II. DÜNYA SAVAŞI DÖNEMİNDE TÜRK SPORUNUN ÖNEMLİ BİR KURULUŞU: BEDEN TERBİYESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (1939-1945)

II. Dünya Savaşı’nın başladığı 1 Eylül 1939’dan harbin sona erdiği 2 Eylül 1945’e kadar Türkiye’de Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğünün (BTGM) spora yönelik faaliyetleri çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Makale, BTGM’nin çalışmaları (1938-1945) ve BTGM’nin bütçesi (1939-1945) olarak iki dönem halinde ele alınmıştır. II. Dünya Savaşı yıllarında BTGM’nin faaliyetleriyle bütçesi sayısal verilerle ortaya konulmuştur. Çalışmanın kaynakçasını, Cumhuriyet Arşivi Belgeleri; Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi ile tutanak ve kanunlar dergileri; Cumhurbaşkanlığı Resmî Gazetesi ve dönemin süreli yayınları arasında bulunan çeşitli dergi ve gazeteler meydana getirmektedir. Makaleden çıkarılan sonuçlar şunlardır: II. Dünya Savaşı Döneminde fiyatların aşırı yükselmesi ve hayat pahalığı nedeniyle ülke ekonomik krize girmesine rağmen BTGM’nin icraatlarına devam ettiği görülmektedir. Bunda adı geçen kuruma sağlanan desteğin artırılarak bütçesine her yıl düzenli halde ödeneğin tahsis edilmesinin etkili olduğu kabul edilmektedir. Dünyada yaşanan savaş sebebiyle beden eğitimiyle ülke savunmasının ilişkilendirilmesinin spor faaliyetlerinin geliştirilmesinin önünü açması, bu alanda yatırımların yapılmasına neden olmuştur. Bu suretle bir yandan spor faaliyetlerinin merkeze alınıp insanların beden ve ruh sağlığı yönünden dengeli bir biçimde topluma kazandırılması öngörülürken öbür yandan ülke savunması için eli silah tutan güçlü bireylerin yetiştirilmesi hedeflenmiştir.

An Important Institution of Turkish Sports During the Second World War: The General Directorate of Physical Education (1939-1945)

This study addressed the sports activities of the General Directorate of Physical Education (GDPE) in Turkey during the Second World War that took place between September 1, 1939, and September 2, 1945. The study discussed the topic under two headings; theactivities of the GDPE (1938-1945) and the budget of the GDPE (1939-1945). The study focused on numerical data for the activities and budget of the GDPE during the Second World War. Data were collected from the Presidency Republican Archive Documents, Memorandum Diary of the Grand National Assembly of Turkey, journals on minutes and laws, Official Gazette of the Republic of Turkey, and magazines and newspapers of the period. The results are as follows: The GDPE continued its operations during the Second World War, although Turkey plunged into an economic crisis due to excessive increases in prices and the cost of living. The reason for this was that the budget of the GDPE was growing steadily every year. There was an association established between physicaleducation and national defense due to the Second World War, paving the way for the improvement of sports activities and attracting investments in the field. The goal of the GDPE was, on the one hand, to encourage citizens to participate in sports and thuscreate a physically and mentally healthy society, and, on the other hand, to turn citizens into “able-bodied” soldiers who are willing to defend their homeland.

PDF

___

I. ARŞİV BELGELERİ
Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 85-94-17, Tarih: 12.11.1938.
BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 145-37-14, Tarih: 28.01.1939.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 86-17-9, Tarih: 27.02.1939.
BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 145-38-3, Tarih: 05.05.1939.
BCA, Yer Bilgisi: 490-1-0-0/ 5-22-2, Tarih: 06.01.1940.
BCA, Yer Bilgisi: 490-1-0-0/ 1110-56-1, Tarih: 24.02.1940.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 90-34-18, Tarih: 03.04.1940.
BCA, Yer Bilgisi: 300-10-0-0/ 145-39-1, Tarih: 30.04.1940.
BCA, Yer Bilgisi: 490-1-0-0/ 1110-54-1, Tarih: 13.06.1940.
BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 145-39-11, Tarih: 09.12.1940.
BCA, Yer Bilgisi: 30-10-0-0/ 145-40-2, Tarih: 15.02.1941.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 94-14-17, Tarih: 25.02.1941.
BCA, Yer Bilgisi: 490-1-0-0/ 1110-53-1, Tarih: 31.05.1941.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 95-53-19, Tarih: 20.06.1941.
BCA, Yer Bilgisi: 30-11-1-0/ 147-16-9, Tarih: 25.06.1941.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 96-72-19, Tarih: 14.08.1941.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 96-78-4, Tarih: 03.09.1941.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 96-81-5, Tarih: 17.09.1941.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 96-86-3, Tarih: 08.10.1941.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 98-27-9, Tarih: 07.04.1942.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 98-35-4, Tarih: 25.04.1942.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 100-109-2, Tarih: 01.01.1943.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 102-64-9, Tarih: 08.09.1943.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 102-64-10, Tarih: 08.09.1943.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 107-109-2, Tarih: 02.04.1945.
BCA, Yer Bilgisi: 30-18-1-2/ 108-43-8, Tarih: 05.07.1945.
II. RESMİ YAYINLAR
A. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kanunlar Dergisi, Zabıt Ceridesi ve
Tutanak Dergisi
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 3, C 6, 24.05.1928.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 3, C 8, 21.06.1930.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 3, C 8, 08.06.1930.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C 17, 08.02.1937.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, C 18, 29.06.1938.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C 20, 30.05.1939.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C 21, 01.06.1940.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C 22, 30.05.1941.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C 23, 28.01.1942.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C 23, 06.04.1942.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C 23, 29.05.1942.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C 24, 13.11.1942.
TBMM, Kanunlar Dergisi. Dönem: 6, C 24, 13.01.1943.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C 25, 07.05.1943.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C 26, 05.05.1944.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C 26, 21.06.1944.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C 27, 01.12.1944.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C 27, 30.05.1945.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C 27, 27.06.1945.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C 28, 26.11.1945.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, C 28, 26.12.1945.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 8, C 29, 14.04.1947.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 8, C 30, 30.04.1948.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 8, C 32, 25.11.1949.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 8, C 32, 11.02.1950.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, C 33, 16.02.1951.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: F, C 2, 22.05.1939, s.45.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: Fevkalade, C 2, 21. Birleşim, 30.05.1939.
TBMM, Zabıt Ceridesi, 1939 Beden Terbiyesi Genel Direktörlüğü Bütçesi, Dönem: 6, Toplantı: Fevkalade, C 2, 30.05.1939, S. Sayısı: 69.
TBMM, Zabıt Ceridesi, “01.06.1939’dan 01.03.1940’a Kadar İcra Vekilleri Heyeti Kararıyla Tatbik Edilmiş Olan Kadroların Müfredatını Gösteren Cetvel”, Dönem: 6, Toplantı: 1, C 11, 27.05.1940.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 1, C 12, 61. Birleşim, 01.06.1940.
TBMM, Zabıt Ceridesi, 1940 Beden Terbiyesi Genel Direktörlüğü Bütçesi, Dönem: 6, Toplantı: 1, C 12, 01.06.1940, S. Sayısı: 184.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 2, C 18, 60. Birleşim, 30.05.1941.
TBMM, Zabıt Ceridesi,1941 Beden Terbiyesi Genel Direktörlüğü Bütçesi, Dönem: 6, Toplantı: 2, C 18, 30.05.1941, S. Sayısı: 201.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: 2, C 18, 26.06.1941.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 6, Toplantı: 3, C 25, 25.05.1942.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 3, C 25, 66. Birleşim, 29.05.1942.
TBMM, Zabıt Ceridesi, 1942 Beden Terbiyesi Genel Direktörlüğü Bütçesi, Dönem: 6, Toplantı: 3, C 25, 29.05.1942, S. Sayısı: 170.
TBMM, Zabıt Ceridesi, 1943 Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü Bütçesi, Dönem: 7, Toplantı: Fevkalade, C 2, 05 05.1943, S. Sayısı: 25.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 7, Toplantı: Fevkalade, C 2, 20. Birleşim, 07.05.1943.
TBMM, Zabıt Ceridesi, 1943 Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 7, Toplantı: Fevkalade, C 2, 24.05.1943, S. Sayısı: 47, TBMM Matbaası, Ankara 1943.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı: Fevkalade, C 2, 24.05.1943.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 7 Toplantı: 1, C 10, 52. Birleşim, 05.05.1944.
TBMM, Zabıt Ceridesi, 1944 Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğü Bütçesi, Dönem: 7, Toplantı: 1, C 10, 05.05.1944, S. Sayısı: 104.
TBMM, Zabıt Ceridesi, 1944 Mali Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 7, Toplantı: 1, C 10, 22.05.1944, S. Sayısı: 120, TBMM Matbaası, Ankara 1944.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı: 1, C 10, 22.05.1944.
TBMM, Tutanak Dergisi, 1945 Yılı Yedi Aylık Gider Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı: 2, C 17, 21.05.1945.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 7, Toplantı: 2, C 17, 66. Birleşim, 30.05.1945.
TBMM, Tutanak Dergisi, 1945 Yılı Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü Yedi Aylık Bütçesi, Dönem: 7, Toplantı: 2, C 17, 30.05.1945, S. Sayısı: 105.
TBMM, Tutanak Dergisi, 1946 Yılı Gider Bütçeleri, Dönem: 7, Toplantı: 3, C 20, 17.12.1945.
B. Resmi Gazete
Resmi Gazete, Sayı: 900, 28 Mayıs 1928.
Resmi Gazete, Sayı: 1517, 11 Haziran 1930.
Resmi Gazete, Sayı: 1533, 30 Haziran 1930.
Resmi Gazete, Sayı: 3537, 18 Şubat 1937.
Resmi Gazete, Sayı: 3961, 16 Temmuz 1938.
Resmi Gazete, Sayı: 4222, 2 Haziran 1939.
Resmi Gazete, Sayı: 4538, 6 Haziran 1940.
Resmi Gazete, Sayı: 4825, 4 Haziran 1941.
Resmi Gazete, Sayı: 5020, 30 Ocak 1942.
Resmi Gazete, Sayı: 5080, 10 Nisan 1942.
Resmi Gazete, Sayı: 5122, 3 Haziran 1942.
Resmi Gazete, Sayı: 5258, 16 Kasım 1942.
Resmi Gazete, Sayı: 5308, 19 Ocak 1943.
Resmi Gazete, Sayı: 5403, 13 Mayıs 1943.
Resmi Gazete, Sayı: 5703, 11 Mayıs 1944.
Resmi Gazete, Sayı: 5739, 24 Haziran 1944.
Resmi Gazete, Sayı: 5873, 7 Aralık 1944.
Resmi Gazete, Sayı: 6021, 2 Haziran 1945.
Resmi Gazete, Sayı: 6051, 7 Temmuz 1945.
Resmi Gazete, Sayı: 6169, 1 Aralık 1945.
Resmi Gazete, Sayı: 6193, 29 Aralık 1945.
Resmi Gazete, Sayı: 6590, 24 Nisan 1947.
Resmi Gazete, Sayı: 6901, 8 Mayıs 1948.
Resmi Gazete, Sayı: 7369, 2 Aralık 1949.
Resmi Gazete, Sayı: 7434, 16 Şubat 1950.
Resmi Gazete, Sayı: 7740, 21 Şubat 1951.
III. SÜRELİ YAYINLAR
A. Dergiler
Cumhuriyet İzcileri Spor ve Gençlik Mecmuası (1939-1940)
SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi (2020)
Tam Spor (1949)
Türkiye Spor Ansiklopedisi (1942-1943)
Türk Spor Kurumu Dergisi (1936)
Ülkü (1940)
B. Gazeteler
Açık Söz (10 Ağustos 1936)
Akşam (30 Haziran 1938)
Doğu (9 Aralık 1937)
Haber (17 Şubat 1936)
Hakkın Sesi (18-19 Şubat 1936)
Halkın Sesi (11 Ağustos 1936)
Kurun (19 Şubat 1936)
Son Posta (19 Şubat 1936)
IV. KİTAPLAR
Atatürk, M. K. (2010). Medeni Bilgiler. Toplumsal Dönüşüm.
BTGM, (1942). Boks, Ulusal Matbaa.
BTGM, (1940). Jimnastik Salonları Tesis ve Teçhizi İçin Rehber.
Demir, H. (2006). Türk Spor Teşkilatı (Tarihsel Gelişim, Kapsam ve Bir Araştırma), Çizgi.
Granda, C. (2010). Atatürk’ün Uşağının Gizli Defteri. Kentkitap. İnan, A. (2010). Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, A. Sevim vd. (Ed.). Atatürk Araştırma Merkezi.
İnan, A. (1981). Mustafa Kemal Atatürk’ten Yazdıklarım. Kültür Bakanlığı.
Kafesoğlu, İ. (1998). Türk Milli Kültürü. Ötüken.
Öğel, B. (1984). İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi. Türk Tarih Kurumu.
Rasonyı, L. (1993). Tarihte Türklük. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
San, H. (1988). Olimpiyatlarda Türk Sporcuları. Hürriyet Ofset Matbaacılık ve Gazetecilik.
Tayga, Y. (1990). Türk Spor Tarihine Genel Bakış. Başbakanlık Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü.
Yıldız, D. (1979). Türk Spor Tarihi. Eko Matbaası.
Yurtoğlu, N. (2020) Atatürk Dönemi’nde Türkiye’de Spor Politikası (1922- 1938). İ.Y. Gök, F. Dayı (Ed.), Sporda Finansal, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar içinde (s.1-44). Nobel Bilimsel Eserler.
V. MAKALELER
Ataş, M. (1936). Kış olimpiyatları faciası. Hakkın Sesi, 18 Şubat, No: 558.
Ataş, M. (1936). Olimpiyattan sonra bu faciaya asla tahammülümüz yoktur. Hakkın Sesi, 19 Şubat, No: 559.
Atçı, A. (1942). Atçılık: 1943 yarışları başlıyor. Türkiye Spor Ansiklopedisi, 31 Mart, (3),13-14.
Ayerdem, A. H. (1992). Sporun ehemmiyeti. Türk Spor Kurumu Dergisi (1936- 1938) Seçilmiş Spor Makaleleri, S. Karaküçük (Ed.), 2-6. Ayın Hadiseleri: Milli Şef ve gençlik terbiyesi. (1940). Ülkü, 16(92), 180.
Baba, N. (1940). Bir beden terbiyesi enstitüsü esasları. Ülkü, 16(92), 123.
Başvekilimizin Değerli Nutku. (1941). Cumhuriyet İzcileri Spor ve Gençlik Mecmuası, 2 (18), 1.
Cihanoğlu, S. S. (1943). Avcılık. Türkiye Spor Ansiklopedisi, 1(4), 7-8.
Çağlar, B. K. (1936). Memlekette spor. Türk Spor Kurumu Dergisi, 1(6), 2.
Daver, A. (1936). Menfi propaganda. Haber, 17 Şubat, No: 1478. Erzurum’da Dağ Sporları. Doğu, 9 Aralık 1937, No: 5.
Gezgin, S. (1936). Bayrağımızın suçu ne. Kurun, 19 Şubat, No: 6505/445. İstiyoruz: Artık bu züppelikten vazgeçelim. Son Posta, 19 Şubat 1936, No: 1994.
Şinoforoğlu, T. (2020). Türkiye’nin erken olimpik serüveni ve Ay-Yıldız’ın olimpiyat oyunlarında ilk resmi temsili (1896-1921). Ankara Üniversitesi SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 18 (Özel), 21-55.
Üstüntaş, R. (1943). Eskrimciliğimiz. Türkiye Spor Ansiklopedisi, 1(3), 15.
Tan, E. (1992). Futbolun tarihine dair: 2000 yıl evvel futbol. Türk Spor Kurumu Dergisi (1936-1938) Seçilmiş Spor Makaleleri, S. Karaküçük (Ed.), 140- 141.
Tanrıkut, H. (1939). Sporcunun psikolojisi. Cumhuriyet İzcileri Spor ve Gençlik Mecmuası, 1(3), 10.
Temuçin, Ş. (1940). Spor terbiyesi. Cumhuriyet İzcileri Spor ve Gençlik Mecmuası, 1(7), 3.
VI. TEZLER
Güngör, B. (2009). Berlin Olimpiyatları Ekseninde Basında Türk Sporu (1936- 1938). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Türkmen, M. (2012). Siyasal Toplumsallaşma Aracı Olarak Beden Eğitimi ve Spor; İşçi Sporları ve Türkiye’deki Etkileri (1923-1938). Yayınlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
VII. ANSİKLOPEDİLER
1936 Berlin Olimpiyatında Türk Sporcuları. (1983). Spor Ansiklopedisi: Olimpiyatlar içinde, Cilt. 3, s. 965). Spor Ansiklopedisi.
Tanzimat’tan Cumhuriyete Spor. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde (Cilt. 6, s.1474-1518). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi.
VIII. DİJİTAL KAYNAKLAR
Spor Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (n.d.). Tarihçe. https://shgm.gsb.gov.tr/ Sayfalar/112/105/Tarihce, Erişim tarihi: 12.09.2020.
Tarih Bilimi, (n.d.). Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü. https://www.tarihbilimi. gen.tr/beden-terbiyesi-genel-mudurlugu/, Erişim tarihi: 12.09.2020.