Kıbrıs Ermeni Toplumu ve Ermeni Kilisesine Dair Bir İngiliz Raporu (1960-1963)

Ermenilerin 6. yüzyıldan beri Kıbrıs’ın etnik yapısında yer aldığı bilinmektedir. Osmanlı Devleti’nde Ermenilerin adadaki dini liderleri diğer etnik gruplarda olduğu gibi oldukça geniş yetkilere sahipti. Kıbrıs, İngiliz idaresinde başta Anadolu olmak üzere diğer Osmanlı topraklarında ortaya çıkan Ermeni olayları sırasında Ermeniler tarafından bir karargâh olarak kullanıldı. 1915 Sevk ve İskânı’nın ardından bir kısım Ermeni de Kıbrıs’a geldi. Ermenilerin, Kıbrıs’ın İngiltere tarafından ilhak edilmesinden itibaren başlayan macerası Türklerin tamamen ortadan kaldırılmasıyla adanın Helenleştirilmesini amaçlayan Rum saldırılarına kadar sürdü. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin “de facto” olarak ortadan kalkmasından sonra Kıbrıslı Türklerle iyi ilişkiler içerisinde yaşayan Ermeniler bu tarihten itibaren önce adanın güneyine sonra da ada dışına göç etmeye başladı. Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası adada yaşayan Ermeni, Maruni ve çingeneleri azınlık olarak kabul etti. Ancak özellikle 1963 sonrasında başlayan Türk-Rum çatışmalarından ötürü adada yaşayan Ermeniler, Kıbrıs’ı terk etmeye başladı. Bu çalışma kapsamında tarihsel süreçte Kıbrıs Ermenilerinin geçmişi irdelenecektir. Ayrıca Soğuk Savaş döneminin bir yansıması olarak Kıbrıs Ermeni Kilisesi’ndeki dini bölünmeye dair bakış açısı Kıbrıs Sömürge Yönetimi’nin bir raporu doğrultusunda ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kıbrıs, Ermeniler, Sömürge Yönetimi, Melkonyan Eğitim Kurumu, Ermeni Kilisesi, Soultania

British Report on Armenian-Cypriot Community and Armenian Church in Cyprus (1960-1963)

It is a known fact that Armenians have been part of the ethnic structure of Cyprus since the 6th century.Armenian religious leaders enjoyed the same rights and privileges granted to other ethnic communities under theOttoman rule. Cyprus was used as headquarters during Armenian incidents which took place in various parts of theOttoman lands, particulary in Anatolia, under the British rule. Following the Relocation and Resettlement in 1915,some Armenians went to Cyprus. Armenians’ adventure on the island which started after occupation of Cyprus by theBritish continued until the Greek attacks targeting Hellenisation of the island through extermination of Turks.Following the “de facto” abolishment of the Republic of Cyprus, Armenians who used to be on good terms withCypriot Turks first moved to the southern part of the island and then abroad. Constitution of the Republic of Cyprusacknowledged the Armenian, the Maronite and Gypsy residents of the island as minorities. However, as armed clashesbroke between Turks and Greeks after 1963, Armenian residents fled the island. This study examines the history ofArmenian-Cypriots through the historical process. Moreover, the religious split within the Armenian-Cypriot Churchwill be addressed in the light of a report by the Colonial Government of Cyprus.

Keywords:

Cyprus, Armenians, Colonial Government of Cyprus, Melkonian Educational Institute, The Armenian Church, Soultanian,

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (Türkiye)
The National Archives (İngiltere)
AN, Ahmet, Kıbrıs Türk Kültürü Üzerine Yazılar, Kıvılcım Yay., Lefkoşa, 1999.
AN, Ahmet, İlk Kıbrıs Türk Futbol Takımları ve Çetinkaya’nın Tarihi (1902-1963), Lefkoşa, 2007.
AYTEKİN, Halil, Kıbrıs’ta Monarga (Boğaztepe) Ermeni Lejyonu Kampı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000.
BERATLI, Nazım, Lefke Sevgilim, Işık Kitabevi Yay., Lefkoşa, 2002.
COŞKUN, Yasin, “Kilise-Devlet İlişkilerinde İyileşme: 1943-1957 Yılları Arası Sovyet Rusya’da Din Politikası”, Karadeniz Araştırmaları, XV/60, (ss.46-53).
CYPRIANOS, Archimandrite, Excerpta Cypria : History of Cyprus, Venice, 1788.
DEMİRYÜREK, Mehmet, “Ermeni Olayları ve Kıbrıs (1888-1912)”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, S. 20-21, Kış 2005, İlkbahar 2006.
DUALI, Şir Muhammed, Başlangıçtan Günümüze Rusya’da Din Devlet İlişkileri, İstanbul, 2014.
DOĞAN, Orhan, “Ermeni Komiteleri Hınçak ve Taşnaksütyun (Rus Adalet Bakanı Y. Muravyev’in Ermeni Komitelerine İlişkin Raporu)” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya, 2008.
ERDOĞRU, M. Akif, “Kıbrıs’ın Türkler Tarafından Fethi ve İlk İskân Teşebbüsü”, Kıbrıs’ın Dünü Bugünü Uluslararası Sempozyumu, Ankara, 1991.
ERDOĞRU, M. Akif, “Kıbrıs Ermenileri Üzerine Notlar (1580-1640)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVII/1, (Temmuz 2002), ss.(1-12).
GÜRÜN, Kâmuran, Ermeni Dosyası, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2005.
HADJILYRA, Alexander Michael, “The Multicultural Character of Cyprus”, The Armenians of Cyprus, Lefkoşa, 2009.
HATİPOĞLU, Süleyman, “1909 Adana Ermeni Olayları”, Kahramanmaraş’ta Ermeni Sorunu Sempozyumu, KSİ. Üni., Yayınları, Kahramanmaraş, 2002.
JENNINGS, Ronald C., Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World (1571-1640), New York 1993.
JOHNS, W. Byford, Grivas and the Story of EOKA, Robert Hale Ltd., London, 1959. KASIMOĞLU, Erten, Eski Günler Eski Defterler, İzmir, 1986.
KESER, Ulvi, Kıbrıs, 1914–1923 Fransız Ermeni Kampları, İngiliz Esir Kampları ve Atatürkçü Kıbrıs Türk’ü, Akdeniz Haber Ajansı Yay. No.17, Lefkoşa, 2000.
KESER, Ulvi, Kıbrıs’ta Ermeniler 1914-1964, Tulpars Yay., Ankara, 2016.
KESER, Ulvi, Muharrem Özdemir, “Kıbrıs’ta Azınlıklar: Ermeniler, Marunîler ve Gurbetler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Tarihi, XVII/35 (Güz 2017), s. 317-344.
KONUR, İsmet Kıbrıs Türkleri, Bürhaneddin Matbaası, 1938.
LUKE, Harry, Cyprus Under The Turks (1571-1878), Oxford University Press, London, 1921.
McCARTHY, Justin, Müslümanlar ve Azınlıklar, (Çev: Bilge Umar), İstanbul, 1998.
NORWICH, John Julius, A History Of Venice, New York, 1989.
ULUDAĞ, Sevgül, Yeraltı Notları, 21 Eylül 2005. (Erşimi Tarihi: https://www.stwing.upenn.edu/~durduran/hamambocu/authors/svg/svg10_3_2004.html) TURAN, Şerafettin, Türkiye-İtalya İlişkileri, Metis Yay., İstanbul, 1990.
SANDER, Oral, Siyasi Tarih (1918-1994), İmge Kitabevi, Ankara, 2014.
SARAÇ, Hanife, “Kutsalı Topyekûn Dönüştürme Çabası: Lenin ve Stalin Döneminde Sovyetler Birliği’nin Din Politikası”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bahar 2019, Sayı: 23, (ss.73-96).
SAYIL, Altay, Kıbrıs Polis Tarihi, Lefkoşa, 1985.
PAPADOPOULLOS, Theodore, Social and Historical Data on Population (1570-1881), Nicosia, 1965.
ÖZKUL, Ali Efdal, “Osmanlı İdaresinde Kıbrıs’ta Ermeni Toplumu ve Faaliyetleri”, Yeni Türkiye, Ermeni Özel Sayısı, I, Sayı: 60, Ankara, (Eylül-Aralık 2014).
İSMAİL, Sabahattin, 150 Soruda Kıbrıs Sorunu, Kastaş Yayınevi, İstanbul, 1998.
The Cyprus Gazette
Yenidüzen
Nacak
Bozkurt
Milliyet