.: Sabak Açkıç: Frunze 1927.

Kırgız Tilinin Caŋı Alfaviti cana orfografiyası: Frunze 1940, 16 s. Kırgızmamabas.

ÖZTÜRK, Faruk: “Kırgızca Sözlüklerin Sınıflandırılması-Classification of The Kyrgyz Dictionaries”, IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, 22-24 Aralık 2011 Muğla: Ankara 2012, I. cilt XXII+863, II. cilt XII+825 s. 115-124. ss.

Russko-Kirgizskiy Slovar’: Sostavili: K. Karasayev - C. Şukurov - K. K. Yudahin; pod redaktsiyey K. K. Yudahin‟а: Moskva 1944, 984 s. İzdatelstvo İnostrannıh i Natsionalnıh Slovarey.

USUPBEKOV, Ş.: Kırgız Makal-Lakaptarı (Kırgız Atasözleri ve Deyimleri): Frunze 1982.

YUDAHIN, K. K.: Kirgizsko-Russkiy Slovar’, Bişkek 1999, 976 s. “Şam” Basması.

YUDAHIN, K. K.: Kirgizsko-Russkiy Slovar’: Moskva 1940, 576 s. Gosudarstvennoye İzdatelstvo İnostrannıh i Natsionalnıh Slovarey.

YUDAHIN, K. K.: Kirgizsko-Russkiy Slovar’: Moskva 1965, 973 s. İzdatelstvo “Sovetskaya Entsiklopediya”.

YUDAHIN, K. K.: Kirgizsko-Russkiy Slovar’: V Dvuh Knigah: Okolo 40 000 Slov: 1 Kniga A-K: Frunze 1985, 504 s. Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovetskoy Entsiklopedii;, Kirgizsko-Russkiy Slovar’: V Dvuh Knigah: Okolo 40 000 Slov: 2 Kniga L-Ya: Frunze 1985, 480 s. Glavnaya Redaktsiya Kirgizskoy Sovetskoy Entsiklopedii.

YUDAHIN, K. K.: Uygursko-Russkiy Slovar’: Moskva 1928.

YUDAHIN, K. K.: Uzbeksko-Russkiy Slovar’: Taşkent 1927.

YUDAHIN, K[onstantin] K[uzmiç]: Kırgız Sözlüğü (A-J): Türkçeye Çeviren: Abdullah Taymas: Ankara 1945, I, XVI+376 s. T. D. K. C. III. 5. Yayın nr. 93.

YUDAHIN, K[onstantin] K[uzmiç]: Kırgız Sözlüğü (K-Z): Türkçeye Çeviren: Abdullah Taymas: Ankara 1948, II, IV+377-809+XVII+XXIII+I s. T. D. K. C. III. 6. Yayın nr. 121.

YUNUSALIYEV, B. M.: “Kirgizskiy Yazık”: Yazıki Narodov SSSR: II Tom: Tyurkskiye Yazıki: Moskva 1966, 482-505. s. İzdatelstvo “Nauka”.