120108

TAŞLICALI YAHYA’NIN GENCÎNE-İ RÂZ MESNEVİSİNDE ŞİİR, ŞAİR VE KÂTİPLE İLGİLİ DEĞERLENDİRMELER

Bu çalışmada, Taşlıcalı Yahya'nın Gencîne-i Râz mesnevisinde şiir, şair ve kâtiple ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Klasik Türk edebiyatında müstakil olarak bir poetika yazılmamıştır. Ancak bazı mensur divan ön sözlerinde ve tezkirelerin giriş kısımlarında şiir ve şairle ilgili değerlendirmeler vardır. Yahya Bey, 16. yüzyılın önemli mesnevi şairlerindendir. Gencîne-i Râz, onun hamsesini oluşturan en önemli mesnevisidir. Divan şiirinin şiir ve şair telakkisinin yerleşmesinde, onun şiir ve şair hakkındaki görüşlerinin önemli katkıları olduğu söylenebilir. Yahya Bey'in şair ve şiir hakkındaki görüşleri devrin şiir ve şair telakkisine uygundur. Yahya Bey'e göre şiir, Hakk'ın ihsanıdır, atadan öğrenilerek bilinmez. Bu sırrı ise herkes keşfedemez. Şiir mutlaka hem ahenk ve mana bakımından güzel söylenmelidir. Ona göre şair, Hakk'ın hikmetini halka açıklayan, Allah'ın kudretini tasvir eden âlim birisidir. Bunlar keşif ve keramet ehlidirler. Makamları çok yücedir. Dünya nimetlerine yabancıdırlar. Sultanlara baş eğmez ve kanaat sahibidirler. Şairler, mecazda kalmayıp hakikati aramalı, dünya ehillerinden lütuf beklememeli, menfaati için başkalarını övmemelidirler. Ayrıca o, hırsız şairler için ise ağır beddualar etmektedir. Yahya Bey'e göre kâtipler, öncelikle güzel yazı ile yazmalı, yazdığı yazıda hata olmamalı varsa da düzeltmelidir. Kâtipler, harflerin noktalarını yerli yerine koymalı, harfleri ve satırları uygun aralıklarla yazmalı, harfleri bozguna uğramış asker gibi olmamalıdır. Klasik Türk edebiyatının şiir ve şair telakkisini anlamak, bu dönem eserlerinin layıkıyla tetkik edilmesini zaruri kılmaktadır. Yahya Bey'in şiirlerinde bu tür çalışmalara kaynaklık edecek zengin bir malzeme vardır

EVALUATIONS ON THE POEM POET AND THE CLERK IN THE TAŞLICALI YAHYA’S GENCÎNE-I RÂZ

In this study, poem, poets and clerk are evaluated in the Taşlıcalı Yahya’s Gencîne-i Râz mesnevi. Poetics as seperate aren’t written in Classical Turkish Literature. However There are evaluations on the poem and the poet in the introduction parts of tezkires and forewords of prose diwan. Yahya Bey is one of the most important poets of the 16. century. Gencîne-Râz is the most important constituent mesnevi of his hamse. It can be said that his notions on the poem and the poet has great effects on the consideration of the poem and the poets of diwan poems. Yayha Bey’s notions on poem and poet are appropriate to the era’s understanding of poem and poets. According to Yahya Bey, poem is not known by learning from ancestor. İt is a favour of God. But Anyone can’t discover this secret. Poem is certainly read well both in meaning and harmony. According to him, poet is a wise man who describe the God’s force and explain the God’ wisdom to the public. These are the expert of discovery and miracles. Their authorities are very supreme. They are foreign to the world’s blessing. They don’t tilt their head to sultans and They have conviction. Poets shouldn’t remain in metaphor but search the truth of the world, shouldn’t wait blessing form the world lovers and should’t praise the others for their benefits. Also he curse harshly the thief poets. According to Yahya Bey, clerk should write with nice post, there wouldn’t be any problem in his writings, if there is any problem, he should corret it. Clerks should put the dot of letters correctly in their places, should write letters and the lines at appropriate intervals, their letters shouldn’t be as defeated troops. Understanding the viewpoint of poem and poet of the Classical Turkısh Literature make essential the properly investigation of the works of this period. There are rich material to be source for this kind of studies in the poems of Yahya Bey

PDF

___

ATÂYÎ, Zeyl-i Şakâyık, Ġstanbul 1268, s. 366.
AYAN, Hüseyin, “Türk Edebiyatında Hamseler”, Atatük Üniversitesi Edebiyat. Fakültesi Araştırma Dergisi, S. 10, Erzurum 1983.
AVġAR, Ziya, “Tenkitli Metin NeĢrinde Ġmlâ Sorunu Üzerine Yeni DüĢünce ve Öneriler”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (ed. Prof. Dr. Atabey Kılıç-Arş. Gör. Sibel Üst), Volume 3/6, Fall 2008, ss. 75- 111. http://www.turkishstudies. net.
BANARLI, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.I, ME Basımevi, Ġstanbul 1987.
Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C. II, Bizim Büro Yay., Ankara 2000.
Büyük Türk Klasikleri, Ötüken NeĢriyat, C. III-IV, Ġstanbul 1986.
CANIM, Rıdvan, Latîfî Tezkiretü‟ş-Şuara ve Tabsıratu‟n-nüzemâ, AKM Yay. Ankara 2000.
ÇAĞLAYAN, Bünyamin, Taşlıcalı Yahya Divanında Maddi Kültür, (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara 1990.
ÇAPAN, Pervin, “Yahya Bey Divanı‟nda Estetik ve Kültürel Bir Değer Olarak Giyim KuĢam ve Renk Unsurları”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 3, Ġstanbul 2000, ss. 169-198.
ÇAVUġOĞLU, Mehmet, “Yahya Bey”, İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay., C. XIII, Ġstanbul 1986.
ÇAVUġOĞLU, Mehmet, Yahya Bey ve Divanından Örnekler, Ġstanbul 1993.
ÇAVUġOĞLU, Mehmet, “16. Yüzyılda Dîvan Edebiyatı - Dîvan Edebiyatında ġiir Kavramı” Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler (hzl., Mehmet Kalpaklı), YKY, Ġstanbul 1999.
ÇELEBĠOĞLU, Âmil, Kanunî Sultân Süleymân Devri Türk Edebiyatı, MEB Yay., Ġstanbul 1994.
ÇINAR, Bekir, Taşlıcalı Yahya Gencîne-i Râz İnceleme Metin-İndeks, Erciyes Üniversitesi SBE (YayımlanmamıĢ) Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1995.
DEVELLĠĞOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara 1992.
DĠLÇĠN, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yay., Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara1983.
DukaginzadeYahyâ, Hamse-i Yahya, Millet Ktp., AE Manzum, Nu: 986/5, 132-166 yk.
DukaginzadeYahyâ, Hamse-i Yahya, Tokat Ġl Halk Ktp., 60 hk.,1/1, Milli Ktp., DVD Nu: 1698.
DukaginzadeYahyâ, Gülşen-i Envâr, Fatih Millet Ktp., Ali Emirî Manzum 986/2, vr. 58 b.
Edirneli Sehî, Tezkire-i Sehî, Mehmed ġükri, Ġstanbul 1325.
Evliyâ Çelebi b. DerviĢ Mehemmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, II. Kitap, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu Dizini, hzl., Zekeriya KurĢun-Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı YK Yay., I. Baskı, Ġstanbul 1998.
GIBB, E.J. Wilkinson, Osmanlı Şiir Tarihi A History of OttomanPoetry, C. III-V, (tercüme: Ali ÇavuĢoğlu), Akçağ Yay., Ankara 1999.
HADZĠJAHĠC, Muhammed, Jean Napoznati Tuzlanski Hagiolojki Katalog, Sarajevo 1980.
ĠPEKTEN, Halûk, Türk Edebiyatının Kaynaklarından Türkçe Şu‟arâ Tezkireleri, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay., Erzurum 1991.
ĠSEN, Mustafa, Künhü‟l-ahbâr‟ın Tezkire Kısmı, AKM Yay., Ankara 1994.
ĠSEN, Mustafa, Sehî Bey Tekiresi Heşt Behişt, Akçağ Yay., Ankara 1998.
ĠSEN, Mustafa, Latîfî Tekiresi,Akçağ Yay., Ankara 1999.
ĠSEN, Mustafa-vd., Şair Tezkireleri, [Dr. Halûk İpekten], Grafiker Yay., Ankara 2002.
İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Hamseler Kataloğu, hzl. MEB Kütüphaneler Genel Müdürlüğü Tasnif Komisyonu, ME Basımevi, Ġstanbul 1967.
Kafzade Fâ‟izî, Zübdetü‟l-Eş‟âr, Fatih Millet Ktp. AE Manzum 1325, vr. 129.
KAYA, Ġ. Güven, Dukaginzade Taşlıcalı Yahya Bey‟in Sanatı, (YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Kosova Üniversitesi, PriĢtine 1985.
KAYA, Ġ. Güven , “Dukaginoğulları ve Dukaginzade Yahya Bey”, Divan Edebiyatı ve Toplum, DonkiĢot Yay., Ġstanbul 2006.
KILIÇ, Filiz, Âşık Çelebi Meşâ‟irü‟ş-Şu‟arâ İnceleme-Metin, C.2, Ġstanbul AraĢtırmaları Enstitüsü, Ġstanbul 2010.
KÖKSAL, M. Fatih, “Tahkiyeli Bir Eser Olarak TaĢlıcalı Yahya‟nın ġâh u Gedâ Mesnevisi”, Klasik Türk Şiiri Araştırmaları, Ankara 2005, ss. 29-68.
KURNAZ, Cemal, “Ġki Renkli Tablo: Yahya Bey‟in Bir Gazeli”, Türk Kültürü Dergisi, S. 250, Ankara 1984, ss. 115-117.
KUTLUK, Ġbrahim, Kınalızade Hasan Çelebi Tezkiretü‟ş-şuarâ, C. II, TTK Yay., Ankara 1989.
KUTLUK, Ġbrahim, Beyâni Mustafa Bin Cârullah Tezkiretü‟ş-şuarâ, TTK Yay. Ankara 1997.
Latîfî, Tezkire-i Latîfî, Der Saadet-Ġkdam Matbaası, Ġstanbul 1314.
LEVEND, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, TTK Yay., Ankara 1988.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî IV, Ġstanbul 1308.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C. V, (hzl., Nuri Akbayar-Seyit Ali Kahraman), Türk Tarih Vakfı Yay., Ġstanbul 1996.
Muallim Nâci, Osmanlı Şairleri, hzl., Cemal Kurnaz, MEB Yay., Ġstanbul 1995.
MERMER, Ahmet, “TaĢlıcalı Yahya Bey‟in Kendi ġiiri Üzerine DüĢünce ve Değerlendirmesi”, Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi I, Konya 1987, ss. 227-234.
MUTÇALI, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yay. (trhs.) Okuyucu, Cihan, Divan Edebiyatı Estetiği, Kapı Yay., Ġstanbul 2011.
RĠYÂZÎ, Tezkire, Nuru Osmaniye Ktp. 3724, 148 yk., 476.
SOLMAZ, Süleyman, Ahdî ve Gülşen-i Şu‟arâsı (İnceleme-Metin), AKMB Yay., Ankara 2005.
SUNGURHAN-EYDURAN, Aysun, Beyânî Tezkiretü‟ş-Şu‟arâ, KB Yay., Ankara 2008. www.kulturturizm.gov.tr (ET: 20.11.2010).
SUNGURHAN-EYDURAN, Aysun, Kınalızade Hasan ÇelebiTezkiretü‟ş-Şu‟arâ, KB Yay., Ankara 2009. www.kulturturizm.gov.tr (ET: 20.11.2010).
ġemsettin Sâmî, Kâmûs-ı Türkî, Enderun Yayınları, Ġstanbul 1989.
ġemsettin Sâmî, Kâmûsu‟l-A‟lâm, C.6., Tıpkıbasım/faksimile, KaĢgar NeĢriyat, Ankara 1996.
TUMAN, Mehmed Nail, Tuhfe-i Nâilî, hzl. Cemâl Kurnaz-Mustafa Tatçı, Bizim Büro Yay., Ankara 2001.
Türk Dünyası Ortak Edebiyatı: Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, C.VIII, Ankara 2007.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. IV, Dergah Yay., Ġstanbul 1981.
YAKAR, Halil Ġbrahim, Taşlıcalı Yahya Bey‟in Eserlerinde İstanbul, (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, Ġstanbul 1996.