İlknur AKGÜN, Üner ULUPINAR

Makarnalık Buğdayda (Triticum durum Desf.) Azot Dozu Uygulamalarının Verim ve Kalite Üzerine Etkisi

Bu çalışmada makarnalık buğday çeşitlerinde (Levante, Zenit, Yelken 2000, Dumlupınar, Eminbey, Altın, Ç-1252, ve Kızıltan-91) azot dozlarının verim ve kalite özelliklerine etkisi incelenmiştir. Araştırma 2010–2012 yetiştirme sezonunda Isparta ekolojik koşullarında 0, 5, 10 ve 15 kg/da N dozları kullanılarak yürütülmüştür. Çalışma tesadüf blokları deneme deseninde, faktöriyel düzenlemede üç tekerrürlü yürütülmüştür. Fosforun tamamı (6 kg/da P2O5) ve azotun yarısı ekimle birlikte, azotun diğer yarısı kardeşlenme döneminde verilmiştir. İki yılık araştırma sonucunda, azot dozlarının incelenen tüm özelliklere (m2’de başak sayısı, tane verimi, 1000 tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, camsılık ve protein oranı) önemli etkisinin olduğu belirlenmiştir. Ancak azotlu gübrelemenin etkisi çeşitlere göre önemli farklılık göstermiştir. Genel olarak azot miktarının 10 kg/da üzerine çıkarılması, 1000 tane ağırlığı hariç diğer özelliklerde istatistiksel olarak önemli bir artış meydana getirmemiştir. Sonuç olarak, tane verimi ve kalite özellikleri dikkate alındığında, 10 kg/da N dozu ve Çeşit-1252, Altın, Kızıltan-91 ve Dumlupınar çeşitlerinin Isparta koşullarında yetiştiriciliği tavsiye edilebilir.

The Effect of Nitrogen Dosage Applications on Yield and Quality in Durum Wheat (Triticum durum Desf.)

In this study, the effect of nitrogen doses on yield and quality characteristics of durum wheat varieties (Levante, Zenit, Yelken 2000, Dumlupınar, Eminbey, Altın, Ç-1252, and Kızıltan-91) was investigated. The research was conducted in Isparta ecological conditions in 2010-2012 seasons using different nitrogen doses of 0, 5, 10 and 15 kg/da N. The experiments were carried out for two years using randomized complete block design with three replications in factorial arrangement. All of the phosphorus (6 kg/da P2O5) and half of the nitrogen were given with sowing and the other half of the nitrogen was given during the tillering period. As a result of two years in this study, it was determined that nitrogen doses have a significant effect on all examined characteristics (number of spikes per m2, grain yield, 1000 grain weight, test weight, vitreousness and crude protein ratio). But the effect of nitrogenous fertilization varied significantly according to the varieties. In general, increasing in the amount of nitrogen above 10 kg/ha did not create a statistically significant increase in other characteristics except 1000 grain weight. As a result when grain yield and quality characteristics are taken into consideration, 10 kg/da N dose and Çeşit-1252, Altın, Kızıltan-91 and Dumlupınar varieties could be recommended in Isparta conditions.

PDF

___

Abedi T, Alemzadeh A, Kazemeini SA. 2011. Wheat yield and gain protein response to nitrogen amount and timing. Australian Journal of Crop Science, 5(3): 330-336.
Acarer S. 2004. Bazı makarnalık buğday çeşitlerinin verim ve kalite özellikleri üzerine farklı sulama zamanları ile azot dozlarının etkisi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 110 s, Ankara.
Akkaya A. 1994. Buğday Yetiştiriciliği. Basık yeri: Kahramanmaraş. KSÜ. Gen. Yay. No:1 Ders Kitapları No:1.ss: 225.
Altuntaş A, Akgün İ. 2016. Uşak koşullarında Kızıltan-91 buğday çeşidi üzerinde farklı azot dozu ve sıvı gübre uygulamalarının verim ve verim unsurlarına etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 20(3): 496-503.
Anderson WK. 1985. Grain yield responses of barley and durum wheat to split nitrogen applications under rainfed conditions in a mediterranean environment. Field Crops Research, 12: 191-2012.
Anonim 2017. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). http://tuik.gov.tr (Erişim: 26.09.2019).
Anonim 2019.Türkiye İstatistik Kurumu Verileri. http://tuik.gov.tr (Erişim: 26.09.2019).
Birsin MA. 2001. Buğdayda farklı azot dozlarının tane verimi. protein oranı ve protein verimine etkisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 7(1): 84-88.
Bremner JM. 1965. Total nitrogen ed. (black, c.a.) methods of soil analysis part 2. American Society of Agronomy Inc. Publisher Madison, ss:1149-1178.
Budaklı E, Bayram G, Türk M, Çelik N. 2005. Bazı iki sıralı arpa (Hordeum vulgare conv. distichon) çeşitlerinde farklı azot dozlarının verim, verim unsurları ve kalite üzerine etkileri.Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(2): 1-11.
Coşkun Y. 2003. Farklı dozlarda ve zamanlarda uygulanan azotun makarnalık buğdayın verim ve verim unsurları üzerine etkileri. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 74 s, Şanlıurfa.
Çiftçi AE, Doğan R. 2013. Azotlu gübre dozlarının Gediz–75 ve Flamura–85 buğday çeşitlerinde verim ve kaliteye etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi, 19(1): 1-11.
Çölkesen M, Eren N, Aslan S, Öktem A. 1993. Şanlıurfa’da sulu ve kuru koşullarda farklı dozlarda uygulanan azotun Diyarbakır-81 makarnalık buğday çeşidinde verim ve verim unsurlarına etkisi üzerine bir araştırma. Makarnalık Buğday Mamülleri Sempozyumu. Ankara, 30 Kasım-3 Aralık. 486-495.
Elgün A, Ertugay Z, Certel M. 1987. Tahıl ve ürünlerinde analitik kalite kontrolü. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tar. Ürün. Tek. Böl. Erzurum.
Fowler DB. 2003. Crop nitrogen demand and grain protein concentration of spring and winter wheat. Agronomy Journal, 95(2): 260-265.
Frederick JR, Camberato JJ. 1995. Water and nitrogen effects on winter wheat in the southeastern Coastal Plain: I. Grain yield and kernel traits. Agronomy Journal, 87(3): 521-526. Gooding MJ, Davies WP. 1997. Wheat production and utilization. CAB International. Wallingford. UK.
Guohua M, Tang L, Zhang F, Zhang J. 2002. Carbonhydrate storage and utilization during grain filling as regulated by nitrogen application in two wheat cultivars. Journal of Plant Nutrition, 25(2): 213-229.
Kacar B, İnal A. 2010. Bitki Analizleri. Basık yeri: Ankara. Nobel. No:1241.
Karaca M, Eyüpoğlu H, Güler M, Durutan N. 1993. Kuzey geçit bölgesi her yıl ekim sisteminde azotun bazı makarnalık buğday çeşitlerinde verime etkisi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 2(1): 69-82.
Kendal E. 2008. Güneydoğu Anadolu bölgesinde farklı dozlarda uygulanan çinko (ZNSO4) gübresinin makarnalık buğday çeşitlerinde verim, verim unsurları ve kalite özelliklerine etkisi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 84s, Adana.
Kızılgeçi F, Yıldırım M, Albayrak Ö, Başdemir F, Akıncı C. 2016. Farklı azot dozlarının makarnalık buğday f2 melez kombinasyonlarında bazı kalite parametreleri üzerine etkisi. Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(1): 7-14.
Kindred DR, Verhoeven TMO, Weightma RM, Swanston JS, Agu RC, Brosnan JM, Bradley RS. 2008. Effects of variety and fertiliser nitrogen on alcohol yield. gain yield. starch and protein content. and protein composition of winter wheat. Journal of Cereal Science, 48: 46-57.
Korkut KZ, Başer İ, Bilgin O. 2001. İleri ekmeklik buğday hatlarının (T. aestivum L.) verimi ve bazı agronomik karakterler yönünden değerlendirilmesi. Türkiye IV. Tarla Bitkileri Kongresi. Tekirdağ, 17-21 Eylül. 1: 99-104.
Köksel H. Sivri D. Özboy O. Başman A. Karacan H.D. 2000. Hububat laboratuarı el kitabı. Basık yeri: Ankara. Hacettepe Üni. Müh. Fak. Yay. No:47.
Kün E. 1988. Serin iklim tahılları. Basık yeri:Ankara.Ankara Üni. Ziraat Fak. Yayın. No:1032, 322s.
Nakano H, Morita S, Kusuda O. 2008. Effect of nitrogen application rate and timing on gain yield and protein content of the bread wheat cultivar minaminokaori’ in southwestern Japan. Plant Production Science, 11(1): 151-157.
Naseri R, Mirzaei A, Soleimani R, Nazarbeygi E. 2010. Response of bread wheat to nitrogen application in calcareous soils of Western Iran. American-Eurasian J. Agic. and Environ. Science, 9(1): 79-85.
Ooro PA, Lıavoga AB, Taner DG, Payne TS. 1999. Effect of rate timing of nitrogen application on grain quality and yield of bread wheat in Kenya. Africa Crop. Science. Con. Pro., 4: 183-186.
Ottman MJ, Doerge TA, Martin EC. 2000. Durum grain quality as affected by nitrogen fertilization near anthesis and irrigation during grain fill. Agronomy Journal, 92(5): 1035- 1041.
Özkaya H, Özkaya B. 2005. Tahıl ve ürünleri analiz yöntemleri. A.Ü. Basık yeri: Ankara Mühendislik Fak. Gıda Müh.Bölümü Gıda Teknolojisi Yayınları.31. 157.
Özseven İ, Bayram EM. 2005. Marmara bölgesinde dört ekmeklik buğday (Triticum aestivum var. aestivum L.) çeşidinde değişik azot dozlarının verim ve verim unsurlarına etkilerinin araştırılması. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 14: 1-2.
Rachon L, Szweed-Urbas K, Segi Z. 2002. Yield of new durum wheat (Triticum durum Desf.) lines depending on nitrogen fertilization and plant protection levels. Annales Universitatis Mariae Curie Skłodowska, 57: 71-76.
Savaşlı E. 2005. İlkbahar dönemi üst gübrelemesinde kullanılan azotlu gübre çeşit. doz ve uygulama zamanlarının buğday bitkisinde gelişme ve azot alımına etkisi. Gaziosmanpasa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış), Tokat.
TianCai GS, Xiao M, DongYun W, YongHua X, YingXin Z, FeiNa Y, YanJun, CaiFeng Y. 2007. Effects of nitrogen application rates on photosynthetic characteristics of flag leaves in winter wheat (Triticum aestivum L.). Acta Agronomica Sinica, 33: 1977-1981.
Ünsal NE. 2012. Bazı ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinde farklı azot ve fosfor dozlarının verim ve bazı verim unsurlarına etkilerinin saptanması üzerine araştırmalar. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(1): 37-47.
Yılmaz N, Şimşek S. 2012. Sivas ekolojik koşullarında ekmeklik buğdayda (Triticum aestivum L.) üst gübrelemede kullanılacak azotlu gübre form ve miktarının belirlenmesi. Ordu Üniversitesi Akademik Ziraat Dergisi, 1(2): 91.