YASSIADA DURUŞMALARINDA AĞRI MİLLETVEKİLİ HÜSEYİN CELAL YARDIMCI

Hüseyin Celal Yardımcı, çok partili hayatın ilk yıllarında siyasi davaların gözü pek avukatı olarak yeni kurulan Demokrat Parti’ye gönül vermiştir. 1950-1960 yılları arasında TBMM’de görev yapmıştır. Bu dönemde TBMM Başkanvekilliği, Devlet Vekilliği, Maarif Vekilliği ve Adliye Vekilliği görevlerinde bulunmuştur. 27 Mayıs 1960 darbesi sırasında tutuklanmış ve Yassıada’da yargılanmıştır. 14 Ekim 1960’da başlayan yargılama sırasında İstanbul ve Ankara Olayları, Radyo Davası, Kırşehir’in İlçe Yapılması, CHP Mallarına El Konulması, Hakim Teminatı ve Mahkeme Bağımsızlığının Kaldırılması, Tahkikat Komisyonu’nun Kurulması gibi davaları içeren Anayasayı İhlal suçuyla yargılanmıştır. Avukatlarının yanı sıra iyi bir hukukçu olarak mahkemede kendini başarıyla savunmuş ve partisinin icraatlarının arkasında durmuştur. Savcının ve mahkeme başkanının duruşmalar sırasında zaman zaman aşağılayıcı tutumları karşısında, yapılan hukuksuzlukları söylemekten çekinmemiştir. 203 gün süren yargılama sonucunda hakkında müebbet hapis cezası verilmiş ve Kayseri Cezaevine yollanmıştır. Yardımcı, 1965 yılında sağlık sorunları nedeniyle affedilerek özgürlüğüne kavuşmuştur. Bu çalışmada arşivden alınan belgelerin yanı sıra Yassıada Mahkemelerinin tutanakları, TBMM tutanakları, süreli yayınlar, araştırma eserleri ve anılar kullanılmıştır. Ağrı Mebusu Celal Yardımcı’nın Yassıada Mahkemelerindeki yargılanma sürecini incelemeye çalıştığımız bu çalışma nitel bir çalışmadır. Çalışmamızda yöntem olarak analiz ve karşılaştırma metodları benimsenmiştir. Giriş kısmında cumhuriyetin ilanından 1960 askeri darbesine kadar olan siyasal gelişmeler, çok partili hayata geçiş denemeleri, II. Dünya Savaşı sonrası demokrasi çabaları ve Demokrat Parti’nin iktidar yılları kısaca değerlendirilmiştir. Yardımcı’nın askeri darbeye kadar olan yaşam öyküsü inceleme konusu edildikten sonra Yassıada duruşmalarının tutanakları üzerinden yargılanma süreci ele alınmıştır. Bu çalışmada Yardımcı üzerinden askeri darbe sonrası Yassıada’da yapılan yargılamaların siyasal ve hukuksal boyutu da irdelenmeye çalışılacaktır.

Hüseyin Celal Yardımcı in Trials of YASSIADA

H. Celal Yardımcı set his heart on the newly established Democrat Party as the dauntless lawyer of the political cases in the first years of the multi-party system. He served as a deputy in the Turkish Grand National Assembly between 1950 and 1960. During this period, he served as Deputy Chairman of the Parliament, the Minister of State, the Minister of Education and the Minister of Justice. Yardımcı was arrested in the course of the coup on 27 May 1960 and was tried in Yassıada. During the trial, which started on 14 October 1960, he was charged with offences against the Constitution such as Istanbul and Ankara Incidents, the Radio Trial, declaration of Kırşehir a district, seizure of RPP properties, abrogation of the independence of the judiciary and the courts, and formation of the Committee of Inquest. Along with the defence of lawyers, he defended himself successfully at the court as an accomplished lawyer and stood behind the actions of his party. Despite the humiliating attitude of the prosecutor and the chief judge at times, he did not hesitate to mention the unlawful practices that took place during trials. At the end of a 203-day-trial, he was sentenced to life imprisonment and sent to Kayseri Prison. Yardımcı was released in 1965 due to health issues. In this study, official reports of the Yassıada courts and of the The Grand National Assembly of Turkey, periodicals, research works and memoirs were used as well as documents taken from the archive. The study which we try to examine the trial process of Ağrı Deputy Celal Yardımcı in the Yassıada courts is a qualitative study. Analysis and comparison were adopted as methods in our work. In the introduction, political developments from the foundation of the republic to military coup in 1960, transition attempts to multiple party system, democracy efforts after World War II and years of government of the Democrat Party were briefly evaluated. After the biography of Yardımcı until the military coup was examined, the trial process was discussed through the minutes of Yassıada hearings. In this study, political and juridical dimensions of the trials made in Yassıada after the military coup will also be examined through Yardımcı.

PDF

___

1. Arşiv Belgeleri
Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
BCA, Fon Kodu: 010.09, Yer No: 33.100.2
BCA, Fon Kod: Yer No: 030.11.1, Yer No: 010.1.11.
BCA, Fon Kodu:010.09, Yer No: 7.21.3.
BCA, Fon Kodu: 030.1077, Yer No: 511.16:1-4.
BCA, Fon Kodu: 490.01/4.5.
Yassıada Tutanakları Anayasayı İhlal Davası, 1960/1, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/ xmlui/handle/11543/2659
CHP Nizamnamesi, 1939.Ankara, Ulus Basımevi, 1939.
2. Resmi Yayınlar
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 2, C.33, 18 Haziran 1927,153-159.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 10, C.1, 21 Haziran 1954.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre XI, C.13, İçtima 3 18 Nisan 1960.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre IX, C.13, İçtima 3; 27 Nisan 1960.
TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 9, C.26, 14 Aralık 1953.
3. Süreli Yayınlar
Akis, 18 Ocak 1958, s.8.
Akis,4 Eylül 1954, s.26.
Akis, 27 Şubat 1961, s.25.
Ayın Tarihi, 1-31 Mayıs 1946. S.11-15.
Cumhuriyet, 23 Mayıs 1954:1
Ulus, 6 Temmuz 1939, s.1.
4. Araştırma ve İnceleme Eserleri
Ada, T. & Gider, S. (2016). Hüseyin Celal Yardımcı’nın hayatı. Eurasian
Academy of Sciences Social Sciences Journal, 10, 132-145.
Ahmad, F. (1996). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). Hil Yayınları.
Ahmad, F. & Turgay. B. (1976). Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971. Bilgi yayınevi.
Akşin, S. (1992). Atatürk döneminde demokrasi. A.Ü.S.B.F. Dergisi, 47(1-2), 245-252.
Albayrak, M. (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1950-1960). Phoenix Yayınları.
Atatürk, K. (2012). Nutuk. Haz. Zeynep Korkmaz. Atatürk Araştırma Merkezi.
Bila, H. (1986). Celal Yardımcı’nın Anıları 14 Mayıs’tan 27 Mayıs’a. Milliyet, 14-27 Mayıs 1986 yazı dizisi.
Bila, H. (1979). CHP Tarihi. Doruk Matbaası ve Sanayi.
Çavdar, T. (1996). Türk Demokrasi Tarihi. İmge Yayınevi.
Eroğul, C. (1990). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi. İmge Kitabevi.
Gündüz, M. (2019). Milli Eğitim Bakanı Celal Yardımcı ve eğitim alanındaki faaliyetleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 35, 79-108.
Ilıcak, N. (2009). 27 Mayıs Yargılanıyor. Doğan Kitap Yayınları.
Karal Akgül, S. (2009). 27 Mayıs bir İhtilal bir Devrim bir Anayası. ODTÜ Yayıncılık.
Koçak, C. (2014). Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası. 2.B., İletişim Yayınları.
Mehmet, Ö. (2009). Yassıada Yargılamalarının Türk Basınındaki Yankıları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Öztürk, K. (1999). Türk Parlamento Tarihi. IX. Dönem, Cilt VII., TBMM Vakfı Yayınları.
Pınar, M. (2014). Çok partili dönemde doğu anadolu’da seçimlere bir örnek Ağrı (Karaköse) seçimleri (1946-1950). Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9/1, 439-460.
Şahin, E. & Tunç, B. (2015). Demokrat Parti’nin kuruluş süreci ve DP-CHP siyasi mücadelesi (1945-1947). Sosyal ve Kültürel Araştırmalar, 1(2), 31- 69.
Toker, M. (1990). Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları Tek Partiden Çok Partiye. 3.B., Bilgi Yayınevi.
Toker, M. (1998). Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 1944-1973 Yarı Silahlı, Yarı Külahlı Bir Ara Rejim 1960-1961. Bilgi Yayınevi.
Torun, E. (2006). II. Dünya Savaşı Sonrası Türkiye’de Kültürel Değişimler. Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları.
Yetkin, Ç. (2004). S.C.F. Olayı. Otopsi Yayınları.
Tunaya, T.Z. (1995). Türkiye’de Siyasi Partiler. Arba Yayınları.
Turan, Ş. (1995). Türk Devrim Tarihi 3.kitap Birinci Bölüm. Bilgi Yayınevi.
Zürcher, E. J. (1992). Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Bağlam Yayınları.