16. YÜZYIL SİYASETNAMELERİNDEN FERRUHNÂME’NİN SÖZ VARLIĞI

Hükümdarlara ve diğer yöneticilere başta yönetim olmak üzere çeşitli konularda kılavuzluk eden siyasetnameler çok eski bir geleneğe sahiptirler. Bu eserler, yazıldıkları dönemin siyasi, sosyal ve kültürel yapısını yansıttıkları kadar dil açısından da önem taşımaktadırlar. Ahlaki eserlerin en önemli dallarından biri sayılan siyasetnamelerde genel olarak ahlak, erdem, adalet, yönetim gibi konular üzerinde durulmaktadır. Bu konular ele alınırken çeşitli tarihî olaylardan örnekler verilmekte; çok sayıda ayet, hadis, atasözü ve deyim kullanılarak konular pekiştirilmeye çalışılmaktadır. Dolayısıyla bu eserler söz varlığı açısından oldukça zengin malzemeler içermektedirler. Bu çalışmada 16. yüzyılda Akhisarlı Nasûh Nevâlî (öl.1003 / 1595) tarafından Arapçadan Türkçeye aktarılan bir siyasetname olan Ferruhnâme adlı eser söz varlığı açısından ele alınmıştır. Çalışma kapsamında öncelikle Ferruhnâme ve Nasûh Nevâlî ile ilgili bilgiler verilmiş eserin konusu ve nüshaları üzerinde durulmuştur. Eseri oluşturan madde başı sözcüklerin kökenleri belirlenerek bunların metindeki oranları ortaya konmuştur. Ardından eserdeki atasözü, deyim, ikileme ve arkaik yapılar tespit edilmiş; atasözü ve deyimler varsa günümüz Türkçesindeki kullanımlarıyla karşılaştırılmıştır. Çalışmanın sonuçlarına göre eserde yaklaşık 8327 madde başı sözcüğün bulunduğu, bunların % 66'sının Arapça; % 21'inin Farsça; % 8'inin Türkçe; %0 0,5'inin Yunanca kökenli olduğu saptanmıştır. Eserdeki sözcüklerin % 5'lik kısmında ise Arapça, Farsça ve Türkçe yapılarından ikisinin veya üçünün birlikte kullanıldığı görülmüştür. Özellikle deyim kullanımı bakımından oldukça zengin olduğu görülen eserde iki yüzün üzerinde deyim, on atasözü saptanmıştır. Bu deyim ve atasözlerinin bir kısmı bugün de kullanılmaktayken bir kısmının ise kullanımdan düştüğü görülmüştür

VOCABULARY OF FERRUHNÂME THAT IS ONE OF THE 16TH CENTURY'S POLITICS TREATISES

Political treatises that lead and guide rulers and other administrators in many matters particularly the matter of administration have a very old tradition. These written works reflect the political, social and cultural structures of the periods when they were written, and are also important in terms of language, to the same extent. Generally subjects such as morality, virtue, justice, and administration are focused on, in political treatises considered to be one of the most important branches of ethical written works. When these subjects are discussed, examples of various historical events are given, and subjects are tried to be consolidated by use of a large number of verses, hadiths, sayings and idioms. Thus, these works contain a wide range of materials in terms of vocabulary. This study discusses a work titled Ferruhnâme, which is a political treatise translated from Arabic to Turkish in the sixteenth century by Nasûh Nevâlî (died in 1003 / 1595) of Akhisar. First of all, this study informs the readers about Ferruhnâme and Nasûh Nevâlî, and then goes onto discussing the theme and reproductions of this work. The etymology of the entry words forming the work is determined and their ratios in the text are studied. Then proverbs, idioms, reduplication and archaic structures in this work are determined, and the proverbs and idioms are compared to the usage in modern Turkish, if any. As a result of the study, it is concluded that there are approximately 8327 entry words on this work and 66 % of these entries are derived from Arabic, 21 % Farsi, 8 % Turkish and 0,5 0% from Greek. 5 % of the words on this work combine two or three of Arabic, Farsi and Turkish structures. It is seen that there are over two hundred idioms and ten proverbs on this work which is particularly rich in use of idioms. Some of these idioms and proverbs are still in use today but some are obsolete words

PDF

___

AKBULAK Özlem, Ferruhnâme: İnceleme-Metin-Sözlük, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Çanakkale, 2013.
AKBULAK Özlem, “16. Yüzyıla Ait Bir Siyasetname: Ferruhnâme” VI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, (Basım aşamasında) Uludağ Üniversitesi, Bursa, 4-7 Aralık 2013.
AKSAN Doğan, Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara, 1996.
AKSOY Ömer Asım, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II, İnkılap Yayınları, İstanbul, 1988.
AKYALÇIN Necmi, Türkçe İkilemeler Sözlüğü, Anı Yayıncılık, Ankara, 2007.
ALTAY Ahmet, “Klâsik Dönem Osmanlı Siyasetnâme Geleneğine Genel Bir Bakış”, Turkish Studies, Volume 6/3 Summer 2011, s.1795-1809, www.turkishstudies.net.
Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Türk Dil Kurumu, (Son Erişim tarihi: 27.12.2013), http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&view=atasozleri
Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri I-III, Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2009.
Büyük Larousse, C.16, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1992.
Büyük Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, (Son Erişim tarihi: 03.02.2014), http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts
CLAUSON Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth-Century Turkish, Oxford 1972.
DENİZ Gürbüz, “Bir Osmanlı Aydını Bursalı Mehmet Tahir Bey ve Siyaset’e Müteallik Âsâr-ı İslamiye” İslâmî Araştırmalar Dergisi, C. 12, S.1, s.58-64, Ankara, 1999.
GÜLSEVİN Gürer; BOZ ErdoğaN, Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2004.
Kâtip Çelebi, Keşfü’z-Zünûn, Cilt: III, (çev. Rüştü Balcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2007.
LEVEND Agâh Sırrı, “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1963.
LEVEND Agâh Sırrı, “Siyaset-nameler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1962.
Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Cilt: IV, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.
Meydan Larousse, Cilt:9, Meydan Yayınevi, İstanbul, 1972.
ÖZ Mehmet, “Siyasetname, ahlak ve görgü kitapları”, Türk Edebiyatı Tarihi, Cilt: 2, s.359-370, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 2007.
ŞAHİN Hatice, Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2003.
Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, 7.Basım, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1999.
Tarama Sözlüğü I-VIII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1963-1977.
TİMURTAŞ Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, Kapı Yayınları, İstanbul, 2012.
TÜLBENDÇİ Feridun Fazıl, Ata Sözleri, İnkılap ve Aka Yayınları, İstanbul, 1977.
Türkler Ansiklopedisi, Cilt: XI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
UĞUR Ahmet, Osmanlı Siyâset-Nâmeleri, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 2001.
UZUNŞARŞILI İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt: III, 5. Basım, TTKY, Ankara, 1995.
YILMAZ Coşkun, “Siyasetnameler ve Osmanlılarda Sosyal Tabakalaşma” Osmanlı, Cilt: 5/Toplum, s. 69-81, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.
YORULMAZ Hüseyin, Koca Ragıb Paşa, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları /2052, Ankara, 1998.