Eski Köye Yeni Adet: Türkiye’de Özelleştirmenin Değişen Felsefesi ve Hizmet Alım Garantisi

Bu çalışmanın amacı 1980’lerden itibaren tüm dünyada devleti küçültmenin bir aracı olarak gündeme gelen ve ekonomik krizlerden çıkışın bir reçetesi olarak görülen özelleştirme uygulamalarının Türkiye’de zamanla değişen mantığını tartışmaktır. Özelleştirme kavramı Türkiye’de 1980’lerde kullanılmaya başlanmış ve 1986 yılındaki ilk özelleştirmeden bu yana hep tartışılmıştır. Özelleştirme en basit tanımıyla kamunun mülkiyetinde bulunan işletmelerin özel sektöre devredilmesidir. Ancak özelleştirme sadece bu tanımla sınırlı değildir. Hizmet satın alınması, yap-işlet-devret-gibi yöntemlerin kullanılması, Kamu Özel Ortaklığı (KÖO) birliği modeli ile gerçekleştirilen projeler de aslında bir çeşit özelleştirme yöntemidir. Türkiye’de özelleştirmenin serüveni ve değişen mantığının tartışıldığı bu çalışmada özelleştirme birçok yazarın yaptığı gibi üç dönem halinde incelenmiştir. Özelleştirmeler uygulandıkları dönemin koşullarına ve siyasi iradenin politikalarına göre değişmiştir. 1980-1990 arası dönemde daha çok küçük çaplı kamu işletmeleri özelleştirilirken, 2001 ve sonrası dönemde ise büyük ölçekli kamu iktisadi işletmeleri özelleştirilmiştir. 1990 öncesi dönemde daha çok halka arz şeklinde gerçekleşen özelleştirmeler, 1990-2001 arası dönemde ve 2001 sonrası dönemde blok satış şeklinde kendini göstermiştir. Zamanla özelleştirmenin amaçlarında da değişim meydana gelmiştir. 2001 öncesi daha çok zarar eden Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) özelleştirilirken, 2001 sonrası Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarı döneminde sadece zarar eden değil faaliyet gösterdiği sektörde tekel konumunda olan ve kar eden KİT’ler de özelleştirilmiştir. Ayrıca günümüzde kamu-özel sektör ortaklığıyla gerçekleştirilen projelerin sayısı da artmış ve yeni bir uygulama olarak özel sektörün işlettiği bu yatırımlar için hazineden müşteri garantisi verilmeye başlanmıştır. Bu çalışma nitel araştırma yöntemlerine dayanmaktadır. Çalışmada literatür taraması yapılarak özelleştirme ve KÖO ile ilgili veriler derlenip yeniden yorumlanmıştır. Sayısal veriler T.C Merkez Bankası, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının veri tabanlarından derlenmiştir. Ayrıca KÖO projeleri için ödenen garanti ücretleri ile ilgili bilgi ve belge eksikliğinden dolayı bu veriler gazete haberlerinden derlenmiştir. Bu çalışma ile alan yazında eksik görülen ve yeterince tartışılmayan Türkiye’de hizmet alım garantisi/müşteri/geçiş garantisi tartışmalarına az da olsa bir katkı sunmak ve buradaki boşluğun doldurulması amaçlanmaktadır.

New Wine in Old Bottles: The Changing Philosophy of Privatization and Service PurchaseGuarantee in Turkey

The purpose of this study is to discuss changing the logic of privatization implementations in Turkey that is on the agenda as a means of downsizing the state since the 1980s and seen as a recipe to overcome the economic crisis all over the world. Privatization was begun to be used in Turkey in the 1980s and has always been discussed since the first privatization in 1986. Privatization, in the narrow meaning, is the transfer of stateowned enterprises (SOEs) to the private sector. However, privatization is not limited to this definition. The contracting-out of services, the use of methods such as build-operate-transfer, and projects conducted by the public-private partnership model are actually a form of privatization. In this study, we analysed the privatization process of Turkey in three periods as many writers did. Privatizations have changed according to the conditions of the period in which they were applied and the policies of political will. While small-scale public enterprises were privatized between 1980-1990, large-scale state-owned enterprises were privatized in post-2001. Privatizations, which took place in the form of public offerings in the pre-1990 period, manifested themselves as block sales in the period between 1990-2001 and after 2001. The aims of privatizations have changed over time. While the SOEs that suffered more losses before 2001 were privatized, the SOEs that were monopoly in their sector and had high profits were also privatized during the post-2001 Justice and Development Party rule. Furthermore, the number of projects conducted with the public-private partnership has increased nowadays and as a new application, a customer /service purchase guarantee from the treasury has begun to be given for these investments operated by the private sector. This study is based on qualitative research methods. In the study, data on privatization and Public Private Partnership were compiled by literature review. The numerical data were collected from the databases of the Central Bank of the Republic of Turkey, the Ministry of Treasury and Finance, the Privatization Administration and the Presidency Strategy and Budget Directorate. Besides, due to the lack of information and documentation regarding the guarantee fees paid for Public Private Partnership projects, we collected the data from newspapers. With this study, it is aimed to provide a little contribution to the discussions on service purchase guarantee/customer guarantee/ transition guarantee, which are lacking in the literature, and to fill the gap here.

PDF

___

Ağartan, K. (2009). Privatization and limits to economic liberalization in Turkey: Erdemir case study. [Yayınlamamış yüksek lisans tezi], Graduate School of Binghampton University.
Aktan, Ç. C. (2010). Kamu ekonomisinin rolü ve fonksiyonlarının piyasa ekonomisine devredilmesi: Özelleştirme. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 2(1), 101-119. ISSN:1309 -8012 (Online).
Aktan, Ç. C. (1995). An introduction to the theory of privatization. The Journal of Social, Political and Economic Studies, 20(2), Summer, 187-217.
Aktan, Ç. C. (1992). Türkiye’de özelleştirme uygulamaları. TÜSİAD Yayınları. Angın, M. V. & Bedirhanoğlu, P. (2013). AKP döneminde büyük ölçekli özelleştirmeler ve devletin dönüşümü. Praksis, 30-31, 75-95.
Angın, M. & Bedirhanoğlu, P. (2012). Privatization processes as ideological moments: The block sales of large-scale state enterprises in Turkey in the 2000s. New Perspectives on Turkey, 47, 139-167. https://doi.org/10.1017/s0896634600001734
Asmerom, H. K. (1994). “The impact of structural adjustment policy on administrative reform strategies.” Structural Adjustment, Public Policy and Bureaucracy in Developing Societies. (Der) R.B. Jain & H. Bongartz. Har-Anand Publications. 368-395
Atiyas, İ. (2009). Recent privatization experience of Turkey- a reappraisal http://research.sabanciuniv.edu/12078/2/privatization_reappraisal.pdf (E. Tarihi: 10.03.2020).
Aysan, M. & Özmen, S. (1981). Türkiye’de ve dünyada kamu iktisadi teşebbüsleri. Kardeşler Basımevi.
Bailey, Robert W. (1987). “Uses and misuses of privatization.” Prospects for Privatization. (Der) Steve H. Hanke. The Acedemy of Political Science.
Bal, O. (2013). Özelleştirmenin teorik temelleri ve Türkiye’deki sonuçları. https://www.avekon.org/papers/614.pdf(E.Tarihi:03.03.2020).https://doi.org/10.36880/c04. 00614.
Bashevkin, S. (1994). Confronting neo-conservatism: Anglo-American women’s movements under thatcher, reagan and mulroney. International Political Science Review, 15(39), 275-296. https://doi.org/10.1177/019251219401500304
Başkaya, F. (2007). “Özelleştirme.” Özgür Üniversite Kavram Sözlüğü I: Söylem ve Gerçek, (2. baskı). (Der) Fikret Başkaya. Maki Basın Yayın. 423-435. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1985-1989 (1985). T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı yayın no: dpt: 1974 http://ekutup.dpt.gov.tr/
Demirbaş, M. & Türkoğlu, M. (2002). Kamu iktisadi teşebbüslerinin özelleştirilmesi. SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1), 241-264. https://doi.org/10.24988/deuiibf.2018331721
Dobek, M. M. (1993). Privatization as a political priority: The British experience. Political Studies, 41(1), 24-40. https://doi.org/10.1111/j.1467-9248.1993.tb01635.x
Donaldson, D. J. & Magle, D. M. (1995). Privatization: Principles and practice. IFC Lessons of Experience Series. World Bank.
EPEC (2020). State Guarantees in PPPs: A guide to better evaluation, design, implementation and management. https://www.eib.org/attachments/epec/epec_state_guarantees_in_ppps_en.pdf (E. Tarihi: 20.04.2020).
Ficici, A. (2001). Political economy of Turkish privatization: A critical assessment. https://pdfs.semanticscholar.org/43c9/111686733f33a04307cd2fbbd81a1b6e65fe.pdf (E. Tarihi: 01.03.2020)
Filipovic, A. (2005). Impact of privatization on economic growth. Undergraduate Economic Review, 2(1), 1-38.
Görgülü, E. (2018).Geçmeyen araçlar için 3.7 milyar TL’lik kaynak. https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/gecmeyen-araclar-icin-3-7-milyar-tllik-kaynak41010947 (E. Tarihi: 10.05.2020).
Guislain, P. (2001). The privatization challenge. World Bank.
Güngör, G. (2012). Tarihi açıdan Türkiye'de özelleştirme uygulamalarının değerlendirilmesi. Sakarya İktisat Dergisi, 1(2), 100-119.
Güran, M. C. (2011). “The Political economy of privatization in Turkey: An evaluation.” The Political Economy of Regulation in Turkey. (Der) Mehmet Çetin & Fuat Oğuz. Springer. 23-50. https://doi.org/10.1007/978-1-4419-7750-2_3
Haque, S. M. (2000). “Privatization in developing countries: formal causes, critical reasons, and adverse impacts.” Privatization or Public Enterprise Reform? (Der) Ali Farazmand. Greenwood Press. 217-238.
IMF (2008). “Fiscal risks: sources, disclosure, and management.” International Monetary Fund, /Fiscal Affairs Dept. (Der.) Aliona Cebotari et al. Washington DC.
Irwin, T. (2007). Government guarantee: Allocating and valuing risk in privately financed ınfrastructure projects. World Bank Publications.
Karataş, C. & Öniş, Z. (1994). Dünyada özelleştirme ve Türkiye. TÜSES Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı Araştırma Raporları, İletişim Yayınları. https://doi.org/10.5152/imj.2018.60863
Kay, J. A. & Thampson, D. J. (1986). Privatization: A policy in search of a ra-tionale, The Economic Journal, 96, 18-32.
Kepenek, Y. (1989). 100 Soruda Gelişimi Sorunları ve Özelleştirmeleriyle Türkiye’de Kamu İktisadi Teşebbüsleri. Gerçek Yayınevi.
Kök, R. & Çoban, O. (2010). Gelişmekte olan ekonomilerde yeniden yapılanma stratejisi olarak özelleştirme: Türkiye örneğini referans alan bir deneme. https://www.econstor.eu/handle/10419/81724 (E. Tarihi:27.02.2020).
Kudubeş, İ. E. (2015). Özelleştirmenin sebepleri, amaçları ve sonuçları: Türkiye analizi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kuyucuklu, N. (1993). Türkiye iktisadı. Filiz Kitabevi.
Martin, B. (1993). In the public interest: Privatization and public sector reform. Zed Books Ltd.
Megginson, Willian L. & Netter, Jeffrey M. (2003). “History and methods of privatizaiton.” International Handbook on Privatizaiton. (Der.) David Parker & David Saal. Edward Elgar Publishing Inc.
Onuncu BYKP (2013). http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/OnuncuKalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2014-2018.pdf (E. Tarihi: 03.03.2020).
Onbirinci BKYP (2019). http://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2019/11/ON_BIRINCI_KALKINMA-PLANI_2019-2023.pdf (E. Tarihi: 03.03.2020).
Orkunoğlu, I. F. (2010). Özelleştirme ve alternatifleri. Akademik Bakış Dergisi - Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 22, Ekim – Kasım – Aralık: 1-22.
ÖİB (2020). 2019 Yılı Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/6/2020/02/2019- Faaliyet-Raporu.pdf.
Öniş, Z. (2011). Power, interests and coalitions: The political economy of mass privatisation in Turkey. Third World Quarterly, 32(4), 707- 724. https://doi.org/10.1080/01436597.2011.567004
Öniş, Z. (1991). The evolution of privatization in Turkey: The institutional context of publicenterprise reform. International Journal of Middle Esat Studies, 23(2), 163-176. https://doi.org/10.1017/s0020743800056026
Özalp, S. S. (2011). Peter Ferdinand Drucker’ın yönetsel açıdan değerlendirilmesi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(2), 155-168.
Özbek, O. (2007). Türkiye’de özelleştirme: Ekonomik ve siyasi etkileri. İZTO Arge Bülteni- Aralık Dönemi.
Özcan, Çağrı İ. (2018). The privatization of roads: An overviewof the Turkish case. Case Studies on Transport Policy, 6(4), 529-536. https://doi.org/10.1016/j.cstp.2018.07.001
Palmer, M. C. (2010). The Turkish privatization experience, 1984 to 2009. Turkey: Bridging two worlds. Paper 9. http://preserve.lehigh.edu/perspectives-v28/9 (E. Tarihi: 05.02.2020).
Parker, D. (2006). “Enterprise sales: Thatcher leads the charge.” Privatization and Market Development: Global Movements in Public Policy Ideas. (Der.) Grame Hodge. Edward Elgar Publishing Co. 9-36.
Quimbayo, Z. A. C., Vega, M. A. C. & Marques, L. N. (2018). Minimum revenue guarantees valuation in PPP projects under a mean reverting process. Construction Management and Economics, 37(3), 121-138. https://doi.org/10.1080/01446193.2018.1500024
Ramamurti, R. (1996). “The new frontier of privatization.” Privatizing Monopolies: Lessons from the Telecommunications and Transport Sectors in Latin America. (Der.) Ravi Ramamurti. Johns Hopkins University Press. https://doi.org/10.1017/s0022216x9633469x.
Saka, Y. (2006). Özelleştirme ve çalışanlar: Tüpraş örneği. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sobel, R. (1999). Pursuit of wealth: The incredible story of money throught the ages. McGraw-Hill.
Song, J., Zhao, Y., Jin, L. & Sun, Y. (2018). Pareto optimization of public-private partnership toll road contracts with government guarantees. Transportation Research Part A, 117, 158–175.
Stirbock, C. (2001). Success of privatization in CEE countries. The New Capital Markets in Central and Eastern Europe. (Der.) M. Schröder. Springer. 21-38. https://doi.org/10.1007/978-3-642- 56520-5_2.
Suiçmez, H. V. & Yıldırım, Ş. (1993). Dünyada ve Türkiye’de özelleştirme uygulamaları, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, 508, https://doi.org/10.3848/iif.1993.84.9000 Tan, T. (1992). KİT'lerin özelleştirilmesi ve sorunları. Amme İdaresi Dergisi, 25(1), 7-17.
Tandırcıoğlu, H. (2002). Geçiş ekonomilerinde özelleştirme. DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(3), 198-226.
Teichman, Judith A. (1995). Privatization and political change in Mexico. University of Pittsburgh Press.
Tekin, Ş. P. (2017). Küresel kamu özel ortaklığı uygulamaları ve Türkiye sağlık sektörü açısından bir değerlendirme. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, 16(2), 5-20.
TCMB EDVS (2020).T.C. Merkez Bankası Elektronik Veri Dağıtım Sistemi. https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php. (E. Tarihi: 15 Nisan 2020)
TMH (2009). Özelleştirme: Varlığım sermayeye armağan olsun. www.imo.org.tr › resimler › dosya ekler (E. Tarihi: 01.03.2020).
Üçer, S. E. (2018). Türkiye'de özelleştirmenin üç dönemi: 1980'ler, 1990'lar ve 2001 sonrası. 1. Uluslararası İKSAD Sosyal Bilimler Kongresi, 9-11 Mart 2018 Mardin, Turkey, ss.554-563.
Wang, L., Shrestha, A., Zhang, W. & Wang, G. (2020). Government guarantee decisions in PPP wastewater treatment expansion projects. Water, 12(3352), 1- 21. https://doi.org/10.3390/w12123352
Wibowo, P. I. (2012). Government guarantee in public private partnership: The features of Indonesia Infrastructure Guarantee Fund. http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=129289 (E. Tarihi: 05.01.2020).
Yarrow, G. (1986). Privatization in theory and practice. Economic Policy, 1(2), 323- 364. https://doi.org/10.2307/1344560
Yavilioğlu, C. & Delice, G. (2010). “Dönemler itibariyle Türkiye’de devlet-ekonomi ilişkileri.” Dünyada ve Türkiye’de Özelleştirme Uygulamaları. (Der.) Cengiz Yavilioğlu, Güven Delice & Onur Özsoy. T.C. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Lazer Ofset Matbaa Tesisleri. https://doi.org/10.14783/maruoneri.682224.
Yusufoğlu, A. (2017). Kamu özel ortaklığı projelerinde koşullu yükümlülükler ve mali riskler: Avrasya Tüneli, Osmangazi ve Yavuz Sultan Selim köprüleri üzerine bir değerlendirme. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Gazi Akademi Genç Sosyal Bilimciler Sempozyumu 2017 Özel Sayısı, 156-174.
Zaifar, A. (2013). Why the 2001 crisis accelerated privatization in Turkey.
http://iippe.org/wpcontent/uploads/2013/06/Zaifar-Ahmet.pdf (E. Tarihi: 05.03.2020),
https://doi.org/10.18411/a-2017-023.
Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun.
https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4046.pdf (E. Tarihi: 01.03.2020).
https://www.dw.com/tr/%C5%9Fehir-hastanelerinde-mali-y%C3%BCk-u d%C3%B6n%C3%BC%C5%9F%C3%BC-yapt%C4%B1rd%C4%B1/a-51271502
https://www.haberler.com/devletin-verdigi-arac-gecis-rakamlarina-11919083-haberi/ (E. Tarihi: 05.04.2020).
https://www.saglikaktuel.com/haber/bakan-koca-sehir-hastanelerinden-vazgecmeyecegiz68186.htm (E. Tarihi: 15.04.2020).
https://www.sozcu.com.tr/2019/ekonomi/hazineden-2-milyar-cikti-4303907/(E. Tarihi: 10.04.2020)
https://t24.com.tr/haber/arac-garantisi-rakamlarina-ulasilamadi-hazine-den-2-milyar-liracikti,815474 (E. Tarihi: 10.04.2020).
https://tele1.com.tr/kopru-garantilerine-ilave-odeme-sirketlere-milyarlar-akacak-144865/
https://www.avrasyatuneli.com/kurumsal/ne/projenin-kunyesi (04.03.02020).
https://www.avrasyatuneli.com/haberler-ve-duyurular/detay/1-subat-2020-itibariyla-avrasya-tuneligecis-ucretleri-tarifesi (E. Tarihi: 12.04.2020).
https://yapim.otoyolas.com.tr/?page_id=4604 (E. Tarihi: 04.03.2020).
http://www.ictas.com.tr/TR/AltYapi/ProjeDetay/6 (E. Tarihi:04.03.2020).
https://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Otoyollar/UcretlerAna.aspx (E. Tarihi: 12.04.2020).

Turkish Studies - Economics, Finance, Politics-Cover

ISSN: 2667-5625
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ