TANZİMAT DEVRİ BAŞLARINDA KIBRIS’TA BİR KÖLE CİNÂYETİ DAVASI

Çalışma, 1841 yılında Kıbrıs Şer‘iyye Mahkemesi'nde görülen bir cinayet davası hakkındadır. Bu davada bahsi geçen katil ve maktul Müslüman birer köle, bu kölelerin sahibi ise Rusya Devleti’nin Kıbrıs’taki konsolosu idi. Lefkoşa’da mahkemenin İslâm hukukuna göre verdiği kısas kararı, Şer‘i ceza hukuku ve Ceza Kanunu aynı anda yürürlükteyken İstanbul’daki Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’de, Ceza Kanunu çerçevesinde kaldırıldı. Kıbrıs'taki mahkemede katilin cezası Şer‘i hukuka göre kısas olarak verilmiş olmasına rağmen, nihai hüküm dönemin Ceza Kanunu’na göre belirlendi. Katil olan köle, müebbed kürek cezasına çarptırıldı. Tanzimat devrinin kanun yapma mercii olan Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye’nin, Şer‘i hukuka göre verilen kararı değiştirme süreci, sürece dâhil olan diğer resmi kurumların tavırları ve Rusya konsolosunun bu sürece etkileri incelendi. Konu, dönemin mahkeme tutanakları ve arşiv vesikalarından elde edilen verilerin bu alanda yapılmış çalışmalarla kıyaslanması yöntemiyle değerlendirildi. Sonuç olarak, geleneksel Şer‘i hukuk kuralları çerçevesinde görülen cinayet davalarının, yeni Ceza Kanunu kapsamında karara bağlandığı ve bu suretle uzun asırlardır devam etmekte olan Şer‘i hukuk-kanun ikiliğinin ceza hukuku bağlamında kanun lehine kurumsallaşmaya başladığı kanaatine varıldı.

The Case of a Murder Committed by a Slave in Cyprus at the Beginning of theTanzimat Era

This study examines a murder case which was heard in the Cyprus Islamic Court in 1841. The murderer and the victim, who were mentioned in the case, were Muslim slaves owned by the Russian ambassador to Cyprus. The retaliation sentence concluded under the Sharia Law by the Court in Nicosia was reversed according to the Criminal Code in the Supreme Council of Judicial Ordinances in Istanbul, while the Islamic Criminal Law and the Criminal Code were still both valid. Despite the penalty of retaliation imposed on the murderer by the Court in Cyprus under the Sharia Law, the concluding provision was judged under the Criminal Law of that time. The slave who committed the murder was sentenced to penal servitude for life. The law making authority in the Tanzimat reform era i.e. the Supreme Council of Judicial Ordinances' process of changing the decision, which had been judged under the Sharia Law, the attitudes of the other governmental agencies included in the process, and the influences of the Russian ambassador on the process were examined. The subject was approached with the method of comparing the court records and the state archives with the academic studies published in this field. As a result, it is concluded that the murder cases heard under the traditional rules of the Sharia Law were concluded under the Criminal Code of that time, and, by this means, the longstanding duality of the Sharia Law and the Canon was resolved on behalf of the Canon within the context of the Criminal Law.

PDF

___

Kıbrıs Şer‘iyye Sicilleri(KŞS.):KŞS., 38/110-1; KŞS., 38/207-1; KŞS., 39/39-1; KŞS., 39/39-2; KŞS., 41/49-1.
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.) İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL.) (Dosya No/Gömlek No): 49/944; Lef:1, Lef:2, Lef:3, Lef:4, Lef:5.
Ak, Mehmet, “Hamid Sancağında Suç Olgusu ve Yaptırımlar (1873- 1881)”, Tarih Okulu Dergisi (TOD)/Journal Of History School (JOHS), Yıl: 11, Sayı: XXXVII-2, ss. 569-597.
Akbel, Mustafa, “Osmanlı Başkentinde Kölelerin Durumu ve Azatları: Galata Örneği (1718-1730)”, Journal of History and Future, Vol. 3, Issue 1, (April 2017), pp. 212-238, (http://dergipark.gov.tr/download/articlefile/277228).
Akgündüz, Ahmet, Mukayeseli İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, Diyarbakır 1986.
Akman, Mehmet, “Osmanlı Ceza Hukuku Çalışmaları Üzerine bir İcmal”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi: Türk Hukuk Tarihi, C. 3, Sayı: 5, İstanbul 2005, ss.489-512.
Bozkurt, Gülnihal, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı AltındaGayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839- 1914), TTK Yayını, Ankara 1989.
Bozkurt, Gülnihâl, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi: Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), TTK Yayını, Ankara 1996.
Çevikel, Nuri, Kıbrıs Eyaleti: Yönetim, Kilise, Ayan ve Halk (1750- 1800), Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayını, Gazimağusa 2000.
Çiçek, Kemal, “Osmanlı Devletinde Yabancı Konsolosluk Tercümanları”, Kıbrıs’tan Kafkasya’ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet ve Raiyet, Derya Kitabevi, Trabzon 1998, ss.172-183.
Demiryürek, Mehmet, “TheMerchants of theDutchRepublic in Cyprus (1600-1700)”, (http://www.arsiv.gov.ct.tr/Portals/1093/Milli%20Arsiv/Yayınlar/Hollanda%20 Konsolosu.pdf).
Demiryürek, Mehmet, “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı- Nederlanda İlişkileri ve Nederlanda’nın Kıbrıs Konsolosluğu”, Kebikeç, Sayı:25, Yıl:2008, ss.103-150.
Demiryürek, Mehmet, “Osmanlı Döneminde Yabancı Konsolos, Konsolos Tercümanı ve Tercüman Hizmetkârlarının Serbest Dolaşım Belgeleri: Beratlar ve Yol Emirleri (1600-1800), Kebikeç, Sayı: 30, Yıl:2010, ss. 87-102.
Demiryürek, Mehmet, “MerchantsandArtisans in Tuzla in the First Half Of the Nineteenth Century”, Histories of Ottoman Larnaca, (Eds) Evangelia Balta, TheoharisStavrides, IonnaisTheocharides, TheIsısPress: İstanbul 2012, pp. 267-307.
Demiryürek, Mehmet, “The Consulate of Russia in Cyprus in the Later 18th and Early 19th Century”, XVI. Türk Tarih Kongresi (20-24 Eylül 2010 Ankara), Kongreye Sunulan Bildiriler: Osmanlı Tarihi, Cilt: 4, Kısım: 2, Ankara 2015, ss.715-726.
Erdoğru, Mehmet Akif, “Onsekizinci Yüzyıl Sonlarında Kıbrıs’ta Avrupalı Konsoloslar ve Tercümanları”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi Bildirileri (24-27 Kasım 1998),C. II, Doğu Akdeniz Üniversitesi Basımevi, Gazimağusa 1999, ss.315-327.
Erdönmez, Celâl, Şer‘iyye Sicillerine Göre Kıbrıs’ta Toplum Yapısı (1839-1856), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta 2004.
Erdönmez, Celâl, “Tanzimat Devrinde İngiltere Konsoloslarının Kıbrıs’taki Faaliyetleri (1839-1856)”, Bilig, Sayı: 58, (Yaz 2011), ss.91 -118.
Erdönmez, Celâl, “Tanzimat Devrinde Kıbrıs’ta Azat Edilmiş Kölelerin Hukukî ve Sosyo-Ekonomik Durumları (1839-1876)”, Belleten, LXXVIII/282, (Ağustos 2014),ss.699-756.
Hadjıanastasis, Marios, “Cyprus in the Ottoman Period: Consolidation of the Cypro-Ottoman Elite, 1650-1700”, Ottoman Cyprus: A Collection of Studies on History and Culture, (Eds. Michalis N. Michale, Mathias Kappler and EftihiosGvariel), Wiesbaden 2009, pp.63-88.
Heyd, Uriel, Studies in OldOttomanCriminalLaw, (Ed. V. L. Ménage), Oxford at the Clarendon Press, Oxford 1973.
Imber, Colin, Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı’da İslami Hukuk, (Çev. Murteza Bedir), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2004.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, I, (Ed. Halil İnalcık ve Donald Quataert), Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.
Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, C. I, İstanbul 2003.
Konan, Belkıs, “Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumuna İlişkin Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 64, Sayı: 1, Ankara 2015, ss.171 -193.
Koşum, Adnan, İslâm Hukuk Doktrininde Yargı Hataları: Önleyici Tedbirler ve Hatalardan Doğan Sorumluluk, Fakülte Kitabevi, Isparta 2004.
Loniro, Erica, “Notes on Venetian Commerce on Cyprus in the 18th Century”, Ottoman Cyprus: A collection of Studies on History and Culture, (Ed. Michalis N. Michael, Mathias Kappler and Eftihios Gavriel), Wiesbaden 2009, pp.181-196.
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.II, MEB Yayınları, İstanbul 1983, ss.781.
Özkul, Ali Efdal, “The Consuls and Their Activities in Cyprus Under the Ottoman Administration (1571 -1878)”, Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature, and History of Turkish orTurcic, Vol: 8/2, (Winter 2013), pp.239-283.
Özkul, Ali Efdal, “Commercial Activities of Italiancity-states (SicilyNaples, Venice, Genoa, Sardinia and Duchy of Tuscany) on the Island of Cyprus under the Ottoman Administration”, (Eds. Marinos Sariyannis, Gülsün Aksoy Aivali, Marina Demetriadou, Yannis Spyropulos, Katerina Stathi, Yorgos Vidras), New Trends in Ottoman Studies, Presented at the 20th CIÉPO Symposium, (27 June-1 July 2012), Rethmono 2014, pp. 335-350.
Schacht, J., “Katil”, İslâm Ansiklopedisi, C.VI, MEB Yayınları,İstanbul 1967, ss.442-447.
Schacht, J., “Kısâs”, İslâm Ansiklopedisi, C.VI, MEB Yayınları, İstanbul 1967, ss.768-770.
Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), TTK Yayını, Ankara 1994.