Piyasa Kültürünün Yaygınlaştırılmasında Özal’ın Söyleminin İşlevi

Türkiye'de 1980'lerde yürürlüğe konan neo-liberal ekonomik programın sonuçları birçok çalışmaya konu olmasına rağmen bu programın nasıl meşrulaştırıldığı daha az işlenen bir konudur. Bu makalede, neo-liberal dönüşüm hegemonik bir proje olarak ele alınmakta ve dönemin başbakanı Özal'ın söylemi incelenerek piyasa kavramlarının toplumda nasıl yerleştirildiği ve yaygınlaştırıldığı incelenmektedir. Yeni sağ siyasi yaklaşımın iki temel ideolojik unsuru olan liberalizm ve muhafazakarlığın piyasa, rekabet, insan doğası gibi konulardaki temel önermelerinin Özal'ın söylemindeki etkisi araştırılmaktadır. Özal'ın liberal ve muhafazakâr ögeleri birbirleriyle harmanlayarak kurduğu söylem aracılığıyla piyasa kural ve değerlerinin meşrulaştırılmasını ve yaygınlaşmasını kolaylaştırdığı ileri sürülmektedir. Özal‟ın başbakanlığından bu yana deneyimlenen birçok iktisadi krize rağmen, Türkiye‟de piyasa kural ve normlarının büyük bir çoğunluk tarafından sorgulanmaz, değişmez ve mutlak olarak kabul görülmesi bu hegemonik projenin hala geçerliliğini sürdürdüğünü göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Özalizm, piyasa kültürü, neoliberalizm, hegemonya

The Role of Özal’s Discourse for Emdeddedness of Market Culture

Although the outcomes of the neo-liberal economic program initiated in 1980 in Turkey have been discussed in many studies, there is relatively less interest in the methods that are used to legitimize this program. In this article, neo-liberal transformation is considered as a hegemonic project and through the study of the prime minister‟s discourse of that era, i.e., Ozal, the ways through which market concepts are embedded and disseminated in society are examined. The effect of the main assumptions of liberalism and conservatism on market, competition and human nature on Ozal‟s discourse is explored. It is argued that Ozal‟s mixing of liberal and conservative discursive components has facilitated the legitimization and dissemination of market rules and values in Turkey. Despite the fact that Turkey has experienced many economic crisis since the rule of Ozal, the market rules and norms are regarded by many people as indisputable, unchangeable and absolute demonstrates that this hegemonic project has still some validity today.

Keywords:

Özalism, market culture, neoliberalism, hegemony,

PDF

___

Günümüzde Özal‘ın temellerini attığı bu konumlandırmanın ―başarılı‖
olduğu ileri sürülebilir. Özal‘ın siyasi iktidarından bu yana atlatılan birçok
iktisadi krize rağmen, piyasa kural ve normları sorgulanmaz, değişmez ve
mutlak olarak kabul görmekte, diğer tüm toplumsal değer ve önceliklere
tercih edilmektedir. Özal‘ın Türkiye‘de piyasa sistemini meşrulaştırmak ve
yaygınlaştırmak için kullandığı söyleme karşıt söylemler ortaya çıkmasına
rağmen bunların Gramsci‘nin terimiyle çok fazla mevzi kazandığı söylenemez.
Son yaşanan küresel ölçekli mali krizler, piyasa kültürünün dayandığı maddi
gerçekliği dönüştürmekte ve bu dönüşüm de Yeni Sağ söylemin egemenliğini
sarsmaktadır. Günümüzde karşı hegemonik projelerin Özal‘ın söylemsel
strateji ve tekniklerini incelenmesi piyasaya kültürüne alternatif projelerin
meşrulaştırılması ve yaygınlaştırılması açısından emek harcamaya değer bir
çaba olarak gözükmektedir.
Ball, T. and Dagger, R., 1991, Political Ideologies and the Democratic Ideal, Harper Collins, NY.
Barett, M., 1991, Politics of Truth? From Marx to Foucault, Polity Press.
Barry, N., 1989, An Introduction to Modern Political Theory, MacMillan, London.
Carrier, J. G., 1997, ―Introduction,‖ içinde Meaning of the Market: The Free Market in
Western Culture, ed. J. G. Carrier, s. 1-67, Berg, Oxford. Deeks, J., 1993, Business and the Culture of the Enterprise Society, Quorum Books,
Westport, Connecticut. Fairclough, N., 1992, Discourse and Social Change, Polity, Cambridge. Foucault, M., 1978, Lecture, College de France, 5 Nisan. Gamble, A., 1996, Hayek: The Iron Cage of Liberty, Polity, Cambridge. Gibbins, R. & Youngman, L., 1996, Mindscapes: Political Ideologies Towards 21st
Century, McGraw-Hill Ryerson, Toronto. Gordon, C., 1991, ―Governmental Rationality: An Introduction,‖ içinde The Foucault
Effect: Studies in Governmentality, eds. G. Burchell, C. Gordon & P. Miller,
s. 1-51, Harvester, Whearsheaf, London. Gramsci, A., 1971, Selections from the Prison Notebooks, Lawrence&Wishart, London. Gunn, S., 1989, Revolution of the Right: Europe‟s New Conservatives, Pluto, London. Hall, S., 1990, The Hard Road to Renewal: Thatcherism and the Crisis of the Left,
Verso, London. Harris, M., 1998, ―The New Right,‖ içinde New Political Though, ed. A. Lent, s. 53-71,
Lawrence, Wishart. Hasan, P., 1991, ―The Role of the State in a Market Economy: An Overview Of
Selected Issues,‖ Paper Presented in the International Sympomposium on
Turkey‟s Experience in Developing a Market Economy and its Relevance for
the Reforming Countries of Central and Eastern Europe, Antalya, April 1-3. Heelas, P. & Morris, P., 1992, ―Enterprise Culture: Its Values and Value,‖ içinde The
Values of the Enterprise Culture: The Moral Debate, eds. P. Heelas & P.
Morris, s. 1-25, Routledge: London. Heywood, A., 1992, Political Ideologies: An Introduction, MacMillan, Houndmills. Holton, R. J., 1992, Economy and Society, Routledge, London. Isachsen, A. J., Hamilton, C. B. & Gylfason, Y., 1992, Understanding the Market
Economy, Oxford University Press, Oxford. Keat, R., 1991, ―Introduction: Starship Britain Or Universal Enterprise?‖ in Enterprise
Culture, eds. R. Keat & N. Abercrombie, s. 1-17, Routledge, London. King, D., 1987, The New Right Politics Market and Citizenship, MacMillan, London. Kongar, E., 1998, 21. Yüzyılda Türkiye: 2000‟li Yıllarda Türkiye‟nin Toplumsal Yapısı,
Remzi, İstanbul. Letwin, S. R., 1978, ―On Conservative Individualism,‖ içinde Conservative Essays, ed.
M. Cowling, s. 52-68, Cassell: London. Mannheim, K., 1969, Essays on Sociaology and Psychology, Routledge&Kegan Paul, London. Morris, P., 1991, ―Freeing The Spirit Of Enterprise: The Genesis and Development of
the Concept of Enterprise Culture,‖ içinde Enterprise Culture, eds. R. Keat &
N. Abercrombie, s. 21-37, Routledge, London. Nalbantoğlu, M., 1986, Turgut Özal‟la Konuşmalar, Anakent Yayın ve Turizm: İstanbul. Özal, T., 1979, ―Kalkınmada Yeni Görüşün Esasları,‖ içinde, Değişim “Belgeleri”: 1979
, s. 13-45, İstanbul. ______, 1981, Turgut Özal‟ın 2. İzmir İktisat Kongresi Kapanış Konuşması, October 7th. ______, 1982, ―Turgut Özal‘ın 17 Ocak 1982‘de Devlet Başkanı ve Başbakan
Yardımcısı Olarak Danışma Meclisi‘nde Yapmış Olduğu Konuşmadan
bölümler‖, Turgut Özal‟la konuşmalar I. ______, 1983, Turgut Özal‘ın Görüşleri, Anavatan Partisi, Aksoy Matbaası: İstanbul. ______, 1984, Başbakan Turgut Özal‘ın Konuşma, Mesaj, Beyanat ve Mülakatları,
84, Başbakanlık: Ankara. ______, 1985, Başbakan Turgut Özal‟ın Konuşma, Mesaj, Beyanat ve Mülakatları,
85, Başbakanlık: Ankara. ______,1986a, Başbakan Turgut Özal‟ın Konuşma, Mesaj, Beyanat ve Mülakatları,
86, Başbakanlık: Ankara. ______, 1986b, Başbakan ve Anavatan Partisi Başkanı Sayın Turgut Özal‟ın Marmara
Bölgesi İlleri Genişletilmiş İl Divanı Toplantısında Yaptığı Konuşma, 31 Mart
, İstanbul. ______, 1987, Başbakan Turgut Özal‟ın Konuşma, Mesaj, Beyanat ve Mülakatları,
87, Başbakanlık: Ankara. ______, 1988a, Başbakan Turgut Özal‟ın TBMM-Yurtiçi Seyahatlarında Yaptığı
Konuşmaları 13.12.1987-12.12.1988, Başbakanlık Basımevi: Ankara. ______, 1988b, Başbakan Turgut Özal‟ın Tesis Açılışları, Çeşitli Toplantılarda Yaptığı
Konuşmaları, 13.12.1987-12.12.1988, Başbakanlık Basımevi: Ankara. ______, 1989a, Başbakan Turgut Özal‟ın TBMM grup-MKYK ve Siyasi konuşmaları,
12.1988-31.10.1989, Başbakanlık Basımevi: Ankara. ______, 1989b, Başbakan Turgut Özal‟ın Resmi Geziler-Tesis Açılışları ve Toplantılarda
Yaptığı Konuşmalar, 13.12.1988-21.10.1989, Başbakalnlık Basımevi: Ankara. Polanyi, K., 1957, Trade and Market in Early Empires, The Free Press, Glencoe, Ill. Ramazanoğlu, H., 1985a, ―The State, the Military, and the Development of Capitalism
in an Open Economy,‖ içinde Turkey in the World Capitalist System, ed. H.
Ramazanoğlu, s. 222-247, Avebury, Vermont. Rose, N., 1992, ―Governing the Enterprising Self,‖ içinde The Values of the Enterprise
Culture: the Moral Debate, eds. P. Heelas & P. Morris, s. 141-164,
Routledge, London. Sayers, S., 1992, ―The Human Impact of the Market,‖ içinde The Values of the
Enterprise Culture: The Moral Debate, eds. P. Heelas & P. Morris, s. 120
, Routledge, London. Simons, J., 1995, Foucault and the Political, Routledge, London. Van Dijk, 1988, Handbook of Discourse Analysis, Vol: 4, Academic Press, NY.