Erzurum Tortum'da önemli bir Urartu Kalesi: Kapıkaya

Bu makalede, Kuzeydo ğ u Anadolu Bölgesinin önemli bir kesimini oluşturan Erzurum iline bağ lı Tortum-Kapıkaya köyünde yer alan bir Urartu kalesi incelenmi ştir. İlk önce kalenin bulunmuş olduğ u yerin co ğ rafyası ve antik ça ğlardaki fiziksel ve siyasi durumu ele alınmıştır. Daha sonra eskiçağ tarihi bakımından M.Ö 9 -6. Yüzyıllar arasında Do ğ u Anadolunun tek hâkimi olan Ura rtu Devleti zamanındaki durumu ele alınmış tır. Çalı şmada Urartuların kuzeye do ğ ru açılmasında önemli bir kale olan Kapıkayanın lokalizasyonu incelenmiş tir. Ayrıca yaptığ ımız yüzey araş tırmalarında bulduğ umuz arkeolojik kanıtlar da kalenin Urartuların bölgedeki yayılımı açısından önemlidir. Çünkü bölgede Urartu varlığ ını bütün boyutları ile açıklayacak malzeme ne yazık ki yeterli de ğ ildir. Ancak yapılan araş tırmalar ve bulunan kaleler sayesinde Urartuların bölgeyi ihmal etmedikleri, hem yerle şme amaçlı, hem de askeri amaçlı kullandıkları görülmektedir. Zaten Tortumun da içinde bulunduğ u bu vadiler, antik çağ lardan beri savunmaya ve kale yapmaya son derece müsait yerlerdir. Bu çalı şma, hem Urartuların kuzey yayılımını kanıtlar nitelikte bir çalışma olması, hem de Urartuların bu vadiler ile Karadenize ulaşma hedefleri açısından de ğ erlendirilebilecek olması açısından önemlidir.

An important Urartuian castle in Tortum, Erzurum : Kapıkaya

This article examines an Urartian castle which is located on Kapıkaya village in Tortum, Erzurum, which is an important place in North-eastern Anatolia. The article, primarily, deals with the physical and political condition of the place where the castle during the ancient periods. Then, in terms of ancient history, the situation of the castle during Urartian Period when it the only power in the Eastern Anatolia between 9th and 6th centuries B.C. was studied. The study examines the localisation of Kapıkaya, which was an important castle for Urartian in opening to the north. In addition, the archaeological evidence that we found during the surface examinations we conducted shows the importance of the castle for the Urartian to spread to the region. Because the amount of the materials that will help us learn about Urartian existence in the area with all aspects is unfortunately not enough. However, with the help of the conducted

___

  • Atalay, İbrahim, “Mescit Dağı’nın Glasiyal Morfolojisi”, Ege Coğrafya Dergisi - 2, İzmir, 1984, s. 129-138 .
  • Atalay, İbrahim, “Geomorphology of the Lake Tortum and Its Immediate Surroundings (NE Turkey)”, Review of the Geographical Institute of the University of İstanbul, 1979-1980, İnternational Edition, Number 17: s, 49- 65.
  • Atalay, İbrahim, Türkiye Jeomorfolojisine Giriş, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir, 1982.
  • Belli, Oktay, Doğu Anadolu’da Urartu Sulama Kanalları, İstanbul, 1997.
  • Burney, Charles A. – Lang. D, M., The Peoples of the Hills , London, 1971.
  • Ceylan, Alpaslan, “2005 Yılı Erzurum- Erzincan-Kars -Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”, 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı Ankara – I, 2007, s. 163 - 182.
  • Ceylan, Alpaslan, “Horasan ve Çevresi Araştır maları Işığında Yazılıtaş Yazıtı”, Çağlayan Aras, 2002, s. 14- 16.
  • Ceylan, Alpaslan, Doğu Anadolu Araştırmaları, Erzurum, 2008.
  • Ceylan, Alpaslan, 2001 Yılı Erzincan- Erzurum ve Kars İlleri Yüzey Araştırması, 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara 2003, s, 311 -324.
  • Ceylan, Alpaslan- Bingöl, Akın-Topaloğlu, Yasin 2006 Yılı Erzincan- Erzurum- Kars - Iğdır İlleri Yüzey Araştırması, 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı Ankara 2007. 3 , s,129-149.
  • Çilingiroğlu, Altan, Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir, 1997.
  • Çilingiroğlu, Altan, “ Urartu Sur Duvarları Üzerine Düşünceler”, Arkeoloji- Sanat, II, 1983 28 vd.
  • Goetze , Albrecht, “Madduwattas”, MVAEG XXXII, Leipzig, 1928, s. 1 - 178. Grousset, Renee, Histoire de I Armenie Paris , 1973.
  • Guterbock, H.G., The Deeds of Suppiluliuma as Told by his Son, Mursili II”, JCS X, Boston, 1956.
  • Kopar, İbrahim – Sevindi, Cemal, Tortum, “ Gölü’nün (Uzundere -Erzurum) Güneyba tısındaki Aktüel Sedimentasyon ve Siltasyona Bağlı Alan- Kıyı Çizgisi Değişimleri” , Türk Coğrafya Dergisi – 60, İstanbul, 2013 s. 49-66.
  • Koşay, Hamit Zübeyr, “Erzurum- Karaz Kazısı Raporu”. Belleten 91, Ankara,1959, s. 349-413.
  • Ksenophon, Anabasis , İstanbul, 1984.
  • Lehmann- Haupt C. F, Armenien II -2 1926, Leipzig.
  • Lahn, E., “Tortum Gölü ve Şelalesi”, Türk Coğrafya Dergisi - 5 -6, İstanbul, 1944, s. 137 -138.
  • Melikishvili, G. A. Urartskie Klinoobraznye Nadpisi Moskova, 1960.
  • Payne , Margaret R., Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, Arkeoloji Sanat Yayınları, 2006.
  • Pehlivan, Mahmut, En Eski Çağlardan Erzurum’un Yıkılışına Kadar Erzurum Ve Çevresi, Basılmamış Doktora Tezi Erzurum 1984.
  • Pehlivan, Mahmut,, “Karaz ve Hurriler”, 100. Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilgiler Dergisi - I, Van, 1990, s. 168 – 176.
  • Pehlivan, Mahmut,, Daya(e)ni- Diau(e)hi, Erzurum Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları, Erzurum, 1991.
  • Salvini, Mirjo. Geschichte und Kultur der Urartaer, 1995, Darmstadt. Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), 2000.
  • Tellioğlu, İbrahim, “Kimmer Ve İskit Göçleri’nin Doğu Anadolu Bölgesindeki Etkileri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi - 27, Erzurum, 2005, s. 237 -245. Topaloğlu, Yasin –Akın Bingöl vd., “2009 Yılı Erzurum- Erzincan- Kars -Iğdır İlleri Yüz ey Araştırmaları”, 28 . Araştırma Sonuçları Toplantısı- II Ankara, 2011, s. 1 -21.
  • Yılmaz , Oğuz, Tortum Çayı Havzası’nın Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 1991.
  • Orthmann, W, “ Eine Urartaeischer Inschrift in Avnik” Archiv für Orientforschung 22/1968 -69, Aydın, N., “Güzelhisar Urartu Kitabesi”, Belleten LV /213, 1991, Ankara, 323 -330.