İlhan PALALI

İlk dönemlerden Osmanlı devleti'nin sonuna kadar Diyarbakır'ın nüfusu ve etnik yapısı

Diyarbakır bölgesi ilkçağlardan yakınçağlara kadar birçok kavimlerin yönetimine girmiş, onlarca devletin ve halkın yaşadığı yer olarak birçok etnik unsuru barındırmıştır. Yine Diyarbakır şehri İrandan gelerek Akdenize, Suriye ve Iraktan Kafkasyaya, Karadeniz bölgesine kadar uzanan yolların kavşağında bulunuyordu. Bu sebeple tarih boyunca sürekli yönetimleriel değiştirdiği bir bölge olmuştur. Bu sebeple birçok nüfus hareketiyle karşı karşıya kalmış bir kale şehir olarak tarih boyunca varlığını sürdürmeye çalışmıştır. Diyarbakırın, Türk hâkimiyetine girmesiyle kavuştuğu rahat ve huzur ortamıyla bölgenin en önemli ticari, kültürel, askeri ve idari merkezlerinden biri olduğu açıktır. Bu gelişmeye paralel olarak burada yaşayan nüfusu oluşturan değişik Türk boyları Arap, Ermeni, Rum ve Yahudi gruplar Osmanlı Devletinin hâkimiyeti altında genellikle adalet ve huzur içerisinde yaşamışlardır.

The first stages of the Ottoman Empire until the end of and ethnic composition of population Diyarbakir

Diyarbakir region has ruled by many nations from ancient times to modern ages and sheltered many ethnic elements as a place of states and peoples have lived. The city of Diyarbakir was located on the intersection of the roads that extended from İran to Mediterranean, from Syria and Iraq to Caucasia and Black Sea. For this reason, Diyarbakir has been a place where the rulers have changed consecutively throughout the history. Diyarbakir has resumed as a comfort and peace environment and has become one of the most commercial, cultural, military and administrative centers after the dominance of Turks. In parallel with this development, the Turkish, Arabic, Armenian, Greek and Jewish groups that formed the population living in the region have generally lived in justice and peace under the rule of Ottoman Empire.

PDF

___

ANDREASYAN, Hrand: Polonyalı Simeonun Seyahatnamesi 1608- 1619, İstanbul, 1964.
ATTAR, Aygün: Ortaçağ Türk Diplomasi Tarihi Açısından Diyarbakır (XI. - XV. Yüzyıllar Arasında Güneydoğu Anadolunun Etnik ve Siyasi Tarihi Üzerine Bir Deneme), I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu Bildiriler, 20-22 Mayıs 2004, Diyarbakır.
BARKAN, Ömer Lütfü: Türkiyede İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri, I.Ü.İ.F. Mecmuası, İstanbul, 1940.
BARKAN: Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi, Türkiyat Mecmuası, C. X, İstanbul, 1953.
BEYSANOĞLU, Şevket: Diyarbakır Coğrafyası, İstanbul, 1962.
BOA, 29/z/1300, D: 22, G: 982, F:C.AS.
BOA, 16/za/1310, D: 55, G: 26, F:DH.MKT.
CUNİET, Vital: Turque DAsıe, Paris, 1891.
DARKOT, Besim: Diyarbekir, İ.A., MEB, C. 3, Eskişehir, 2001.
Diyanet İslam Ansiklopedisi, Diyarbakır Mad., C. IX.
GÖYÜNÇ, Nejat: XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, VII.
GÖYÜNÇ, Nejat: Diyarbakır, DİA, C. 9, İstanbul, 1994.
İLHAN, M. Mehdi: XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Şehrinin Nüfusu, T.A.D., C. XVI.
İNALCIK, Halil: Devlet-i Aliyye, Devlet, Toplum, Ekonomi, İstanbul, 2009.
KAFALI, Mustafa: Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakırın Türk Tarihindeki Yeri, I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, 20-22 Mayıs 2004 Bildiriler.
KARAL, Enver Ziya: Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı, 1831, Ankara, 1943.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin: Eski Kartel/Gürcistan Tarihinde M.Ö. Anılan Türk Urugları, 1973 Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildirileri, 1973, İstanbul, 1979.
KIRZIOĞLU, M. Fahrettin: Millü Deli-Behram Paşaya Karşı Ayaklanma ve Sonucu, Kara-Amid Dergisi, S. 2-4, İstanbul, 1960.
KOMİSYON: Muhasebe-i Vilayet-i Diyar-i Bekr ve Arab ve Zül-kadiriyye Defteri (937/1530) I, BOA Yayını, Nu: 39, Ankara, 1998.
SÜMER, Faruk: Oğuzlar, Ankara, 1969.
Tarih-i Cevdet, C. 4-11, Dersaadet, H. 1301-1309.
TURAN, Osman: Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul, 1993.
TÜRKDOĞAN, Orhan: Doğu Raporu ve Etnisiti, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 99, İstanbul, Aralık 1995.
TÜTENK: 1311 (1895) Diyarbekir Ermeni Hadisesi, Kara-Amid Dergisi, S. 2-4, İstanbul, 1960.
TÜTENK: Hamidiye Aşiret Alayından Milli İbrahim Paşanın Vilayetteki Müslümanlara Yaptığı Zulümler ve Birinci Telgrafhane Hadisesi, Kara-Amid Dergisi, S. 2-4, İstanbul, 1960.
TÜTENK: Diyarbekirin Son 60 Yıllık (1892-1952) Vakaları, Kara-Amid Dergisi, S. 2-4, İstanbul, 1960.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı: Anadolu Beylikleri ve Karakoyunlu, Akkoyunlu Devletleri, Ankara, 1984.
YILMAZÇELİK, İbrahim: XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790- 1840), Ankara, 1995.
YINANÇ, Mükrimin Halil: Diyarbekir, İ.A., C. 3, MEB, Eskişehir, 2001.
H. 1287 (1871), Diyarbekir Vilayet Salnamesi.
H. 1288 (1872), Diyarbekir Vilayet Salnamesi.
H. 1290, Diyarbekir Vilayet Salnamesi.
H. 1292, Diyarbekir Vilayet Salnamesi.
H. 1293, Diyarbekir Vilayet Salnamesi.
H. 1301, Diyarbekir Vilayet Salnamesi.
H. 1311, Diyarbekir Vilayet Salnamesi.
H. 1323, Diyarbekir Vilayet Salnamesi.
H. 1323, Diyarbekir Vilayet Salnamesi.
R. 1315/H. 1317, Diyarbekir Vilayet Salnamesi.