18. Yüzyılda Tuna Donanması ve Donatımı

Tuna donanması, Osmanlı Devleti’nin nehirlerde faaliyet gösteren donanmalarından birisidir. Osmanlı Devleti denizlerde faaliyet gösteren donanmasının yanında Aras, Fırat, Şat, Özü, Nil ve Tuna gibi nehirlerde faaliyet gösteren başka bir donanmaya sahipti. Bu donanma, Osmanlı hâkimiyetinin adıgeçen nehirlerin bulunduğu topraklar üzerinde istikrar kazanmasının ana nedenlerinden birisiydi. İnce donanma olarak da isimlendirilen bu donanma, gerek seferler sırasında kara ordusunun ağırlıklarının taşınması, gerek savaş sırasında asıl ordunun ibate ve takviyesinde ve gerekse de bu nehirleri kullanan düşman donanmalarıyla mücadele etmekte önemli görevler ifa etmekteydi. Askeri nitelikli bu görevleri sonucunda hem devlet açısından güvenlik riski oluşturan unsurlar bertaraf edilmiş, hem korsanlık faaliyetlerinin önüne geçilmiş hem de bu sayede nehirler ticaret ve sivil ulaşım için güvenli suyolları haline gelmiştir. Sivil amaçlı nehir taşımacılığı geliştikçe ise bunun doğal bir sonucu olarak adı geçen nehirlerin çevresinde bulunan şehirlerde, iktisadi ve ticari hayat gelişmiştir. Bu minvalde, Osmanlı nehirlerinde faaliyet gösteren ince donanma unsurlarından bir tanesi de Tuna donanmasıdır. Adını faaliyet gösterdiği Tuna nehrinden alan bu donanma, Balkanlarda Osmanlı hâkimiyetinin kurulması, güçlenmesi ve sürdürülmesinde önemli roller oynamıştır. Balkanlarda gerçekleşen Belgrad’ın fethi dâhil birçok önemli fetih hareketinde onun katkısı vardır. 18. yüzyılda Balkanlarda Avusturya ve Rusya ile yapılan savaşların arttığı bir ortamda, Osmanlı Devleti’nin bu coğrafyada tutunmasında yine Tuna donanmasının önemli bir rolü olmuştur. Tuna donanmasının faaliyetleri hakkında az çok kaynaklarda bilgi bulunsa bile lojistik eksenli bir bakış açısıyla onu oluşturan unsurlar hakkında kaynaklarda fazla bilgi yoktur. Esasında bu donanma, mürettebatın iaşesinden gemilerin inşasına, nitelikli işgücünden finansmana kadar geniş bir yelpazede çok sayıda iç içe geçmiş ilişkiler ve kavramlar ağından oluşmaktadır. Bu donanmanın inşa edilmiş olduğu kendine has tersaneler, bu tersanelerde Tuna nehrinin özelliklerine göre inşa edilmiş olan gemiler, bu gemilerin inşasında çalışan nitelikli işçiler ve bunların masraflarını karşılayan bir mali arka plan bulunmaktaydı. Bunların anlaşılması Osmanlıların Balkanlardaki varlığının daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.

The Danube Navy in the 18th Century and Equipment

The Danube fleet is one of the Ottoman State's navies operating in rivers. Besides the navy operating in the Ottoman Empire, it had another navy operating in rivers such as Aras, Fırat, Şat, Özü, Nil and Tuna. This navy, was one of the main reasons that Ottoman domination gained stability on the lands where the rivers mentioned. This navy also called the thin fleet, played important roles both in carrying the weight of the land army during expeditions, in the worship and reinforcement of the original army during the war, and in fighting against the enemy navy using these rivers. As a result of these military-qualified missions, elements that create security risks for the state have been eliminated, piracy activities have been prevented and rivers have become safe waterways for trade and civil transportation. As civilian river transport develops, as a natural consequence of this, economic and commercial life has developed in the cities around the rivers mentioned. In this regard, one of the fine naval elements operating in the Ottoman rivers is the Danube navy. Danube navy, named after the Danube river, where it operates, played an important role in the establishment, strengthening and maintenance of Ottoman rule in the Balkans. He has contributed to many important conquest movements, including the conquest of Belgrade in the Balkans. In an environment where wars with Austria and Russia in the Balkans increased in the 18th century, the Danube fleet had an important role in the Ottoman Empire's holding in this geography. Even if there is more or less information about the activities of the Danube fleet, there is not much information about the elements that compose it with a logistic perspective. In fact, this navy is made up of a large network of intertwined relationships and concepts, ranging from crew to shipbuilding, from skilled labor to financing. There were unique shipyards where this navy was built, ships built according to the characteristics of the Danube river in these shipyards, skilled workers working in the construction of these ships, and a financial background that met their expenses. Understanding them will provide a better understanding of the existence of the Ottomans in the Balkans.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri
Ali Emiri-Sultan II. Ahmet Dönemi Belgeleri (AE.SAMD.II.): 3.
Ali Emiri-Sultan III. Ahmet Dönemi Belgeleri (AE.SAMD.III).: 187.
Ali Emiri-Sultan I. Mahmut Dönemi Belgeleri (AE.SMHD.I.): 104,106,181.
Ali Emiri-Sultan III. Selim Dönemi Belgeleri (AE.SSLM.III.): 116,136.
Cevdet Askeri (C.AS.): 996,1008.
Cevdet Bahriye (C.BH.): 6, 15, 30, 41, 73, 101, 108, 111, 126, 130, 164, 174, 181, 186, 197, 202, 211, 215, 224, 237, 239, 247, 259, 263, 267, 254, 275.
Defterdar-Büyük Kale Kalemi (D.BKL.) :32663.
İbnülemin-Bahriye (İE.BH.): 6,7,10.
Mühimme Kalemi Defterleri, (A.DVNA.MHM.d.): 98, 99, 101, 102, 103, 104, 106.
Topkapı Sarayı (TS.MA.E.): 526.
Araştırma-İnceleme Eserler
Bostan, İ., (2012), Osmanlılar ve Deniz, Deniz Politikaları, Teşkilat Gemiler, Küre Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
Emecen, F., (2012), “Varna Muharebesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 42, İstanbul, 527-530.
Emecen, F., (2007), “Niğbolu Savaşı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 33, İstanbul, 89-92.
Gümüş, Ş. Ö., (2016), Sünne Boğazı’nda Seyrüsefer Güvenliği Ve Kule-İ Fener Vakfı, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 4(31), 35-52.
Grant, J., (2011), Osmanlı Gerilemesini Yeniden Düşünmek: Osmanlı Devleti’nde AskeriTeknolojinin Yeniden Yayılması (15. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Kadar)”, Çeviren:
Salim Aydüz, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı 19-20, 57-79.
Gündüz, T., 2012, Osmanlı Teşkilat Tarihi El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara.
Gürçay, L., (1962), Gemici Dili, Deniz Basımevi, İstanbul.
Öğün, T., 2006, "Müsadere", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 32, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul, 67-68.
Pakalın, M. Z., 1983, Osmanlı tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt I, 3. Baskı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
Pakalın, M. Z., 1983, Osmanlı tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt II, 3. Baskı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
Pul, A., (2014), Osmanlı Tuna Donanmasının Üstüaçık Gemileri, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 7, Sayı XVIII, 285-317.
Schweigger, S., 2104, Sultanlar Kentine Yolculuk,1578-1581, Çeviren: Türkis Noyan, 2. Baskı, Kitap Yayınevi, İstanbul.
Uzunçarşılı, İ. H.,1988Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Vakanüvist Subhi Mehmet Efendi, 2007, Suphi Tarihi, Hazırlayan: Mesut Aydıner, Kitabevi, İstanbul.