TÜRK HALK KÜLTÜRÜNDE ACEM VE TAT ALGISI

İnsanlar arası iletişimin temel şartlarından biri olan tanımlama, tanımlanacak öğenin çeşitli özeliklerinden yola çıkılarak yapılan adlandırmalardır. Bu adlandırmalar, kimi zaman tarihi süreç içerisinde, farklı bir boyut kazanarak değişik anlam kazanmış ve bunun sonucunda da yanlış kullanımlar ortaya çıkmıştır. Bu tür yanlış kullanımlara halk ağzında ve folklor ürünlerinde de rastlamak mümkündür. Türk halk kültüründeki genel algıda Acem kelimesi ile Farslar kastediliyor olmasına rağmen, kelimenin folklor ürünlerindeki arka planına bakıldığında, Acem kelimesinin aslında Azerbaycan Türkleri için kullanıldığı görülecektir. Özelikle Karagöz ve Orta Oyununda geçen Acem tiplemesi, Fars gibi algılanmış ve tip sınıflandırması yapan bazı araştırmacılar tarafından yabancı tipler arasında gösterilmiştir. Türklerin kendilerinden olmayanlar için kullandıkları Tat kelimesi de, bu bağlamda yanlış kullanılan kelimelerden biridir. Türkçede eskiden beri kullanılan Tat kelimesi, bugün Kars ilinde; halk ağzında ve folklor ürünlerinde Azerbaycan Türkleri için kullanılır olmuştur. Bu çalışmadaki temel amaç, halk kültüründe Acem kelimesi ile Fars olmanın eş değer görülmesine rağmen bu kelime ile hep Azerbaycan Türklerinin kastedildiğini ve yine Tat kelimesinin Azerbaycan Türkleri için kullanımının yanlış olduğunu örnekler üzerinden tartışmaktır. Çalışmada, kelimelerin tarihi seyri izlenip folklor ürünlerindeki kullanımları örneklenerek yanlış algının nedeni ve çıkış noktası üzerinde durulacaktır. Çalışmanın son bölümünde ise, kelimelerin kullanımları ile ilgili önerilere yer verilecektir.

Perception of Acem and Tat in Turkish Folk Culture

Identification is one of the basic conditions for communication between people, its nomenclature is made on the basis of several of the features of the item to be defined. This nomenclature sometimes, in the historical process, acquired a different meaning in a different dimension and consequently misuses have emerged. This kind of misuse can be seen at dialects and folklore products for example although the word Acem means Persian at general perception of Turkish folk culture, the word Acem is employed for the fact that the Azerbaijani Turks looking at the background of the word in folklore products. Especially Karagöz and Orta Oyunu under the Acem typing perceived as a Persian and the type of foreign shown by some researchers who doing type classification. The word Tat use by Turks for non-Turks is also one of the words misused in this context. The word Tat used since time immemorial in Turkish, today, in the province of Kars, has been used for Azerbaijani Turks at dialects and folklore products. The main purpose of this study; is to discuss on examples that although Persian and the word Acem is seen to be equivalent in the folk culture, Azerbaijani Turks always meant by the word and that the word Tat is misused for Azerbaijani Turks. In the study reason misperception and the starting point will be discussed giving examples of public-use products, monitoring the course of history of words. In the last part, there will be suggestions related to use of the words.

___

Ahmet Vefik Paşa, Lehce-i Osmânî, Haz: Recep Toparlı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
AND Metin, Geleneksel Türk Tiyatrosu, Bilgi Yayınevi, Ankara 1969.
ANGIN Ahmet vd. Dünya Politika Ansiklopedisi, Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi Yayınları, İstanbul 1967.
ASLAN Erkan, Karsın Selim İlçesinde Yaşayan Karapapak-Terekeme Türklerinden Bilmeceler Serhat Kültür Dergisi, Mart-Nisan Sayısı, İstanbul 2013, s.36-37.
AYDOĞMUŞOĞLU Cihat, Tarihte Tebriz, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi) Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.
DEVELİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2008.
GÖKALP Mehmet, Halk Edebiyatında Hatalı Söyleyişler, Folklor/Edebiyat, Sayı: 9, s. 95-106.
KANAR Mehmet, Örnekli Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Derin Yayınları, İstanbul 2003.
Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk, Haz.: Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
KAYA Doğan, Bir Destan Kahramanı: Mihrali Bey Halkbilimi Araştırmaları, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2002, s.385-410.
KAYA Doğan, Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara 2007.
KUDRET Cevdet, Karagöz, Bilgi Yayınevi, Ankara 1992.
ÖNCÜL Kürşat, Kars Âşıklarının Hayatları Sanatları ve Şiirlerinden Örnekler, Kafkas Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Kars 2011.
SAKAOĞLU Saim, Türk Gölge Oyunu Karagöz, Akçağ Yayınları, Ankara 2003.
SARIKAYA M. Saffet, Dini ve Siyasi Bakımdan Osmanlı-İran Münasebetleri, Türk Kültürü, Sayı: 363, Anakara 1993, S. 406-422.
SEVİN Nurettin, Karagöz Oyunu, Türk Ansiklopedisi, C. 21, Millî Eğitim Basımevi, Ankara 1974, s.273-278.
Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2005.
YEŞİLOT Okan, Türkmençay Antlaşması ve Sonuçları, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 36. Erzurum 2008. s. 187-199
Ziya Gökalp Halk Medeniyeti, Başlangıç 1, Halka Doğru, Sayı: 14. İstanbul 1913, s.107-108.