TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ’NDE PROTOKOL UYGULAMALARI

Devletler siyasî, askerî, ticarî ve sosyal alanlardaki girişimlerini elçiler vasıtası ile yürütmektedir. Mihmandar adı verilen saray görevlileri tarafından karşılanan elçilerin, huzura kabul edilmesi, ağırlanması ve uğurlanmasında bir takım protokol kuralları uygulanmaktadır. Türkiye Selçuklu Devleti'nin sahip olduğu coğrafî konum, siyasî ve askerî güç, komşu devletlerle temas halinde olmasına zemin oluşturdu. Selçuklu sultanları ve sultanlar adına elçiler, tahta çıkış, ölüm, evlilik akdi, ittifak sağlanması, savaş, sulh ve ticarî faaliyetler gibi birçok gerekçe ile görüşme gerçekleştirdi. Türkiye Selçuklu Devleti'nde bu görüşmelerin büyük bir çoğunluğu elçiler vasıtasıyla yapılmaktaydı. Bu görüşmelerde protokol kuralları her zaman aynı olmayıp devletlerle olan münasebetlerin seyrine göre değişiklik göstermekteydi. Elçinin hediyesini sunması ve mesajını iletmesi ile görüşmeler başlardı. Bu görüşmeler sırasında devletin gücünü göstermek adına gösterişli karşılama törenleri, ziyafet ve eğlenceler düzenlenirken hediyeler de sunulmaktaydı. Bu çalışmada Türkiye Selçuklu Devleti'ne gelen ve Selçuklu Devleti tarafından gönderilen elçilerin karşılanması, ağırlanması ve huzura kabullerine dair nasıl bir yol izlendiği incelenecektir

Protocol Applications in Turkish Seljuq Empire

States carry out their political, military, commercial and social initiatives through ambassadors. There are some protocols about seeing, hosting and bidding farewell for the ambassadors who are welcomed by the palace officials called hosts. The geographical location, military and political power of Turkish Seljuq Empire prepared a basis for keeping in touch with the neighbouring states. Seljuq sultans and the ambassadors on behalf of the sultans have many meetings for reasons of ascending the throne, death, marriage, alliance, war, peace and commercial activities. Most of these meeting in Turkish Seljuq Empire have been carried out by the ambassadors. The protocol rules in these meetings are not always the same and they change according to the relations with the other states. The meetings start with ambassador’s presenting his gift and delivering the message. During these meetings, ostentatious welcoming ceremonies, feasts and entertainments have been organized and gifts have been presented. In this study, what kind of protocol rules have been followed about the welcoming, hosting and seeing of the ambassadors who have visited Turkish Seljuq Empire and those who have been sent by the Seljuq Empire will be analyzed

PDF

___

Abû’l-Farac İbnü’l-İbrî, Târîhu Muhtasari’d-Düvel, Çev. Şerafeddin Yaltkaya, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
Ahmed bin Ali bin el-Makrîzî, Kitabu’s-Sulûk li Marifeti Düveli’lMülûk, I/II, Kahire 1956.
Ali Sevim, Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1990.
Ali Üremiş, Türkiye Selçuklularının Doğu Anadolu Politikası, Babil Yayınları, Ankara 2005.
Anna Kommena, Alexiad; Malazgirt’in Sonrası, Çev. Bilge Umar, İnkılâb Kitabevi, İstanbul 1996.
Cemaleddin Muhammed b. Sâlim İbn Vâsıl, Müferricü’l-Kürub fî Ahbâri Benî Eyyûb, Thk. Hasaneyn Muhammed Rebî-Sâid Abdulfettah Âşur, IV-V, Kahire 1972-1977.
Claude Cahen, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, Çev. Yıldız Moran, e Yayınları, İstanbul 1994.
Emine Uyumaz, “Türkiye Selçuklu Devletinin Abbasi Hilafeti İle İlişkileri”, İÜEF Tarih Dergisi, S. 37, İstanbul 2002.
Emine Uyumaz, Sultan I. Alâeddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2003.
Emine Uyumaz, Türkiye Selçuklu Devleti’ne Gelen ve Giden Elçiler (XI. Yüzyılın sonu-XIV yüzyılın başları), Bilge Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2011.
Ertan Erol-Ekrem Solak, “Diplomaside Dilin Kullanımı”, KHO Bilim Dergisi, C. 23, S. 1, 2013.
Faruk Sümer, “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. I, 1969, Ankara 1970.
Georgıos Akropolites, Vekayinâme, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi, C. I-II, Süryanice’den İngilizceye Çev. Ernest A. Wallıs Budge, Türkçe Çev. Ömer Rıza Doğrul, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
Hans L. Gottschalk, “Ebû’l-Fedail el-Hamevî’nin Yassıçimen Savaşı (7-10 Ağustos 1230/25-28 Ramazan 627) Hakkındaki Raporu”, Çev. Kadir Kon, Ed. Önder Kaya, Eyyübiler Yönetim, Diplomasi, Kültürel Hayat, Küre Yayınları, İstanbul 2012.
Het’um The Historian’s, History of the Tartars [The Flower of Histories of the East], Campiled by Het’um the Armenian of the Praemonstratensian Order Translated by (Robert Bedrosian), Long Branc, New Jersey 2004.
Ioannes Kinnamos’un Historiası (1118-1176), Çev. Işın Demirkent, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2001.
Ioannes Zonaras, Tarihlerin Özeti, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
İbn Bîbî, Anadolu Selçukî Devleti Tarihi, Farsça Muhtasar Selçuknâme, Çev. M. Nuri Gençosman, Nşr. F. N. Uzluk, Uzluk Basımevi, Ankara 1941.
İbn Şeddad, Baybars Tarih-Al-Melik-Al-Zahir (Baypars) Hakkındaki Tarihin İkinci Cildi-, Çev. Şereffüddin Yaltkaya, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi El-Kâmil Fi’t-Târîh Tercümesi, X-XI, Çev. Abdülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2000.
İbrahim Tellioğlu, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Serander Yayıncılık, Trabzon 2009.
İlhan Erdem, Türkiye Selçukluları-İlhanlı İlişkileri (1258-1308), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1995.
İsrafil Balcı, Hz. Ömer Döneminde Diplomasi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 2002.
Kemâleddîn Ebu’l-Kasım Ömer bin Ahmed bin Hibetillâh İbnü’l-Adim, Zübdetü’l-Haleb Min Târih-i Haleb, III, Thk. Sâmi ed-Dehhân, Damas 1968.
Kerimüddîn Mahmud Aksarayî, Müsâmeretül-Ahbâr-Moğollar Zamanında Türkiye Selçuklular Tarihi-, Nşr. Osman Turan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999; Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, Çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
Niketas Khoniates, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), Çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.
Marie Felicite Brosset, Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 yılına Kadar), Çev. Hrand D. Andreasyan, Notlar ve Yay. Haz. Erdoğan Merçil, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2003.
Mehmet Ersan, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2007.
Mikhael Attaleiates, Tarih, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
Muhammed b. Ali b. Nazîf el-Hamevî Ebû’l-Fedail, Târîhu’l-Mansûrî, Nşr. Ebu lyd el-Dudu, Cezayir 1981.
Muhammed Hamidullah, İslâm Peygamberi, C. II, Çev. Salih Tuğ, İmaj İç ve Dış Ticaret, Ankara 2003.
Mükrimin Halil Yinanç, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, C. I, Yay. Haz. Refet Yinanç, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2013.
Müneccimbaşı Ahmed bin Lütfullah, Câmiu’d-düvel Selçuklular Tarihi II, Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Yay. Ali Öngül, Akademik Kitabevi, İzmir 2001.
Müverrih Kiragos, Ermeni Müverrihlerine Göre Moğollar, Tercüme. Gürsoy Solmaz, Elip Kitap, Ankara 2009.
Nâsırü’d-din Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Câferî er-Rugadî elMünşî İbn Bîbî, El-Evâmirü’l-Alâiyye Fi’l-Umûri’l-Alâiyye, Nşr. A. Sadık Erzi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1956.
Nâsırü’d-din Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Câferî er-Rugadî elMünşî İbn Bîbî, El-Evâmirü’l Alâiyye Fi’l-Umûri’l-Alâiyye (Selçuk-nâme), I, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
Necip Asım, Celâlüttin Harezemşah, Devlet Matbaası, İstanbul 1934.
Nejat Kaymaz, Pervâne Mu’înü’d-dîn Süleyman, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1970.
Nikephoros Bryennios, Tarihin Özü (Anadolu’da ve Rumeli’nde 1070- 1079 Döneminin Tarihi), Çev. Bilge Umar, Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
Niketas Khoniates, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), Çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.
Nizâmü’l-Mülk, Siyâset-Nâme, Haz. Mehmed Altay Köymen, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
Nurdan Vardan, İslâm Öncesi Türk Kültüründe Elçi ve Elçilik Müessesesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2012.
Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye-Siyasî Tarih Alp Arslan’dan Osman Gâzi’ye (1071-1318)-, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2010.
Osman Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar-Metin, Tercüme ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
Özgür Tokan, İslamiyet Öncesi Türklerde Diplomasi ve Hunlar Dönemi Diplomatik İlişkileri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2011.
Ramazan Şeşen, Eyyûbîler (1169-1260), İSAM Yayınları, İstanbul 2012.
Ramazan Şeşen, Salahaddin’den Baybars’a Eyyûbîler-Memluklar (1193-1260), İSAR Vakfı Yayınları, İstanbul 2007.
Reşîdüddin Fazlullah, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), Çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2013.
Salim Koca, Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.
Sıbt İbnü’l-Cevzi, Şemsüddin Ebû’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlu, Mir’âtü’z-Zamân Fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular, Seçme, Tercüme ve Değerlendirme. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
Smbat Sparapet’s, Chronicle, Translated from Classical Armenian by Robert Bedrosian Long Branch, New Jersey 2005.
Süleyman Özbek, “Türkiye Selçukluları-Memluk Münasebetleri (1250- 1277)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 1, S. 2, Mayıs 1999.
Süleyman Özbek, Türkiye Selçukluları-Eyyûbî İlişkileri (1175-1250), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1995.
Süryani Patrik Mihail, Vekâyinâmesi, II. Kısım, Trk. Trc. Hrand D. Andreasyan, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Basılmamış Nüshası. Şîhabeddin Muhammed bin Ahmed bin Ali bin Muhammed el-Münşî el-Nesevî, Siretü Celâleddin Mengübertî, Nşr. Müctabâ Minovi, Tahran 1965.
Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmaîl el-Makdisî Ebû Şâme, Kitâbü'rRavzateyn fî Ahbâri'd-Devleteyn, II, Mısır/Kahire 1288.
Timuçin Kodaman-Ekrem Yaşar Akçay, “Kuruluştan Yıkılışa Kadar Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Türkiye’ye Bıraktığı Miras”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 22, Aralık 2010.
Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor Zeyli (1136- 1162), Türkçe’ye Çev. Hrant D. Andreasyan, Notlar. Edouard Dulaurer-Halil Yınanç, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
Yûnûnî, Ebu'l-Feth Kutbüddin Musa b. Muhammed el-Yununi el Balebeki el Hanbeli, Zeylu Mir’âtü’z-Zamân, II, Haydarabad, 1955.
Yusuf Ayönü, Selçuklular ve Bizans, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2014