DEMOKRAT PARTİ (DP) DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DE PETROL ARAMA ÇALIŞMALARI VE PETROL POLİTİKALARII (1950-1960)

Bu araştırmada DP yönetiminin iktidarda kaldığı 14 Mayıs 1950 ile 27 Mayıs 1960 tarihleri arasında Türkiye'de petrol arama konusunda hükümetlerin yaptığı çalışmalar ve izlediği petrol politikaları ile bu politikaların ekonomiye olan yansımaları ele alınmıştır. Konu, Demokrat Parti (DP) döneminde Türkiye'nin farklı bölgelerinde yapılan petrol arama faaliyetleri ; DP döneminde Raman Dağı ve Garzan Bölgesinde yapılan petrol arama çalışmaları ve DP döneminde uygulanan petrol politikaları adı başlıkları altında üç bölümde incelemiştir. Petrol politikaları ve petrol arama çalışmaları ile bunların ekonomiye sağladığı katkılar incelenirken sayısal veriler üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırmanın konusu hakkında literatürde yer alan boşluklar birincil kaynaklardan yararlanılması yoluyla doldurulmuştur. Konu incelenirken dönemin Türkiye'si ile Dünyanın petrol alanında önde gelen şirketlerinin petrol arama konusunda Türkiye'de gerçekleştirdiği anlaşma ve sondaj çalışmalarının göz önüne getirilmesiyle gerekli değerlendirmeler yapılmıştır. Çalışmada elde edilen sonuç şudur: DP'nin 1950 yılında iktidara gelmesi ve 6224 sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu ile 6326 sayılı Petrol Kanunu'nu yürürlüğe koyması neticesinde Türkiye Cumhuriyeti'nin petrol kaynakları yabancı ve özel teşebbüs yatırımları ile verimli bir şekildi geliştirilip değerlendirilmeye çalışılmıştır. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığının (TPAO) kurulması ile de ülkede yerli sermaye devreye sokulmuştur. Böylece yabancı ve yerli sermaye ile onlarca kuyuda yapılan petrol arama çalışmalarında Raman ve Garzan bölgelerinde TPAO'nun açtığı kuyularda önemli ham petrol kaynaklarına rastlanmıştır

Petroleum Exploration Activities And Petroleum Policies In Turkey During Democrat Party (DP) (1950-1960)

This study deals with the petroleum exploration works conducted by the governments in Turkey from 14 May 1950 to 27 May 1960, during which DP government was in power, the policies they adopted, and the influences of these policies on the economy. The subject was handled under three titled: petroleum exploration activities conducted in various regions of Turkey during the Democrat Party (DP) period ; petroleum exploration works conducted in Raman Mountain and Garzan Region during the DP period; and petroleum policies enacted during the DP period. The analysis of petroleum policies and petroleum exploration works as well as their contribution to the economy is based on numerical data. With this study, the gaps in the literature regarding the subject of the study are filled based on the use of primary sources. To make the relevant evaluations, the condition of Turkey and the agreements and drill works conducted in Turkey by the World’s leading petroleum companies in the above-mentioned period are taken into account. The findings of the study indicate that the petroleum sources of the Republic of Turkey started to be developed and used via the investments of foreign and private enterprises following the enactment of the Foreign Investment Incentives Law no 6224 and Turkish Petroleum Law no 6326 upon DP coming to the power. Domestic capital was also activated in the country following the establishment of Turkish Petroleum (TP). Hence, important crude oil sources were explored via oil wells opened by TP in Raman and Garzan regions in addition to tens of other wells opened by both foreign and domestic capital

___

  • BCA, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 128-Dosya No: 31-Sıra No: 8.
  • __________, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 133-Dosya No: 68-Sıra No:18.
  • __________, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 135-Dosya No: 32-Sıra No: 6.
  • __________, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 143-Dosya No: 66- Sıra No: 9.
  • __________, Fon No: 30 1 0 0-Kutu No: 74-Dosya No: 471-Sıra No: 14.
  • __________, Fon No: 30 1 0 0-Kutu No: 92-Dosya No: 578- Sıra No: 2.
  • __________, Fon No: 30 1 0 0-Kutu No: 92-Dosya No: 580-Sıra No: 8.
  • __________, Fon No: 30 1 0 0-Kutu No: 94-Dosya No: 588-Sıra No: 10.
  • __________, Fon No: 30 1 0 0-Kutu No: 94-Dosya No: 588-Sıra No: 9.
  • Resmi Gazete, Sayı No: 291, 7 Şubat 1926.
  • __________, Sayı No: 341, 6 Nisan 1926.
  • __________, Sayı No: 2411, 27 Mayıs 1933.
  • __________, Sayı No: 3035, 22 Haziran 1935.
  • __________, Sayı No: 8615, 23 Ocak 1954.
  • __________, Sayı No: 8655, 11 Mart 1954
  • __________, Sayı No: 8659, 16 Mart 1954.
  • __________, Sayı No: 8664, 22 Mart 1954.
  • __________, Sayı No: 9011, 21 Mayıs 1955.
  • __________, Sayı No: 9626, 6 Haziran 1957.
  • Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, Cilt: 15, 14.06.1935, ss. 672-676.
  • __________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 33, 01.08.1951, ss. 902-904.
  • __________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 36, 18.01.1954, s. 88.
  • __________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 36, 03.03.1954, ss. 676-721.
  • __________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 36, 07.03.1954, s. 879.
  • __________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 36, 07.03.1954, s. 908.
  • __________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 36, 11.03.1954, ss. 1241-1246.
  • __________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 10, Cilt: 37, 13.05.1955, ss. 979- 990.
  • __________, Kanunlar Dergisi, Dönem: 10, Cilt: 39, 29.05.1957, ss. 924-928.
  • Birleşim, 02.06.1950, s. 138.
  • __________, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 1, Cilt: 6, 58. Birleşim, 30.03.1951, s. 64.
  • __________, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 2, Cilt. 13, 50. Birleşim, 28.02.1952, s. 1219.
  • __________, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 2, Cilt: 10, 1. Birleşim, 01.11.1951, s. 9.
  • __________, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 2, Cilt: 16, 87. Birleşim, 19.06.1952, s. 327.
  • __________, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 3, Cilt: 20, 44. Birleşim, 16.02.1953, s. 303.
  • __________, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 4, Cilt: 25, 1. Birleşim, 01.11.1953, s. 13.
  • __________, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 4, Cilt: 27, 30. Birleşim, 18.01.1954, ss. 241-244.
  • Zabıt Ceridesi, Dönem: 9, Toplantı: 4, Cilt: 29, 57. Birleşim, 04.03.1954, ss. 196, 215.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 9, Toplantı: 4, Cilt: 29, 60. Birleşim, 07.03.1954, s. 436.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: F., Cilt: 1, 3. Birleşim, 24.05.1954, s. 28.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, toplantı: 1, Cilt: 2, 1. Birleşim, 01.11.1954, s. 11.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 1, Cilt: 5, 42. Birleşim, 18.02.1955, s. 206.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 2, Cilt: 8, 1. Birleşim, 01.11.1955, s. 13.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 2, Cilt: 8, 14. Birleşim, 14.12.1955, s. 254.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 3, Cilt: 17, 41. Birleşim, 20.02.1957, s. 314.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 1, Cilt: 2, 41. Birleşim, 20.02.1958, s. 245.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 2, Cilt: 5, 1. Birleşim, 01.11.1958, s. 8.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11,Toplantı: 2, Cilt: 7, 40. Birleşim, 20.02.1959, s. 292.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 3, Cilt: 10, 1. Birleşim, 01.11.1959, s. 11.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Dönem: 9, Toplantı: 3, Cilt: 12, 41. Birleşim, 19.02.1960, s. 26.
  • __________, Zabıt Ceridesi, Petrol Kanunu Lâyihası Geçici ve Geçici Komisyon Raporu, S. Sayısı: 106, Dönem: 9, Toplantı: 4, Cilt: 29, s. 2.
  • __________, Zabıt Ceridesi, 1959 Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 11,Toplantı: 2, S. Sayısı: 41, TBMM Matbaası, Ankara 1959, s. 12.
  • __________, Zabıt Ceridesi, 1960 Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 11,Toplantı: 3, S. Sayısı: 43, TBMM Matbaası, Ankara 1960, s. 17.
  • İGM, İstatistik Yıllığı 1953, Yayın No: 360, Ankara 1953, s. 281.
  • __________, 1959 İstatistik Yıllığı, Yayın No: 380, Ankara 1959, s. 295.
  • DİE, İstatistik Yıllığı 1960-1962, Yayın No: 460, Ankara 1962, s. 283.
  • __________, 1963 Türkiye İstatistik Yıllığı, Yayın No: 490, Ankara 1963, s. 412.
  • __________, Maden İstatistikleri 1959-1966, Yayın No: 563, Ankara 1968, s. 76.
  • __________, Maden İstatistikleri 1960-1967, Yayın No: 585, Ankara 1969, s. 75.
  • __________, Türkiye İstatistik Yıllığı 1964-1965, Ankara 1965, s. 458.
  • __________, Türkiye’de Toplumsal ve Ekonomik Gelişmenin 50. Yılı, Yayın No: 683, Ankara 1973, ss. 110-111.
  • __________, İstatistik Göstergeler 1923-1990, Yayın No: 1472, Ankara 1991, s. 185.
  • __________, İstatistik Göstergeler 1923-1995, Yayın No: 1883, Ankara 1996, ss. 152, 189.
  • __________, İstatistik Göstergeler 1923-1998, Yayın No: 2252, Ankara 2001, s. 299.
  • __________, İstatistik Göstergeler 1923-2002, Yayın No: 2790, Ankara 2003, s. 30
  • TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2006, Yayın No: 3114, Ankara 2007, ss. 265, 283, 316.
  • __________, İstatistik Göstergeler 1923-2011, Yayın No: 3890, Ankara 2012, ss. 242-243, 290.
  • __________, İstatistik Göstergeler 1923-2012,Yayın No: 4132, Ankara 2013, ss. 223, 273.
  • Ayın Tarihi, Sayı No: 219, Yıl: Şubat 1952, s. 169.
  • __________, Sayı No: 223, Yıl: Haziran 1952, s. 95.
  • DEMOKRAT PARTİ, Kalkınan Türkiye, Desen Matbaası, Ankara 1954.
  • İKTİSAT VEKÂLETİ, Türkiye Cumhuriyetinin İkinci Sanayi Planı 1936, İkinci Basım TTK Yayınları, Ankara 1989.
  • MADEN TETKİK ARAMA ENSTİTÜSÜ, MTA Enstitüsünce Bilinen Yeraltı Kaynakları Envanteri, Ankara 1977.
  • MİLLİ İKTİSAT VE TASARRUF CEMİYETİ, 1930 Sanayi Kongresi, Raporlar, Kararlar, Zabıtlar, Yayına Hazırlayan: Derviş Kılınçkaya, Cilt: 1, Bildiren Yayıncılık, 2. Basım, Ankara 2003.
  • 1959 Petroleum Activities, Petroleum Administration Publications, Bulletin No: 4.
  • 1957 Petrol Faaliyeti, Petrol Dairesi Neşriyatı No: 2.
  • 1960 Petrol Faaliyeti, Petrol Dairesi Neşriyatı No: 5.
  • PETROL İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, Petrolün Tarihçesi ve Türkiye’de Açılan Petrol Kuyuları, Hazırlayan, Özkan Gümüş, Yalçın Altay, Ankara 1995.
  • SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI, 50 Yılda Türk Sanayii, Mars Matbaası, Ankara 1973.
  • Türk Petrol Kanunu ve 1956 Petrol Faaliyeti, Petrol Dairesi Neşriyatı, No: 1.
  • A. Gazeteler Zaman ( 6 Temmuz 1950)
  • B. Dergiler İktisadi Yürüyüş (5 Eylül 1940-21 Mayıs 1950)
  • Türk Ekonomisi (Aralık 1950-Şubat 1954)
  • Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni (Ekim 1954)
  • Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası (Mart 1936-Ekim 1949)
  • Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi (Ekim 1963-Nisan 1969)
  • AKSOY, Suat, Aksoy (1969) 100 Soruda Türkiye’de Toprak Meselesi, Gerçek Yayınları, İstanbul 1969.
  • AKTAN, Reşat, Türkiye İktisadı, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1968.
  • ARAR, İsmail, Hükümet Programları 1920-1965, Burçak Yayınevi, İstanbul 1968.
  • BURÇAK, Rıfkı Salim, On Yılın Anıları (1950-1960), Nurol Matbaacılık, Ankara 1998.
  • CİLLOV, Halûk, Türkiye Ekonomisi, İ.Ü. İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1966.
  • CİLLOV, Halûk, Türkiye Ekonomisi Bünyesi, Özel İktisadi ve Ticari İlimler Yüksekokulu Yayınları, İstanbul 1967.
  • GÖKSU, Ekrem Türkiye’de Petrol, İstanbul 1966.
  • MAKAL, Ahmet, Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri, 1946-1943, İmge Yayınları, Ankara 2002.
  • SÜKAN, Faruk, Başbakan Adnan Menderes’in Meclis Konuşmaları, TBMM 1950-1960, Kültür Ofset Limited Şirketi Yayınları, Ankara 1991.
  • AYDINELLİ, Şevket, “Asrımız Medeniyetinin Temel Taşı Enerji Kaynakları ve Ömürleri”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 5, Sayı: 57, Yıl: 3, 16 Nisan 1942, ss. 9, 20.
  • “İşletmeler Bakanının Beyanatı”, Türk Ekonomisi, Sayı: 90, Yıl: 8, Aralık 1950, ss. 282-285.
  • İŞMEN, İsmail, “Petrol Meselesi ve Biz”, Türk Ekonomisi, Sayı: 129, Yıl: 12, Mart 1954, ss. 88-89.
  • KIPÇAK, Cemal, “Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü”, Zaman, 6 Temmuz 1950, Sayı No: 431.
  • LOKMAN, Kemal, “Raman Dağı Petrolü”, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 2, Sayı: 18, Yıl: 1, 5 Eylül 1940, ss. 7, 10.
  • __________, Kemal, “Yeni Maden Kanunu, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, Cilt: 5, Sayı: 1-2, Yıl: Ekim 1954, ss. 261-268.
  • __________, Kemal, “Petrol Arama Amacıyla Türkiye’de Yapılan Sondajlar ve Bu Hususta MTA Enstitüsünün Yararlı ve Başarılı Rolü”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, Sayı: 61, Yıl: Ekim 1963, ss. 62-74.
  • __________, Kemal, “Türkiye’de Petrol Arama Amacıyla Yapılan Jeolojik Etütler”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, Sayı: 72, Yıl: Nisan 1969, ss. 219-246.
  • Maliye Tetkik Kurulu, “1954 Mali Yılı Bütçe Lâyihasına Ait Gerekçe”, Türk Ekonomisi, Sayı: 128, Yıl. 12, Şubat 1954, ss. 35-46.
  • “Maliye Vekili Hasan Polatkan’ın Bütçe Müzakerelerini Açış Nutku”, Türk Ekonomisi, Sayı: 116, Yıl: 11, Şubat 1953, s. 44.
  • “Maliye Vekili Hasan Polatkan’ın 1955 Yılı Bütçe Nutku, Türk Ekonomisi, Sayı: 141, Yıl: 13, Mart 1955, s. 70.
  • MCGHEE George, “George Mc. Ghee Türkiye’yi Anlatıyor”, Türk Ekonomisi, Sayı: 134, Yıl: 12, Ağustos 1954, ss. 245-254.
  • MTA, “MTA’nın Çıkış Amacı”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 1, Yıl: Mart 1936, s. 14.
  • MTA, “Türkiye’de Petrol” İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 249, Yıl: 11, 21 Mayıs 1950, ss. 10-11, 22.
  • “Petrol Tasarısının Son Şekli” Türk Ekonomisi, Sayı: 129, Yıl. 12, Mart 1954, ss. 85-87.
  • TAŞMAN, Cevat Eyüb, “Mürefte ’de Petrol Aramaları”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 3, Yıl: Temmuz 1936, ss. 17- 19.
  • Cevat Eyüb, “Türkiye ve Petrol”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 3, Yıl: 2, Temmuz 1937, ss. 9-12.
  • __________, Cevat Eyüb, “Petrol Aramaları 1923’den Evvel ve Sonra”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 4, Yıl: 3, Birinci Teşrin 1938, ss. 69-72.
  • __________, Cevat Eyüb, “Petrolün Türkiye’de Tarihçesi”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, Sayı: 39, Yıl: 14, Ekim 1949, ss. 14- 22.
  • TATAÇ, Ziya, “Olaylara Bakış, Eylül 1950, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 88, Yıl: 8, Ekim 1950, ss. 232-238.
  • __________, Ziya, “Olaylara Bakış, Nisan 1951, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 96, Yıl: 9, Haziran 1951, ss. 182-187.
  • __________, Ziya, “Olaylara Bakış, Ekim 1951, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 101, Yıl: 9, Kasım 1951, ss. 346-351.
  • __________, Ziya, “Olaylara Bakış, Mayıs 1952, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 108, Yıl: 10, Haziran 1952, ss. 185-188.
  • __________, Ziya, “Olaylara Bakış, Haziran 1952, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 109, Yıl: 10, Temmuz 1952, ss. 213-220.
  • __________, Ziya, “Olaylara Bakış, Haziran 1953, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 122, Yıl: 11, Ağustos 1953, ss. 242-247.
  • __________, Ziya, “Olaylara Bakış, Ağustos 1953, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 124, Yıl: 11, Ekim 1953, ss. 308-313.
  • “Türkiye’de Petrol Tasfiyehanesi ve Dünya Petrol Sanayi”, Türk Ekonomisi, Sayı: 115, Yıl; 11, Ocak 1953, ss. 16-19.