UYGUR DEVLETİ’NİN YENİSEY KIRGIZLARI İLE İLİŞKİLERİ

Türkistan'ın en eski Türk boylarından biri olan Uygurlar, M.S. 744-840 yılları arasında Ötüken'e egemenlik kurmuşlardır. Göktürk Devleti'nin İç Asya'daki devamı olan Uygurlar, üstünlüklerini bölgedeki Türk boylarına kabul ettirmek için büyük bir mücadele içinde olmuşlardır. Söz konusu mücadele edilen boylardan Uygurlara en fazla sıkıntı çıkaranı, Kögmen Dağları civarında hayatlarını sürdüren Yenisey Kırgızları olmuştur. Uygurlar, Yenisey Kırgızlarına üstünlüklerini kabul ettirebilmek için beş sefer düzenlemişlerdir. 752 yılında gerçekleştirilen ilk seferle birlikte Uygurlar, Yenisey Kırgızları üzerinde yalnızlaştırılması politikası takip etmeye başlamışlardır. Uygurlar bu politikalarını 810 yılında düzenledikleri sefere kadar uygulamışlardır. Ötüken'de kurulmuş olan devletlerin, Kırgızlara karşı takip etmiş oldukları politika, 840 yılında Ötüken coğrafyasına gerçekleşecek olan Kırgız baskınının tarihî alt yapısını oluşturacaktır

The Relationships Of Uygur State With Yenisei Kirghizs

Uygurs, one of the oldests Turkic tribes of Turkistan, have dominated to Ötüken between the years 744-840 B.C. As being the continuation of Göktürk State in the Inner Asia, Uygurs have been in a big struggle in order to get their superiority accepted by other Turkic tribes in the region. Among these problematic Turkic tribes, the ones creating problems most are the Yenisei Kirghizs settling around the Kögmen Mountains. Uygur Turks had organized five war campaigns against them in order to make their superiority accepted. Together with the first campaign organized in 752, Uygurs had started to follow an alienation policy towards Yenisei Kirghizs. They had applied this policy until the campaign organized in the year of 810. The policy, followed by the states established in Ötüken against Kirghizs, had formed the historical basis of the Kirghiz attack happened in 840 to Ötüken geography.

PDF

___

Ahmetbeyoğlu, Ali; Sorularla Eski Türk Tarihi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2007.
Almas, Turgun; Uygurlar, (Çeviren: Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2010.
Aydın, Erhan; Uygur Kağanlığı Yazıtları, Kömen Yayınları, Konya 2011.
Bartold, Vasily Viladimiroviç; Kırgızlar, Çeviren: Ufuk Deniz Aşçı, Kömen Yayınları, Konya 2002.
Bartold, Vasily Viladimiroviç; Kırgız cana Kırgızistan Tarıhı Boyunca Tandalma Emgekter, Bişkek 1997.
Bartold, Vasily Viladimiroviç; Orta Asya: Tarih ve Uygarlık, Çeviren: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2010.
Biçurin, Nikita Yakovleviç; Sobraniye Svedeniy o Narodah Obıtavşih Sredney Azii v Drevniye Vremena, Almatı 1998.
Çakan, Varis Abdurrahman; Orta Türk Tarihine Giriş, C.1, A Kitap Yayınları, Ankara 2015.
Çandarlıoğlu, Gülçin; “Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü”, Türkler, C.II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.193-214.
Donuk, Abdülkadir; Eski Türk Devletlerinde İdarî-Askerî Unvan ve Terimler, Türk dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul 1988.
Drompp, Michael R.; Tang Chına and The Collapse of The Uighur Empire: A Documentary History, Brill Leiden-Boston, 2005.
Emet, Erkin; “Uygur Türkleri ”, Türkler, C.II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.233-237.
Esin, Emel; “Orduğ: Başlangıçtan Selçuklulara Kadar Türk Hakan Şehri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, VI/10-11 1968, s.135-215.
Golden, Peter B; Türk Halkları Tarihine Giriş, Çeviren: Osman Karatay, Karam Yayınları, Çorum 2006.
Gömeç, Saadettin; “Türk Tarihinin Kahramanları: “Tun Baga Tarkan”, Orkun, Sayı 82, İstanbul 2004, s.2-4.
Gömeç, Saadettin; Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü, Akçağ Yayınları Ankara 1997.
Gömeç, Sadettin; Tarihte ve Günümüzde Kırgız Türkleri, Akçağ Yayınları, Ankara 2002.
Gumilev , Lev Nikolayeviç; Eski Türkler, Çeviren: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2002.
Hudyakov, Yu. S.; Kırgızı na Prostorah Azii, Bişkek 1995.
İzgi, Özkan; Kutluk Bilge Kül Kağan-Böğü Kağan ve Uygurlar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986.
Kamalov, Ablet; “Uygur İmparatorluğu (744-840)”, Türkler, C.II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.225-232.
Karayev, Ömürkul; Türk ve Kağanlıkları, Çeviren: Mustafa Kalkan, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
Kızlasov, L.R.; Hakasların Hükümdarlık Unvanı Ajo ve Yenisey Runik Yazılarının Kullanıştan Kaldırılması Zamanı Hakkında, (Çeviren: Ahat Salihov, Gülcemal Alhanlıoğlu), Türk Dünyası Tarih Dergisi, S.88, s.50-52.
Klyashtorny, S. G. -T.İ. Sultanov, Kazakistan: Türk’ün Üç Bin Yılı, Çeviren: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2004.
Kocobekov, Muratbek; Orta Asırlarda Kırgız Türklerinin Uruk Münasebetleri, (Çeviren: Mustafa Kalkan), Türk Yurdu, (Kırgızistan Özel Sayısı), Kasım 2001, C.21, S. 171,s.53-69.
Mackerras, Colin; “Uygurlar”, Çeviren: Şinasi Tekin, Erken İç Asya Tarihi, Derleyen: Denis Sinor, İletişim Yayınları, 5. Baskı, İstanbul 2009, s. 425-458.
Ögel, Bahaeddin; Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul 2001.
Salman, Hüseyin; “Karluklar”, Türkler, C. II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.421-424.
Taşağıl, Ahmet; “Uygurlar”, Türkler, C.II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 215-224.
Taşağıl, Ahmet; Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Türk Tarih Kurumu Yayını Ankara 2004.