Dersim yöresindeki ocakların kızılbaş/alevi ve Bektaşi geleneğiyle ilişkisi

Dersim, Anadolu Aleviliği ile olan ilişkisi ve kendine has etnik-inançsal yapısından ötürü her daim dikkat çekici bir cazibeye sahip olmuştur. Buna rağmen, farklı kültürlere ait bir gönül- lülüğün ortak tecellisi olan Dersim kimliğinin, özellikle de Kızılbaş/Alevi inancı ve Bektaşi tarikatı ile olan münasebeti henüz gereğince irdelenmemiştir. Böylesine bir gereklilik, her şeyden önce yöre inancının önemli yapı taşlarından olan Ocak sistemine dikkat çekmektedir. Bu yöndeki incelemelerin ilk uğrak yeri olan Ocakların, Dersimdeki kutsal mekân kültüne dair inançsal bir arkeolojik malzeme sunacağı muhakkak. Diğer yandan, toplumsal ilişkiler bağlamında sağladıkları meşruiyeti olağanüstü bir takım kurucu epizotlar ile işlevselleştiren bu Ocakların, söz konusu olan kurucu anlatıları ile birlikte karşılaştırmalı bir değerlendirmeye de ihtiyacı vardır. Zira Ocakların inşasına katkı sunan bu olağanüstü unsurların, Kızılbaş/ Alevi ve Bektaşi geleneği ile olan yakın benzerliği dikkat çekicidir. İlk bakışta ortak bir köken, benzerlik ve sürekliliğe işaret eden bu hususların, farklı bir okuma ile etkileşim, uyarlama, asimilasyon veya tek tarafı bir kültürel tahakküme kapı araladığı da düşünülebilir.

The relation of hearths in dersim with qizilbash/ alewi and Bektashı tradition

Due to its relation with Anatolian Alewism and ethnic-religious structure, Dersim has always been a centre of atention. However, specific relation of Dersim identity, which is common occurrence of a voluntariness belonging to diferent cultures, with Qizilbash/Alewi belief and Bektashi sect, has not been examined thoroughly. Such a necessity draws atention to Hearth System, one of the constituents of the regions belief. It is certain that the Hearths, pri- mary sources of the studies in this respect, provide archaeological material regarding cult of sacred space in Dersim. On the other hand, functionalizing the legitimacy they gain in terms of social relations with the help of some extraordinary framer episodes, these Hearths require a comparative assessment together with the framer narratives. For it is remarkable that these extraordinary elements, which contribute to foundation of Hearths, have close afinity with Qizilbash/Alewi and Bektashi tradition. Tese maters, pointing to a common origin, similarity and persistence at first glance, could be considered to give rise to interaction, adaptation, assimilation or a cultural domination yet from another perspective.

___

ANDREWS, P.A. (1992). Türkiyede Etnik Gruplar. çev: Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Ant Yayınları.

AKSOY, G. (2006). Dersim Alevi Kürt Mitolojisi-Ra Raqda Dinsel Figürler. Ankara: Komal Yayınevi.

AKSOY, G.(2009). Anadolu Aleviliğinden Dersime (Alevi Tarihine Coğrafi Bir Giriş). Ankara: Dipnot Yayınları.

AKSÜT, H. (2012). Aleviler (Türkiye İran Irak, Suriye, Bulgaristan). 3. Baskı. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.

ALPTEKİN, A.B. (2012). Efsane ve Motiferi Üzerine . Ankara: Akçağ Yayınları.

BİRDOĞAN, N. (1992). Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerleşmesi (Ocaklar- Dedeler- Soyağaç- ları). İstanbul: Alev Yayınları.

BRUİNESSEN, M. (2008). Kürtlük, Türklük, Alevilik (Etnik ve Dinsel Kimlik Mücadeleleri. 7. Baskı. çev: Hakan Yurdakul. İstanbul: İletişim Yayınları.

BUMKE, P.J. (1997). Dersimde Kızılbaş Kürtler, Marjinalite (Aykırılaşma) ve Rafizilik. Alevilik ve Kürtler (İnceleme- Araştırmalar-Belgeler. der: Mehmet Bayrak. Ankara: Öz-ge Yayınları.

BUYRUK (İmam Cafer-i Sadık Buyruğu). (2005). Haz: Fuat Bozkurt. İstanbul: Kapı Yayın- ları.

ÇEM, M. (1999). Dersimde Alevilik . İstanbul: Peri Yayınları.

ÇAKMAK, Y. (2012). Tunceli-Hozat Bölgesinde Sarı Saltık Ocağı ve Bektaşilik (Tarih-İnanç ve Doktrin-Ritüel). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacetepe Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü. Ankara.

ÇAKMAK, Y. (2013), Tunceli-Dersimde Sarı Saltık Kültü ve Ocağı. Alevi Ocakları ve Örgütlenmele- ri (1.Kitap). der: Erdal Gezik ve Mesut Özcan. Ankara: Kalan Yayınları.

ÇAKMAK, H. (2013). Kuresu Ocağı. Alevi Ocakları ve Örgütlenmeleri (1.Kitap). der: Erdal Gezik ve Mesut Özcan. Ankara: Kalan Yayınları.

DANIK, E. (1993). Koç ve At Şeklindeki Tunceli Mezar Taşları. 2. Baskı. Ankara: T.K.A.E. Yayınları.

DANIK, E. (2006). Öteki Tanrılar (Alevi ve Bektaşi Mitolojisi). Ankara: İmge Kitapevi Yayınları.

DERSİMİ, M.N. (1997). Hatıratım . İstanbul: Doz Yayınları.

DENİZ, D. (2012). Yol/Re: Dersim İnanç Sembolizmi. İstanbul: İletişim Yayınları.

DENİZ, D. (2013). Dewreş Gewr Ocağı/Aşireti (Dersimin Dervişlik Geleneğinde Bir Direniş Öyküsü). Alevi Ocakları ve Örgütlenmeleri (1.Kitap). der: Erdal Gezik ve Mesut Özcan. Ankara: Kalan Yayınları.

DULKDİR, H. (2012). Kutsal Mekanlarımız ve Efsaneler. Ankara: Kalan Yayınları.

EBÜL HAYR-I RUMİ (1988). Saltuk-nâme (c. 2-3). haz: Şükrü Haluk Akalın. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

ELIADE, M. (2006). Şamanizm . 2. Baskı. çev: İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitapevi Yayın- ları.

ELVAN ÇELEBİ. (1995). Menâkıbul-Kudsiyye Fi Menâsıbil-Ünsiyye. haz: İsmail E. Erünsal ve Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

EVLİYÂ ÇELEBİ. (1998). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (2.Kitap). haz: Zekeriya Kurşun, Sey- yid Ali Kahraman, Yücel Kurşun. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

EVLİYÂ ÇELEBİ.(1999). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (3.Kitap) . haz: Seyyid Ali Kahraman, Yücel Kur- şun. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

EMİROĞLU, K. ve AYDIN, S. (2003). Antropoloji Sözlüğü . Ankara. Bilim ve Sanat Yayınları.

GEZİK, E. (2000). Dinsel, Etnik ve Politik Sorunlar Bağlamında Alevi Kürtler. Ankara: Kalan Yayınları.

GEZİK, E. (2013). Rayberler, Pirler ve Murşidler (Alevi ocak örgütlenmesine dair saptamalar ve sorular. Alevi Ocakları ve Örgütlenmeleri (1.Kitap). haz: Erdal Gezik ve Mesut Özcan. Ankara: Kalan Yayınları.

GEZİK, E. ve ÇAKMAK, H. (2010). Raa Haqi-Riya Haqi (Dersim Aleviliği İnanç Terimleri Sözlüğü). Ankara: Kalan Yayınları.

GÖLPINARLI, A. (Haz.). (1995). Vilâyet-Nâme, Manâkıb-ı Hacı Bektâş-ı Veli. İstanbul: İn- kılap Kitapevi.

GÖLPINARLI, A.(1997). Türkiyede Mezhepler ve Tarikatlar. 4. Baskı. İstanbul: İnkılap Kitapevi.

GÖRGÜ, Z. (2004). Yazılı ve Sözlü Anlatımlarda Seyyid Mahmud Hayrani. Ankara: Kalan Yayınları.

GÜLER, S. (2010). Dersim Alevi Geleneğinde Bir Tarihsel Ocak: Ağuçanlar. Herkesin Bildi- ği Sır: Dersim . der: Şükrü Aslan. İstanbul: İletişim Yayınları.

GÜLTEKİN, A.K. (2004). Tuncelide Kutsal Mekân Kültü . Ankara: Kalan Yayınları.

GÜLTEKİN, A.K. (2006). Şah Delil Berhican Tunceli (Dersim) Aleviliğinin Eksik Parçaları Üzeri- ne Kısa Notlar. Kırk Budak, 7(2).

GÜREL, Z. (2000). Koyun Baba . Ankara: Yörük Türkmen Vakfı Yayınları.

GÜZEL, A. (1999a). Kaygusuz Abdal (Alâeddin Gaybi) Menâkıbnâmesi . Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

GÜZEL, A. (1999b). Abdal Mûsâ Velâyetnâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

HASLUCK, F.W. (1995). Anadolu ve Balkanlarda Bektaşilik. İstanbul: Ant Yayınları.

HASLUCK, F.W. (2012). Sultanlar Zamanında Hristiyanlık ve İslam-I. çev: Timuçin Binder. İstanbul. Ayrıntı Yayınları.

KFADAR, C. (2010). İki Cihan Aresinde: Osmanlı Devletinin Kuruluşu. çev: Ceren Çıkın. Ankara: Birleşik Yayınevi.

KEHL-BODROGİ, K. (2012). Kızılbaş/Aleviler. çev: Oktay Değirmenci ve Bilge Ege Aybu- dak. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

KEMALİ, A. (1992). Erzincan (Tarihi, Coğrafi, Toplumsal, Etnografi, İdari, İhsai İnceleme Araştırma Tecrübesi). 2. Baskı. İstanbul: Kaynak Yayınları.

KILIÇ, R. (2005). Osmanlıda Seyyidler ve Şerifer. İstanbul: Kitap Yayınevi.

KÖPRÜLÜ, M.F. (2012). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıfar. Ankara: Akçağ Yayınları.

MéLIKOFF, I. (2011). Kırkların Ceminde . çev: Turan Alptekin. İstanbul: Demos Yayınları.

MUXUNDİ, S. (2013). Bamasur (Bawa Mansur) Ocağı. Alevi Ocakları ve Örgütlenmeleri (1.Kitap). haz: Erdal Gezik ve Mesut Özcan. Ankara: Kalan Yayınları.

NOYAN, B. (1976). Demir Baba Vilâyetnamesi . İstanbul: Can Yayınları.

ROUX, J-P. (1999). Altay Türklerinde Ölüm. çev: Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayı- nevi.

OCAK, A.Y. (1997). Kültür Tarihi Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

OCAK, A.Y. (2002). Türkler, Türkiye ve İslam . 5. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.

OCAK, A.Y. (2003). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri . 4. Baskı. İstanbul: İle- tişim Yayınları.

OCAK, A.Y.(2011a). Ortaçağlar Anadolusunda İslamın Ayak İzleri (Selçuklular Dönemi). İstanbul: Kitap Yayınevi.

OCAK, A.Y.(2011b). Sarı Saltık (Popüler İslamın Balkanlardaki Destani Öncüsü). 2. Baskı. An- kara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

ÖZCAN, M. (1997). Zazaca-Türkçe Sözlük . İstanbul: Kaynak Yayınları.

ŞANLI, H.H. (2013). Derviş Cemal Ocağı. Alevi Ocakları ve Örgütlenmeleri (1.Kitap). haz: Erdal Gezik ve Mesut Özcan. Ankara: Kalan Yayınları.

ŞENER, C. (2004). Türkiyede Yaşayan Etnik ve Dinsel Gruplar . İstanbul: Etik Yayınları.

TAN, A. (2011). Yaşayan Alevilik . Ankara: Ürün Yayınları.

ULUĞ, N. H. (1939). Tunceli Medeniyete Açılıyor . İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.

UŞAKLI ALİ İBNİ HACI MUSTAFA. (1993). Velâyetname-i Kolu Açık Hacim Sultan . der: Derviş Burhan. Ankara: Ayyıldız Yayınları.

YALGIN, E. (2013a). Cemal Abdal Ocağı (Ocaxe Cemal Avdel). Alevi Ocakları ve Örgütlen- meleri (1.Kitap). haz: Erdal Gezik ve Mesut Özcan. Ankara: Kalan Yayınları.

YALGIN, E. (2013b). Şıx Dilo Belincan (Aşire Pilvankan u Ocaxe Şıx Delil-i Berxecan). Alevi Ocakları ve Örgütlenmeleri (1.Kitap). haz: Erdal Gezik ve Mesut Özcan. Ankara: Kalan Yayınları.

YAMAN, A. (1998). Alevilikte Dedeler, Ocaklar. İstanbul: Ufuk Matbaacılık.

YILDIRIM, R. (2007). Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli) ve Velâyetnâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

YILDIRIM, R. (2012). Kiştim Marı: Dersim Yöresi Kızılbaş Ocaklarının Hacı Bektaş Evladına Bağlama Girişimi ve Sonuçları. Tunceli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1): 1-21.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi