El-Kand Fî Zikri Ulemâi semerkand'da Türk hakanlığı (Karahanlılar)

el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand , Türk Hakanlığı (Karahanlılar) devrinde yazılmış dinî- biyografik bir Arapça eserdir. Eserin müellifi Ebû Hafs Necmüd-Dîn Ömer b. Muhammed en-Nesefî (1068 -1142), M â verâ ünnehrin Müslüman Araplar tarafından fethinden itibaren yaşadığı döneme kadar gelen Semerkand, Nesef, ve Buhârâda yaşamış veya bulunmuş muhaddisler ve meşhur ulemanın hal tercümelerini ilm-i ricâ l kapsamında alfabetik bir sıra ile ele almıştır. Eserde dini bilgilerin dışında, Türk Hakanlığının tarihine, idarî, askerî, sosyal yapısına dair orijinal bilgiler ihtiva eder. Dolayısı ile bu makale de, Nesefînin hakanlık hakkındaki kayıtları ele alınarak, analiz edilmeye çalışılmıştır.

Turkic khanate in El- Kand Fî Zikri Ulemâi Samarkand (Qarakhanids)

al-Kand fî Zikri Ulam âi Samarkand is an Arabic religious biographical work written during the reign of the Turkic Khanate (Qarakhanids). The author of this work, Abû Hafs Nacmu d-Dîn Omar b. Mohammad an-Nasafî (1068 -1142) alphabetically examined the life history o f renown ulema who lived or settled in Sama rkand, Nas af and Buk hara from the conquest of Transoxiana by Muslim Arabs until the period he lived. Apart from religious information, the work contains original data about the history and the social, administrative and military structure of Qarakhanids. Therefore, this article tries to examine and analyze the records of Nasafi on the khanate (Qarakahanids ).

PDF

___

Ahmed b. Mahmûd, Selçuk- Nâme, (Hzr. E. Merçil), II, İstanbul, 1977, s.52.
Aslantürk, Ayşe Humeyra, Ebû Hafs Ömer en- Nesefînin et-Teysîr fit-Tefsîr Adlı Eserinin Tahlili ve Bakara Suresinin Tenkitli Neşri, (Basılmamış doktora tezi), MÜSBE, İstanbul, 1995.
Aslantürk, Ayşe Humeyra, Ayşe Humeyra. Nesefî, Necmeddin, Dİ A, C.32, 2006, s.571.
Avfî, Tezkiretü Lübâbil-Elbâb, (Nşr. M. Abbâsî), I, Tahran, 1361, s.42.
Aslantürk, Ayşe Humeyra, Cevâmiül-Hikâyât ve Levâmiür -Rivâyât, (Nşr. V. Barthold), Turkestan, I, Petersburg, 1898, s.84.
Aydınlı, Osman, Nesefînin el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkandı I -XII, (Nşr. M. Fâryâbî), es -Suudiyye, Mektebetül-Kevser, 1991., İLAM, Araştırma Dergisi, c.3, sa.1, 1998, s.230.
Barthold, W., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Hakkı Dursun Yıldız), Ankara, 1990, s.17.
Bundârî, İrak ve Horasan Selçukluları Tarihi, (Trc. K. Burslan), İstanbul, 1943, s.249.
Curfâdekânî Ebuş - Şeref Nâsıh. Tercüme -i Târîh- i Yemînî, (Nşr. C. Şiâr), Tahran, 1374, s.139.
Fasîh el-Havâfî, Mücmel-i Fasîhî, (Nşr. V. Barthold), Turkestan, I, Petersburg, 1898, s.160. Frye , R. N, Ortaçağın Başarısı Buhara, Ankara, Tarihsiz, s.205.
Hunkan, Ömer Soner , Türk Hakanlığı (Karahanlılar), İstanbul, 2007, s.34.
Hunkan, Ömer Soner , Ortak ve Farklı Yönleriyle Orta Asyada Devletler Üzerine Eleştirel Değerlendirme, TÜEFD, C.4, sa.7, 2014, s.75 -85.
------------------- , Türk Hakanlığı (Karahanlılar)nda Hanedan ve Bürokrat -Ulema Çatışması: İlk Bürokrat Ulema İhtilali, Türk tarih Kongresi, Ankara, 11 -15 Eylül, 2006, Selçuklu Devleti ve Beylikler Dönemi tarihi, Ankara, 2010, s.653 -666.
Hüseynî, Ahbarüd- Devletis -Selçukiyye (Trc. N. Lügal), Ankara, 1943, s.66.
İbn Mâkûlâ , e l- İkmâl fî Refil-İrtiyâb anil- Mütelif mines -Semâ vel- Künâ vel- Ensâb, (Nşr. A. Yemânî), I- VI, Haydarâbâd, 1962- 1967; Raşîd Efendi ktp. No: 903 vr.77a b.
İbn Miskeveyh, Kitâbü Tecâribil-Ümem, (Nşr. H. F. Amedroz), I- II, (Zahîrüd- Dîn Ruzrâverî) Zeylü Kitâbi Tecâribil-Ümem, III, Kıtatü min Târîhi Ebil Hüseyn Hilâl b. el- Muhsin b. İbrâhîm es - Sâbî el-Kâtîb, IV, Kahire, Dârül-Kitâbil-İslâmî, s. 373 - 374.
İbnül-Esîr , e l-Kâmil fit- Târîh, (Çev. Ahmet Ağırakça), VIII, s.460.
Karşî, Cemal Mülhakâtüs - Surâh, (Nşr. V. Barthold), Turkestan, I, Petersburg, 1898, s.130. K avakçı, Yusuf Ziya. XI ve XIII. Asırlarda Karahanlılar Devrinde Maveraünnehr İslam Hukukçuları, Ankara, 1976, s.89.
Koca , Ferhat, Merginânî, DİA, C.29, s.182.
Koçnev B. D., Karahanidskie Monety: İstoçnikovedçeskoe i İstoriçeskoe İssledovanie, Moskova, 1993, s.24.
Koçnev, B. D. Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimy i Titulatura (Çast 2) vostoçnoe İstoriçeskoe İstoriçnikovedenne i Spetsialnie Distsipliny Vıpusk 5, Moskova, 1997, s.259.
Kureşî, Cevâhirül- Mudiyye fî Tabakâtil-Hanefiyye, (Nşr. el- Hulv), I, Kâhire, 1978, s.215.
Menînî Şeyh., eş -Şerhül-Yemînî el-Müsemmâ bil-Fethil-Vehbî alâ Târîhi Ebî Nasr el- Utbî, I, Kahire, 1286, 240-241;
Mu inül- Fukarâ , Târîh- i Mollâzâde der Zikr -i Mezârât- ı Buhârâ, (Nşr. A. G. Meânî), Tahran, 1339, s.74.
Müneccimbaşı, Câmiüd-Düvel (Karahanlılar Fasikülü), (Trc. N. Lugal), İstanbul, 1940, s.9.
Mercânî Şehâbüd-Dîn, Gurfetül-Hevâkîn li Urfetil-Havâkîn, 1864, Kazân (1941de yazılan yazma nüshası: Taşkent El- Bîrûnî Şarkşinaslık Ens. Ktp. No: P.N. 5741), 1941, s.39.
Nerşahî, Târîh-i Buhârâ, Tercüme -i Ebû Nasr el-Kubâvî ve Telhîs - i Muhammed b. Zufer, (Nşr. M. Radavî) , Tahran, İntişârât-ı Tûs, 1363, s.20.
Nesefî, Ebû Hafs Necmüd-Dîn Ömer, Kitâbül- Kand fî Târîhi Semerkand, (Nşr. W. Barthold), Turkestan, I, Petersburg, 1898.
-------------------, el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand, I- XII, (Nşr. M. Fâryâbî), es - Suudiyye, Mektebetül-Kevser, 1991.
-------------------, e l-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand, (Nşr.Yûsuf el-Hâdî), Tahran, 1999. Öngül, Ali, Âl-i Burhân, DİA VI, 1002, s.430.
Pritsak, Omeljan, Âl-i Burhân, Der İslam, XXX, sa.1, Berlin, 1952: 81 96.
Semʻânî, el-Ens âb, (Nşr. Ekrem Bûşî), C.12, Beyrut, 1984, s.80.
Tezkire - i Satuk Buğra Han (Molla Hâcı, Buğra Hanlar Tezkiresi, (Nşr. Abdurrahim Sabit), Kaşgar, Kaşgar Uygur Neşriyatı, 1988, s.68.
Togan, Z. Velidi, Tarihte Usul, İstanbul, 1985, s.192; Usta , Aydın, Türklerin İslamlaşma Serüveni Sâ mâ nîler, İstanbul, 2013.
Yakût el-Hamevî, Mucemül- Buldân, (Nşr. F. A. el-Cundî), II, Beyrut, Dârül- Kütübil- İlmiyye, 173.