ANADOLU HALK EZGİLERİNDE KARAR VE PERDE DERECELERİNİN ÖNEMİNDEN HAREKETLE SINIFLANDIRILMASI

Makamsal bağlamda dokuzuncu yüzyıldan bugüne kadar yapılan nazari çalışmalar sınıflandırma bakımından farklı yaklaşımlarla birlikte açıklamalar ihtiva eder. Farklı anlayışlar ihtiva eden bu çalışmaların tümü bir külliyat oluşturur. İçeriklerinde yer alan farklılıklar belli anlayışın ya da ekolün (Pisagorcu, Sistemci Okul vb.) modeline karşılık gelir. Modeller incelendiğinde içerisinde değişik atılımların ve yaklaşımların olduğu görülse de sürekli artan bir makam ve terkip kavramları ile karşı karşıya kalınmaktadır. Halk müzikleri ise herhangi bir kurama bağlı olmayan yapıları ile dikkat çeker. Genellikle âşık ya da ozan adı verilen kişilerce tasarlanan ve irticalen tasarlanan ezgiler içerir. Bu nedenle ezgiler içerisinde kullanılan perdeler yardımı ile ortaya çıkan sıralı perdeler (cins, makam ya da diziler) halk tarafından verilen geleneksel isimler (ayak) dışında konu üzerine çalışmaları olan uzmanlarca (makam) tanımlanmaktadır. Fakat bu tür çalışmalarda ortak bir yöntem ya da metot kullanılmadığı gibi kuramsal temellerinde tarihsel açıdan ele alınmadığı görülmektedir. Günümüze baktığımızda ise makam ve ayak konusunda Halk müziğimiz üzerine yazılan (makale, kitap, sempozyum vb.) ya da söylenen birçok çalışma mevcuttur. Halk müziği çalışmalarında ortak fikir olarak temel alınan ayak konusu olsa da bazı konularda makam olduğu öne sürülen farklı görüşlerin olduğu bilinmektedir. Bu çalışma; her iki görüşten hareketle farklı bir yöntem kullanılabileceği gibi göz ardı edilen yönlerin eksikliklerini ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmada literatür tarama yöntemi ve halk müziği repertuar analizlerine yer verilmiştir. Analizler için bugüne kadar kayıt altına alınmış ve Türkiye Radyo Kurumu (TRT) arşivlerinde yer alan yaklaşık dört bin üzeri türkü notası temel alınmıştır. Analiz edilen eserlerde genellikle belli bir diziyi ele alan sözlü ve sözsüz eserler bir arada ele alınmıştır. Çalışmanın yöntemi dikkate alınarak incelenen eserler belirli bir perde sırasına göre ele alınmıştır. Çalışma kapsamı TRT halk müziği repertuarına göre performans örnekleri ile birlikte analiz edilmiştir. Analizler başlangıçta karar perdelerine dayanılarak yapılmış ve karar perdesine göre ses perdeleri pest taraftan tize doğru sıralanmıştır. Çalışmada kullanılan perdeler daha sonra karar perdesi temel alınarak herhangi bir değiştirici (keskin veya düz) alıp almadıklarına bakılmaksızın derecelendirilmiştir. Tanımlanan örneklerin daha ileri sınıflandırmalar için bir fikir olacağı tahmin edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

ayak, , makam, , dizi, , Halk Müziği, , Halk Müziği Repertuarı

CLASSIFICATION OF ANATOLIAN FOLK TUNES BASED ON THE IMPORTANCE OF DECISION AND PITCH DEGREES

In maqam terms, theoretical studies from the ninth century up to the present in the theoretical context contain explanations with different approaches in terms of classification. Containing different insights, all studies constitute a collection. The differences in their contents may correspond to model of a particular understanding or ecole (Pythagorean, Systemist School, etc.). When the models are examined, it is seen that there are various initiatives and approaches, but there is a constantly increasing concept of maqam and composition. Folk music takes attention with its structures which are not connected to any theory. It usually includes melodies designed by people who are called âşık or bards. For this reason, apart from the traditional names given by the public (as ayak), the sequential pitch (type of maqam, maqam or scale) that emerge with the help of the pitch used in the melodies are defined by the experts (as maqam) who have studies on the subject. However, it is seen that a common method is not used in such studies and that the theoretical fundamentals are not discussed in a historical perspective. Today, there are many works written or said on folk music (articles, books, symposiums, etc.) about the maqams and ayak. Although the subject of ayak is taken as the common idea in folk music studies, it is known that there are different opinions which are suggested to be the maqam on some subjects. In the study, along with the literature review, pitch analyzes shown in folk music samples and thought to be used in instruments today are included. The analyses were based on approximately four thousand recorded folk notes (possessing lyrics or not) from the archives of Turkey Radio Corporation (TRT). The method of the study is to classify the analyzed works according to a certain pitch order by considering folk melodies samples. The scope of the study covered TRT folk music repertoire and analyses were carried out with the performance samples based on all provinces rather than the regions. The analyses have been initially based on tonic pitches, and a classification was made by ignoring the high or low pitches which were sorted in a sequence according to the tonic pitch. The pitches used in the work were then graded and checked to see if they took any changers (sharp or flat). It is anticipated that the described examples will provide a general idea for further classification.

Keywords:

Ayak, Maqams, Scale, Folk Music and Folk Music Repertory,

PDF

___

Aras, E. (2010). “Azerbaycan Âşık Havaları”, Milli Folklor Dergisi, sayı:40, 31-40.
Arel, S. (1991). Türk Mûsıkîsi Nazariyatı Dersleri. Ed: Onur Akdoğu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Behar. C. (2019). Aşk Olmayınca Meşk Olmaz, Geleneksel Osmanlı / Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Başer, A. F. (1996). “Türk Musikisinde Abdulbaki Nasır Dede”. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Deniz, Ü. (2018). “Rauf Yektâ Bey’in Türk halk müziği hakkındaki görüşleri”, The Journal of Academic Social Science Studies. 71, 249-276.
Eke, M. (2016). “Türk Halk Müziği Ezgilerindeki Motifler ve İşlevleri”. Karadeniz, Sayı:32, 37-47.
Gazimihal, M.R. (2006). Anadolu Türküleri ve Musıki İstıkbalimiz (çev. Prof. M. S. E. – A. Ş. A.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Haydon, G. (1946). “Introduction to Musicology”, USA: Prentice-Hall.
Kaçar, G. Y. (2008). “Türk Mûsikîsinde Makam”, İstem, Yıl:6, Sayı:11, s.145 – 158.
Karabulut, M. (1995). Âşıklık Geleneğinde Söz ve Ezgi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karadeniz, E. (1984). Türk Musikisinin Nazariye ve Esasları. Ankara: İş Bankası Yayınları.
Karaduman, İ. (2014). “Geleneksel Türk Halk Müziğinde Makâm Kavramının Kullanılmasına Edvâr Geleneği Açısından Bir Yaklaşım”, Turkish Studies, Volume 9/8 Summer, s. 587-601.
Kolukırık, K. (2014). “Osmanlı Devleti’nde İlk Resmî Konservatuvar Olan Dârülelhanda Derleme ve Yayım Faaliyetleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 35, 479-498.
Oransay, G. (1966). Die Melodische Linie und Der Begriff Makam. Ankara: Küğ Yayınları.
Özbek, M. (1994). Folklor ve Türkülerimiz. İstanbul: Ötügen Yayınları.
Özbek, M. (1998). Türk Halk Musikisi El Kitabı 1 Terimler Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
Özdemir, U. (2019). “Notanın otoritesi, otoritenin notası: Türkiye’de nota-merkezli resmî halk müziğinin yapısökümü”, Rast Dergisi, Vol: 7, No:2, 2122-2148.
Öztürk, O. M. (2009). “Geleneksel Müzikte Pratik ve Teori İlişkisi: Kütahya Yerel Müziğinin Bir “Temsilci”si ve “Uygulayıcı”sı Olarak Hisarlı Ahmet”, Hisarlı Ahmet ve Kütahya Türküleri Sempozyumu, Kütahya.
Öztürk, O. M. (2014). “Makam Müziğinde Ezgi Ve Makam İlişkisinin Analizi Ve Yorumlanması Açısından Yeni Bir Yaklaşım: Perde Düzenleri Ve Makamsal Ezgi Çekirdekleri”. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Öztürk, O. M. (2014). “Makam, Âvâze, Şûbe Ve Terkip: Osmanlı Musiki Nazariyatında Pisagorcu “Kürelerin Uyumu/Musikisi Anlayışının Temsili”, Rast Dergisi, Vol: 2, No:1, 1-49.
Parlak, Erol (1990). Bozlaklar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İTÜ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sarısözen, M. (1944), “İki Sesli Halk Türküsü”, Ülkü Milli Kültür Dergisi, Ankara.
Şenel, S. (1991). “Aşık Musikisi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt: 3, Sayfa: 553-556). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Sümbüllü, H. T (2015) “Aşıklık Geleneğinde Kullanılan “Makam” Kavramı Üzerine Müzikal Bir Değerlendirme”. Rast Dergisi. Vol:3, No:2,828-836.
Tura, Y. (2006). Tedkik ü Tahkik, Pan Yay. İstanbul.
Tutu, S. B. (2012). “Türkiye Sahası Aşıklık Geleneğinde Bir Terim Tartışması: Makam”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. Sayı: 163, Sayfa: 93-100
Uslu, R. (2015) “Ünlü Müzisyen Abdülkadir Meragi Hakkında Yeni Bulgular”. Rast Dergisi. Vol:3 No:1, 32-41.
Uygun, M. N. (1990). Kadızâde Tirevî ve musiki risâlesi. (Yüksek Lisans tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Yarman, O. (2009), “Makam Kuyumcuları”, Saz ve Söz İnternet Dergisi, sayı 7.
Yavuz E. D.-Tahtaişleyen N.-Önder E. (2020). Fonograf Alanda Erken Dönem Karşılaştırmalı Müzikoloji Çalışmaları, Berceste Yayınları, İstanbul.
Yener, S. (1991). Bağlama Öğretim Metodu III, Trabzon: Karadeniz Gazetecilik ve Matbaa Sanayi.
Yılmaz, N. O. L. (2002). XIII. Yüzyıldan Günümüze Kadar Varlığını Sürdüren Makamlar ve Değişim Çizgileri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: GÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü.
Yönetken, H.B. (1982). “Türkiyede Müzik Folklorü Çalışmaları”, Musiki Mecmuası, Yıl. 35, No. 398, İstanbul: Atalay Matbaası.
Yücel, H. (2011). “Türk Halk Müziği Üzerine Bir İnceleme”, Akademik Bakış Dergisi, 1-13.
Zeren, A. (2003). Müzik Sorunlarımız Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Pan Yayıncılık.