MELİKE AMANNİSA VE UYGUR MAKAM MÜZİĞİ ÜZERİNE

16. yy. ortaları Yerken Hanedanlığı 1nda Sultan Abdureşit Hanın himayesinde Uygur makamları üzerine devrin en büyük ve kapsamlı sitemleştirme hareketi gerçekleştirildi. Melike Amannisanın çabalarıyla Uygur halk nağmeleri ile Kara Hanlılar, Timurlar ve Moğolistan saraylarında icra edilen saray müziği sentez edilerek sistemleştirildi. Nağmeler tasnif ve kategorize edildi, düzenlendi ve zenginleştirildi. Geçmişten gelen Klasik Nağmeler (Safiyyüddin Ürmevi döneminden gelen makamlar)ın anlaşılmayan güfteleri değiştirilerek anlaşılır hâle getirildi. Dağınık ve unutulmaya yüz tutmuş durumdaki halk nağmeleri daha önceki makamlarla bütünleştirildi ve İslamî ilkelere ters düşmeyecek şekilde düzenlendi. Hanedanlık bünyesinde müzik eğitim okulları (konservatuar) tesis edildi. Bu, Doğu müziği tarihinde en kapsamlı bir reform hareketi idi. Bu yazıda Melike Amannisanın Uygur makam müziğinin oluşturulması, geliştirilmesi ve sistemleştirilmesi sürecindeki çabası, rolü ve etkisi ele alınacaktır.

A Study on Queen Amannisa and The Music of Makams in Uyghur

With the initiation of Sultan Abdureşit Han; Melike (Queen) Amannisa and Composer Kıdırhan Yerkendi strived to launch an extensive reformation movement of Uighur makams in the Yerken Dynasty during mid 16th century. This much debated systemization included compilation and classification of Uighur Traditional Folk Makams based on court music performed in KarahansTimurids and Mongolian palaces. Melodic developments were organised. The melody catalogue was classified extensively and lyrics were renewed. The classical twelve great melodies of the past reached the public and epics of creation reached the palace and were rearranged in accordance with Islamic principles. In that way the music became more resistant to the challenges of the period. Music schools were formed to educate the ordinary people in the dynasty. This was the most extensive reformation movement in the Eastern music history

PDF

___

Amannisa Hakkındaki Rapor, Çin Bilimler Akademisine bağlı alt birimlerin 1956-1957 tarihlerinde Kaşgar, Yeken ve Hotende gerçekleşirdiği araştırma raporu.
EHMEADİ Emetcan, Uygur Mukamlari Toğrusuda (Uygur Makamaları Üzerine), Xinjiang Helk Neşiryati, Urumçi 1992.
EMİN A. Muhemmet, Uygur Klasik Musikisi 12 Mukam Hekkide, Uygur 12 Mukam Tetkikati Makalilar Toplamı, Milletler Neşiryati, Urumçi 1995, s.77-88.
EMİN, A. Muhemmet, Uygur Mukam Hazinesi, Xinjiang Üniversitesi Yayınevi, Urumçi 1997.
Chu Jing-bao, Cung Go Uygur Mukamlarınin Barlikka Kilişi, Terekki Kiliş Tarihi Hakkında Kiskiça Bayan (Çin Uygur Makamlarının Ortaya Çıkması ve Gelişim Tarihi Üzerine), Uygur 12 Mukam Tetkikati Makalilar Toplamı, Xinjiang Halk Neşiryati, Urumçi 1995, s.153-180.
Feng Da-jing, Uygur 12 Makami Üzerindeki Araştırmayı Derinleştirelim, Uygur 12 Mukam Tetkikati Makalilar Toplamı, Xinjiang Halk Neşiryati, Urumçi 1995, s.328-331.
MÖCİZİ Molla İsmetullah Bin Molla Nimetullah, Tevarihi Muskiyun, Yayına Hazırlayan: Enver Baytur, Hemit Tömür, Milletler Neşiryati, Pekin 1982.
RAHMAN Abdukirim, Uygur Helk Destanlari, Xinjiang Helik Neşiryati, Urumçi 1982, s.16-21
SAYİT Nur Muhammet, Uygur 12 Mukaminin Melodiye Alahidiliği, Xinjiang Helk Neşiryati, Urumçi 1995.
ŞAVUDUN Turgan, Mukam Hakkınde Mulahize, Xinjiang Helk Neşiryati, Urumçi 1995. Xinjiang Sanat Ömigi (Şincan Sanat Ekibi Eser Dairesi)nin 6.20.1982 tarihli raporu.
TALİP Abdulla, Uygur Maarip Tarihidin Oçiriklar (Uygur Eğitim Tarihi Üzerine), Xinjiang Helk Neşiryati, Urumçi 1987.
TEKLİMAKANİ Abdureop, Çağatay Uygur Edebiyatı Cevherliridin (Esli yizilişi bilen Uygur On İki Mukami Teksitleri), Milletler Neşiriyati, Pekin 2005.
TURDİ A. Şükür, Mukam Tetkikati ve Mukam Namlirining Tarihi Katlimi üzerine, Uygur 12 Mukam Tetkikati Makalilar Toplamı, Çin Xinjiang Milletler Neşiryati, Urumçi 1995, s.328-331.
Wan Tung Xhyu, 12 Mukami Toplaş ve Retleşnin Emeli Hatırası, Uygur 12 Mukam Tetkikatı Makaleler Toplamı, Xinjiang Helk Neşiryati, Urumçi 1995, s.304-322.