Ak koyunlular devrinde Doğu ve Güneydoğu anadolu bölgesi'nde yaşayan Ermenilerin dini, sosyal ve ekonomik durumu

Moğol-İlhanlı Devletinin çöküşü ve parçalanışıyla birlikte, Diyarbakır merkez olmak üzere Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bayındır adı ile de anılan Ak Koyunlu Devleti kuruldu. Ak Koyunlu devletinin asli unsurunu her ne kadar Türkmen boy ve oymakları oluşturmakta idiyse de, yerli Hıristiyan cemaatler de vardı. Yerli Hıristiyan cemaatlerin en kalabalığını da kasaba ve şehirlerde oturan Ermeniler oluşturmaktaydı. Ak Koyunlu Beyleri de şehir ve kasabalarda oturan Ermenileri, Ak Koyunlu sistemi içerisinde uzlaştırarak dinsel hatları ortadan kaldırdılar. Sonunda Ermeniler ayrılık ve gerginlikten uzak bir şekilde Türkmenler ile birlikte yaşamaya başladılar. Bu itibarla, zamanla konar-göçerliği bırakarak kasaba ve şehirlere yerleşen Türkmenler, Ermenilerle beraber yaşama yoluna gittiler ve Bizansta olduğu gibi dinsiz avına tabi tutulmadılar. Kendi dini inançlarında serbest bırakılan Ermeniler, kendi manastır ve kiliselerini tamir ve inşa ettiler. Bu kiliselerin tamir ve inşasına Ak Koyunlu Beyleri de mali yardımda bulundular ve kendi tebaası olan Ermenilere karşı çok müsamahalı ve korumacı bir siyaset takip ettiler. Hatta bundan dolayı Ak Koyunlu Beyleri Müslüman Tarihçiler tarafından İslama ihanet ile suçlandılar. Oysa Ak Koyunlu Beyleri iyi bir Türk ve Müslüman idiler. Sadece idareleri altına yaşayan Ermenilere insani saygı çerçevesi içerisinde davranıyorlardı. Bu da Türklerdeki yönetim anlayışının bir gereği idi.

Religious, social and economical situation of the Armenians who lived in Eastern and South eastern parts of anatolia during the oq qoyunlu state

By the dissolution and fall of the Mongol-Ilkhanid State, Aq-Qoyunlu state was established who also was called Bayindir in the eastern and southeastern parts of Anatolia. Turkmen clan and tribes, who were the main elements of the state, but there were also Arabs, Kurds and Christian communitise too. The most crowded local community was the Armenians who live in the district and cities. Aq-Qoyunid rulers pacified the Armenians in the state system and removed the religious lines. At the end the Armenians without separation and tension lived together with Turkmens. Thus, as the time went on Turkmens, who left the nomad lifestyle and settled in the cities, realised the abilities of the Armenians in trade and craft and used that. The Armenians addressed the Turkish community s needs and were not exposed the religious persecution. The Armenians got a religious freedom and restored and established their own churches. For that restoration and construction, the Aq-qoyunlu rulers gave financial support and they followed a tolerant and protectionist policy towards them. Even Muslim historians accused them of treachery to Islam . In fact, the rulers of Aq-qoyunlu were faithful Muslims and Turks. Only, they behaved the Armenians, who were under their authority, with due regard. This was an obligation of Turkish administration understanding.

PDF

___

Abu Bakr-i Tihrani, Kitab-i Diyarbakriyya (Ak-Koyunlular Tarihi), Yayınlayanlar: Necati Lugal-Faruk Sümer, I. Cüz, Ankara 1993.
Abu Bakr-i Tihrani, Kitab-ı Diyarbekriyye, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara 2001.
Akdağ, Mustafa, Türkiyenin İktisadi ve İçtimai Tarihi, C. I, İstanbul 1974.
Aşıkpaşaoğlu Ahmed Aşıki, Tevarih-Al-i Osman, (Düzenleyen: N. Atsız Çifçioğlu), Osmanlı Tarihleri I de, İstanbul 1949.
Aşıkpaşaoğlu Tarihi, (Haz. Nihal Atsız), Ankara 1985.
Baykara, Tuncer, Anadolunun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Anadolunun İdari Taksimatı, Ankara 1988.
Beysanoğlu, Şevket, Anıtları ve Kitabeleri İle Diyarbakır Tarihi, C. 2, Ankara 2003.
Bosworth, C.E., İslam Devletleri Tarihi, (Çev. E. Merçil-M. İpşirli), İstanbul 1980.
Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. I, İstanbul 1971.
Ersan, Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadoluda Ermeniler, Ankara 2007.
Faroqhı, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, İstanbul 2005.
Gordlevski, V., Anadolu Selçuklu Devleti, (Çev. Azer Yaran), Ankara 1988.
Gökhan, İlyas, Memluk Devletinin Kilikya Ermenileri İle Siyasi İlişkileri, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 165, Aralık 2006.
Gül, Muammer, Doğu ve Güneydoğu Anadoluda Moğol Hakimiyeti, İstanbul 2005.
Hahanov, A., Panaretin Trabzon Tarihi, (Çev. Enver Uzun), Trabzon 2004.
Hinz, Walther, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, (Çev. Tevfik Bıyıkoğlu), Ankara 1992.
Hoca Sadettin Efendi, Tacüt-Tevarih III, (Sad. İsmet Parmaksızoğlu), Ankara 1992.
Huart, Cl., Kemah, İ.A., 6, İstanbul 1988.
İbn Battuta Tanci-Ebu Abdullah Muhammed, İbn Batuta Seyahatnamesi Tuhfetun-Nuzzar Fi Garabill-Emsar, (Sad. Mümin Çevik), C. I-II, İstanbul 1983.
İbn Bibi, El Evamirül-Alaiye Fil-Umuril-Alaiye (Selçuk Name) I, (Haz. Mürsel Öztürk), Ankara 1996.
İbnül-Esir, İslam Tarihi (El-Kamil Fit-Tarih Tercümesi), (Çev. Ahmet Ağırakça), C. 7, İstanbul 1986.
İdris-i Bitlisi, Heşt Bihişt, (Haz. M. Karataş-S. Kaya-Y. Baş), C. II, Ankara 2008.
Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğunun Tarihi I (1300-1450), (Çev. Nilüfer Epçeli), İstanbul 2005.
Josaphat, Barbaro, Anadoluya ve İrana Seyahat, (Çev. Tufan Gündüz), İstanbul 2005.
Kafesoğlu, İbrahim, Doğu Anadoluya İlk Selçuklu Akını (1015-1021) ve Tarihi Ehemmiyeti, Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul 1953.
Köprülü, M. Fuad, Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, İs- tanbul 1986.
Köprülü, M. Fuad, Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, İstanbul 1986.
Marco Polo, The Travels, General Editör: Tom Griffith MA, MPhil, Hertfordshire 1997.
Mehmed Neşri, Kitab-ı Cihan-Nüma, (Yay. Faik Reşit Unat-Mehmed A. Köymen), C. II, Ankara 1987.
Mınorsky, V., Uzun Hasan, İ.A., C. XIII, İstanbul 1988.
Muhyi-yi Gülşeni, Menakib-i İbrahim-i Gülşeni ve Şemleli-Zade Ahmed Efendi Şive-i Tarikat-i Gülşeniye, (Yay. Tahsin Yazıcı), Ankara 1982.
Öztürk, Necdet, Osmanlının Gayrimüslimlere Bakışı, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (Ermeni Meselesi Özel Sayısı), Sayı: 131, Nisan 2001.
Ruj Gonzales de Clavijo (Klaviyo), Timur Devrinde Semerkanda Seyahat, (Trc. Ö.R. Doğrul), İstanbul 1975.
Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar -Giovanni Maria Angiollo- Venedikli Bir Tüccar ve Vincenzo DAlessandrinin Seyahatnameleri, (Çev. Tufan Gündüz), İstanbul 2007.
Sinclair, Thomas, The Armenıans and the Kurdısh Emırs of Bıtlıs under the Kara Koyunlu, Armenian Bagheah / Bitlis and Taron Mush, Edited by: Richard G. Hovannision, California 1980.
Sümer, Faruk, Anadoluya Yalnız Göçebe Türkler mi Geldi?, Belleten, XXIV/ 96, Ankara 1960.
Sümer, Faruk, Kara Koyunlular, C. I, Ankara 1984.
Sümer, Faruk, Ak Koyunlular, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 40, Şubat 1986.
Togan, Zeki Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul 1981.
Tuğlacı, Pars, Tarih Boyunca Batı Ermenileri (287-1850), C. I, İstanbul 2004.
Turan, Osman, Türkler Anadoluda, İstanbul 1973.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri, Ankara 1988.
Urfalı Mareos, Vekayiname (952-1136) ve Papaz Grigorun Zeyli (1131-1162), (Çev. Hrant D. Andreasyan), Ankara 1687.
Woods, John E., The Aqquyunlu Clan, Confederation Empire, Chicago 1976.
Woods, John E., Akkoyunlular, Aşiret, Konfedarasyon, İmparatorluk, (Çev. Sibel Özbudun), İstanbul 1993.
Yıldız, Hakkı Dursun, Abbasiler Devrinde Türk Kumandanları, I. Boğa el-Kebir et-Türki, Türk Kültürü Araştırmaları II, Ankara 1966.
Yıldız, Hakkı Dursun, İslamiyet ve Türkler, İstanbul 1980.
Yınanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri I Anadolunun Fethi, Ankara 1944.
Yınanç, Mükrimin Halil, Akkoyunlular, İ.A., İstanbul 1988.