TUNCELİ/DERSİM'İN OSMANLI HÂKİMİYETİNE GİRİŞİ VE OSMANLI'NIN XVI. ASIRDAN İTİBAREN SINIRLARI İÇİNDEKİ KIZILBAŞLARA KARŞI TUTUMU VE BUNUN DERSİM'E ETKİSİ

Bu çalışma, Dersim bölgesinin Osmanlı hâkimiyetine girişini, bölgenin Osmanlı idarisistemindeki yerini ve Anadoluda Safevi yanlısı oldukları için Kızılbaş olarak adlandırılanTürkmen aşiretlerinin durumlarını, kaynaklar ışığında belirli bir ölçüde araştırıp sorgulamayıamaçlamaktadır. Dersim, Çaldıran Savaşından sonra Osmanlı hâkimiyetine girmiştir.Diyarbekir Eyâleti kurulduktan sonra da, bugünkü Tunceli ilinin tamamını ve Erzincan ileMalatyanın bir kısmını içine alan Çemişgezek Sancağı buraya bağlanmıştır. Sultan Selim,Çemişgezek Sancağını Pir Hüseyin Beye tevcih etmiştir. Onun ölümüyle de sancak oğullarıarasında paylaştırılmıştır. Çemişgezek Beylerinin kimler olduğu arşiv belgelerinden veBitlis Beyi Şerafeddin Hanın Şerefnâme isimli eserinden öğrenilmektedir. Sultan SelimDöneminde, bugün dahi sonuçları üzerinde uzlaşılamayan bir olay meydana gelmiştir. Bu da,öldürülen Kızılbaş Türkmenlerinin sayısı ile ilgilidir. Bu konu hakkında, o dönemde yaşamıştarihçiler arasında, bilgi veren tek kişi ise İdris-i Bitlisidir. İdris-i Bitlisiye göre, Sultan Selim,Safeviler üzerine yürümeden önce, Anadoluda Şah İsmaile meyleden ve Kızılbaş olarakadlandırılan Türkmenlerin yediden yetmişe öldürülmesini emretmiştir. Yapıtında kırk bindenfazla kişinin öldürülmüş olduğunu söyleyen İdris-i Bitlisi, bu kadar çok kişinin ölümündenpadişahı sorumlu tutmamaktadır. Ona göre padişah, mazluma dokunulmamasını, yazıcılaraise dikkatli olmalarını buyurmuştur. Ancak mübaşir mala tamah ederek kan dökmüş ve yaşlakuru birbirine karışmıştır. Bu olay sonrasında bazı aşiretler, içinde Dersimin de olduğudağlık bölgelere çekilmiş ve böylece Dersimdeki Türkmen nüfusu da artmıştır.

ENTERANCE OF TUNCELI/DERSIM TO OTTOMAN DOMINATION AND ATTITUDE OF OTTOMAN EMPIRE TO KIZILBASHS WITHIN THE BORDERS SINCE 16TH CENTURY AND EFFECT OF THIS ON DERSIM

This study, in the light of sources, aims to partly investigate and analyse the enterance of Der- sim region into the domination of Ottoman Empire, its position in the Ottoman administra- tive system and the status of Turkmen tribes which were called Kizilbash, since they supportSafavids in Anatolia. Dersim entered into the domination of Ottoman Empire with the Battle of Chaldiran. After establishment of State of Diyarbekir, Çemişgezek Sanjak, which todayencloses the whole province of Tunceli and certain parts of Erzincan and Malatya, was con- nected to Diyarbekir. Sultan Selim conferred the Sanjak of Çemişgezek to Pir Hussein. Afterthe death of Pir Hussein, the Sanjak was allocated among his sons. It can be learned whoBeys of Çemişgezek were, from the archival documents and from Sharafname of SharafeddinKhan, the Bey of Bitlis. During the reign of Sultan Selim, an incident whose consequenceshave not been agreed on even today occured. That is related to the number of murdered Kızıl- bas Turkmens. Idris-i Bitlis-i is the only person who gave information about this topic amonghistorians who lived in that period. According to Idris-i Bitlisi, before Sultan Selim attackedSafavids, he had commanded to kill all Turkmens who supported Shah Ismail in Anatoliaand were called Kizilbash. In his work, Bitlisi said that more than forty thousand people werekilled. However, he did not regard Padishah as responsible for this much of death. Accordingto him, Sultan commanded that the oppressed should not to be touched, and that the scribesshould be careful. However, the beadle spilled blood with desire of having more assets and alot of innocent people were murdered. After this incident some tribes moved to mountainedregions including Dersim. By this way Turkmen population in Dersim increased.

PDF

___

AFYONCU, E. (2010). Sorularla Osmanlı İmparatorluğu-II. İstanbul: Yeditepe Yayınları. AKDAĞ, M. (2010). Türkiyenin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. AKGÜL, S. (2009). Amerikan ve İngiliz Raporları Işığında Dersim. İstanbul: Yaba Yayınları. AKGÜNDÜZ, A . (1991). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 3. Kitap, Yavuz Sul- tan Selim Devri Kanunnâmeleri. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları. ANTRANİK. (2012). Dersim Seyahatname, İstanbul: Aras Yayınları. AYDIN, D. (1998). Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. BULUT, H.İ. (2003). Şah İsmail-Yavuz Selim Mücadelesi ve Ulemânın Rolü: Kemal Paşazâde Örneği, Hüseyin Gazi Kültür ve Sanat Vakf ı Birinci Uluslararası Şah İsmail Hatai Sempoz- yumu. 9-11 Ekim. Ankara. COŞAR, Z. (2014). 40 Bin Alevi Öldürülmedi mi. İstanbul: Kaynak Yayınları. ÇALIŞLAR, İ. haz. (2010). Dersim Raporu. İstanbul: İletişim Yayınları. DANIK, E. (1993). Koç ve At Şeklindeki Tunceli Mezar Taşları. Ankara: Türk Kültürü Araş- tırma Enstitüsü Yayınları. Dersim Raporu .(2010). Yayına Haz. İzzettin Çalışlar. İstanbul: İletişim Yayınları. FELSEFİ, N. (2011). İranlı Tarihçilerin Kaleminden Çaldıran (1514). haz. Vural Genç. İstanbul: Bengi Yayınları. FIRAT, M. Ş. (2007). Doğu İlleri ve Varto Tarihi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. GÖKDAĞ, B.A . (2004). Selimnâmelerde Osmanlı-Safevî İlişkileri, Hüseyin Gazi Kültür ve Sanat Vakf ı Birinci Uluslararası Şah İsmail Hatai Sempozyumu. 9-11 Ekim. Ankara. GÜLENSOY, T. (1986) Doğu Anadolu Osmanlıcası - Etimolojik Sözlük Denemesi-. Ankara. GÜLENSOY, T.- Buran, A . (1992). Tunceli Yöresi Ağızlarından Derlemeler. İstanbul: Boğa- ziçi Yayınları. GÜNDÜZ, T. (2015a). Son Kızılbaş Şah İsmail, İstanbul: Yeditepe Yayınları. GÜNDÜZ, T. (2015b). Kızılbaşlar, Osmanlılar, Saf eviler, İstanbul: Yeditepe Yayınları. İNALCIK, H. (2006). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). çev : Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. KOP, K.K. (1982). Araştırma ve Düşüncelerim. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. MİROĞLU, İ. (1990). Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520-1566). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. OCAK, A .Y. (2014). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15-17. Yüzyıllar). İstan- bul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. REFİK, A . (1989). Anadoluda Türk Aşiretleri. İstanbul: Enderun Yayınları. SAVAŞ, S. (2013). XVI. Asırda Anadoluda Alevilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. SERDAR, M.T. (2008). Mevlâna Hakîmüddin İdris-i Bitlisî, İstanbul: Ötüken Yayınları. SEZEN, T. (2006). Osmanlı Yer Adları (Alf abetik Sırayla). Ankara: Başbakanlık Devlet Ar- şivleri Genel Müdürlüğü Yayınları. SÜMER, F. (1999). Saf evi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. An- kara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ŞENER, C. ve HEZARFEN, A . (2003). Osmanlı Belgelerinde Dersim Tarihi. İstanbul: Etik Yayınları. TAŞ, K.Z. (2004). Şah İsmail ve Erzincan: Saf evi Devletinin Kuruluş ve Nitelikleri Üzerine Bir Değerlendirme. Hüseyin Gazi Kültür ve Sanat Vakf ı Birinci Uluslararası Şah İsmail Hatai Sempozyumu. 9-11 Ekim. Ankara. TANSEL, S. (1969). Yavuz Sultan Selim. Ankara: MEB Yayınları. TAŞTEMİR, M. (1999). XVI. Yüzyılda Adıyaman (Behisni, Hısn-ı Mansur, Gerger, Kâhta) Sosyal ve İktisadî Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. UZUNÇARŞILI, İ.H. (2006). Osmanlı Tarihi, Cilt:II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. UZUNÇARŞILI, İ. H. (2003a). Anadolu Beylikleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. UZUNÇARŞILI, İ. H. (2003b). Osmanlı Tarihi, Cilt:III-I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Ya- yınları. ÜNAL, M. A . (1999). X VI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. YILMAZÇELİK, İ. (1996). XVIII. Yüzyıl İle XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Eyaleti- nin İdari Yapısı ve İdari Teşkilatlanması, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakül- tesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 18 (29): 217-232. YILMAZÇELİK, İ. (2011). Osmanlı Devleti Döneminde Dersim Sancağı. Ankara: Kripto Ya- yınları. YOLGA, M.Z. (1994). Dersim (Tunceli) Tarihi. Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi