Dediği sultan adı ve bir yerelleştirme örneği: Dedegi~dediği

Konya Ilgın Mahmuthisar beldesinde türbesi olan ve bu bölgedeki veli zatlardan birisi olarak bilinen Dediği Sultanın adı dikkat çekicidir. Dediği Sultan, menkıbevi bilgilere göre, Anadoluya ilk gelen kolonizatör dervişlerden biri olup Hoca Ahmet Yesevi ile de irtibatlıdır. Anadoluda tanınan ve meşhur şahsiyetlerden Hacı Bektaş Veli, Mevlana Celaletin Rumi, Emir Sultan, Karaca Ahmet, Seyit Harun Veli gibi mutasavvıfar ile Sultan Alâeddin, Kadıncık Ana gibi hanedana mensup kişilerle zamandaş olarak gösterilmiştir. Asıl adının Şeyh Ha- lit olduğu tahmin edilen Dediği Sultanın adındaki dediği kelimesi birçok kişi tarafından farklı okunmuş veya telafuz edilmiştir. dediği, didiği, dedegi, dedeki, didi, dede begi, dediyi, dedini gibi farklı okuyuş ve telafuzlardan hangisinin asli olduğu hususunda halk köken bilimine göre bazı izahlar varsa da, bunların doğruluk derecesi şüphelidir. Bu çalışmada dediği kelimesinin Menakıpnamede ve halk arasında kabul gördüğü şekli ile demek fiilinden mi geldiği, yoksa bir yerlileştirme örneği mi olduğu konusuna açıklık getirilecektir.

A sample of localisation-the name of dedig sultan dedegi~dedigi

Te name of Dedigi Sultan, one of the religious personalities with a dervish lodge erected in his name in the region of Mahmuthisar-Ilgın-Konya, is catching atention. According to the religious anecdotes, Dedigi Sultan is one of the first colonist dervishes connected with Hodja Ahmed Yesevi. He is a contemporary of the well-known Sufi personalities in Anatolia like Hacı Bektash Veli, Mevlana Celaletin Rumi, Amir Sultan, Karaca Ahmet, Seyit Harun Veli and members of the dynasty of Sultan Alaeddin and Kadıncık Ana. Te dedigi word in the name of Dedigi Sultan, whose real name is considered to be Şeyh Halit (Sheikh Khalid), had been read and pronounced diferently by many. Although there are some etymological explanations for the origin of the various reiterations and pronunciations dediği, didiği, dedegi, dedeki, didi, dede begi, dediyi, dedini their accuracy are questionable. In the present study, light will be shed whether the word dediği is derived from demek (to say) verb as writen Menakıpname and accepted by the public or is a sample for localization of words.

___

AKGÜNDÜZ, A. (2013). Doğanhisar Adı Üzerine. 1. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler). Konya: 1-16.

AKSAN, D. (2009). Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim, c.3. Ankara: TDK Yayınları.

ALTINAY, A.R. (1994). On Altıncı Asırda Rafızilik ve Bektaşilik. (Sadeleştiren: Mehmet YA- MAN), İstanbul.

BAKIRER, Ö. ve FAROQHİ, S. (1975). Dediği Dede ve Tekkeleri. Belleten, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 155: 447471.

BEYAZIT, M. ve BEYAZIT, Y. (2014). Denizli Dediği Tekkesi. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.

BOrN, A. (2012). Didiği Sultan Mescidi ve Tekkesi. Konya Ansiklopedisi, cilt: D-G, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 94-95.

ÇAYCI, A. ve ÜREKLİ, B. (2003). Dediği Sultan Haziresi Mezar Taşları. SÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Konya: 10: 359-401.

DEDEBABA, B.N. (2002). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, c. V (Dergahlar). Ankara: Ardıç Yayınları.

DEVELLİOĞLU, F. (1997). Osmanlıca-Türkçe Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.

ERGİN, M. (1980). Osmanlıca Dersleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.

ERGİN, M. (1989). Dede Korkut Kitabı I, Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: TDK Yayınları.

İNCE, H. (2006). Ilgın Tarihi ve Evliyaları. Konya: Tekin Kitabevi.

KrAĞAÇ, G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.

KrAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.

KRTALLIOĞLU, Y. (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar). Ankara: TDK Yayınları.

KÜÇÜKDAĞ, Y. ve ÖZDEMİR, G. (2012). Ilgında Tasavvufi Hayat, Tekke ve Zaviyeler. 1. Ulusal Ilgın Sempozyumu- Bildiriler, Konya: Ilgın Belediyesi Kültür Yayınları, 465-480.

Lİ, Y.S. (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adlar. İstanbul: Simurg Yayıncılık.

REDHOUSE, J.W. (1890). Turkish and English Lexicon. Costantinople (İstanbul 1978): Çağ- rı Yayınları.

STEİNGASS, F. (1892). A Comprenhensive Persian-English Dictionary. London (İstanbul 2005): Çağrı Yayınları.

ŞAFAKÇI, H. (2013). Doğanhisar Tekke ve Zaviyeleri: 1. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler), Konya: 227-246.

TAŞĞIN, A. (2013). Dediği Sultan ve Menakıbı, Konya ve Çevresinde Ahmet Yesevi Halifeleri- nin İzleri. Konya: Çizgi Kitabevi.

TAŞĞIN, A. (2013a). Dediği Sultan ve Menakıbı: Konya ve Çevresinde Alevi Bektaşi Dede- lerinin İzleri: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 66: 213-237.

TEMEL, E. (2013). Hurufat Deferlerine Göre XVIII-XIX Yüzyılda Doğanhisar Vakıfarı: 1. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler), Konya: 272-273.

TİETZE, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati, c.1, A-E, İstanbul-Wien: Simurg Yayıncılık.

TİMURTAŞ, F.K. (1983). Osmanlı Türkçesi Grameri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebi- yat Fakültesi Yayınları.

ULUDAĞ, S. (1994). Dede: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.9, İstanbul: s.76.

YÖRÜK, D. (2013). XV. Yüzyılın İkinci Yarısında Doğanhisar: 1. Ulusal Doğanhisar ve Çevre- si Tarih, Kültür ve Turizm Sempozyumu (Bildiriler), Konya: 335-350.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi