18. YÜZYILDA ADIYAMAN'DA ASAYİŞ SORUNU VE NİZÂMI SAĞLAMA ÇABALARI

Osmanlı Devleti'nde 16. yüzyılın sonlarından itibaren artmaya başlayan ve 17. yüzyılda devlet için büyük bir sorun haline gelen asayiş sorunları 18. yüzyılda da büyük bir sorun olmaya devam etmiştir. Daha çok iktisadi, idari ve içtimai sebeplerle ortaya çıkan asayiş sorunları sonuçları itibariyle de yine iktisadi, idari ve içtimai alanlarda sıkıntılara neden olmuştur. Devletler ve toplumlar için olumsuz özellikler barındıran asayiş sorunları 18. yüzyılda Adıyaman'da büyük bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma, 18. yüzyılda Adıyaman'da meydana gelen asayiş sorunlarını ve devletin bu sorunlara karşı aldığı tedbirleri tespit etmeyi amaçlamıştır. Özellikle 18. yüzyılın ilk yarısında olmak üzere Adıyaman'da eşkıyalık hareketleri, toprak anlaşmazlıkları, su kullanım anlaşmazlıkları, alacak-verecek anlaşmazlıkları gibi farklı başlıklarla ele alınabilecek sebeplerden kaynaklanan asayiş sorunları yaşanmıştır. Asayiş sorunlarının yoğun olarak yaşanmasında aşiretlerin, çıkar gruplarının ve bazı yerel hanedanların büyük rolü olmuştur. Birçok defa yönetici kesimden olanların da karışmış olduğu asayiş olaylarının sona erdirilmesi ve nizamın sağlanması amacıyla idam, iskân, sürgün, kalebendlik ve nezre bağlama gibi cezalar uygulanmıştır. Ancak devletin almış olduğu caydırıcı tedbirlere rağmen asayiş sorunlarında istenen netice tam anlamıyla alınamamıştır.

The Security Problem in Adiyaman in the 18th Century and Efforts to Provide Order

The problems of public order in the Ottoman Empire, which began to increase in the late 16th century and became a major problem for the state in 17th century, remained a major problem in the 18th century. The problems of public order, mostly arise from economic, administrative and social reasons, have also caused problems in economic, administrative and social fields. The problems of public order which have negative features for states and societies appear as a big problem in Adıyaman in the 18 th century. This study aimed to determine the problems of public order in Adıyaman in the 18 th century and measures taken by the state against these problems. In Adıyaman, especially in the fisrt half of the 18th century, there were problems with public order due to reasons such as banditry movements, territorial disputes, water use disputes, and debts disputes. Tribes, interest groups, and some local dynasties have played a major role in the problem of public order problems. Penalties such as execution, resettlement, deportation, imprisonment and contract have been imposed in order to terminate the public order and to ensure the order. However, in spite of the deterrent measures taken by the state, the desired result in public order problems has not been taken.

PDF

___

Ali Emiri Tasnifi (AE): SAMD.III. 216;20874; SMST.III. 64: 4766
Atik Şikayet Defterleri (AŞKT): 45, 60, 61, 64, 69, 70, 71, 75, 76, 81, 82, 87, 88, 89, 90, 92, 93, 94, 101, 103, 106, 109, 110, 111, 112, 115, 119, 122, 124, 126, 130, 131, 139, 141, 158, 161, 163, 164, 167, 172, 180.
Cevdet Tasnifi (C): DH. 259: 12948; DH., 7: 320; ADL. 82: 4949; DH., 1: 27
Hurufat Defterleri (HD): 1077, 1094, 1100, 1119
İbnülemin Tasnifi (İE): AS., 82: 7441
Kalebendlik Defterleri(KLB): 1, 2, 3, 4, 7, 8, 11, 12
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d): 202, 2777, 7867, 9982
Maraş Ahkam Defterleri (MARAŞ): 1, 2, 3
Mühimme Defterleri (MD): 118, 126, 127, 128, 138, 142, 147, 149, 150, 154, 159, 162, 163, 164, 165, 166, 179, 180, 213, 264,
Abu'l-Farac, Abû'l-Farac Tarihi, C.2, Çev.: Ömer Riza Doğrul, TTK. Basımevi, Ankara 1987, 728s.
Ainsworth, W.F., F.G.S, F.R.G.S., London Travels and Researchs in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia, London 1842, 364s.
Akbulut, İlhan, "İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar", AÜHFD., C.52, S.1, Ankara 2003, s.167-181.
Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, "Celâlî İsyanları", Barış Yay., Ankara 1999.
Akgündüz, Ahmed, Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, D.Ü. Hukuk Fakültesi Yay., Diyarbakır 1989, 1000s.
Aksın, Ahmet, Suha Oğuz Baytimur, "25 Numaralı Kalebend Defterinin Tanıtımı ve Kalebend Defterlerinin Osmanlı Sosyal Tarihi Bakımından Önemi", XV. Türk Tarih Kongresi Bildiriler, C. 4/1, TTK. Basımevi, Ankara 2010.
Arslan, Hasan, 17. Yüzyılda Maraş Sancağı, Öncü Basımevi, Ankara 2014, 447s.
Aydın, M. Akif, "Osmanlı'da Hukuk", Osmanlı Devleti Tarihi, C. 2, IRCICA. Yay., Ed.: E. İhsanoğlu, İstanbul 1999.
Bardakoğlu, Ali, "Diyet", DİA., C. 9, Ankara 1994, s. 473-475.
Bardakoğlu, Ali, "Had", DİA, C. 14, Ankara 1996, s. 547-551.
Bardakoğlu, Ali, "Eşkıya", DİA., C. 11, Ankara 1995, s. 463-466.
Başoğlu, Tuncay, Ta’zîr, DİA, C. 40, Ankara 2011, s. 198-202.
Çelikdemir, Murat, Osmanlı Döneminde Aşiretlerin Rakka'ya İskânı (1690-1840), BDT., Elazığ 2001.
Çetin, Cemal, "Kamu Düzeninde Alternatif Bir Yöntem: Nezir" USAD, C. 8, Sayı 36, 2015, s. 287-292.
Dalyan, Murat Gökhan, 2003, "Moltke'nin Mektuplarında Adıyaman ve Havalisi", Türk Dünyası Tarih Dergisi, İstanbul, s. 3-7.
Daşcıoğlu, Kemal, "Osmanlı'da Eşkıyalık Hareketlerini Cezalandırma Yöntemi Olarak Sürgünler", Osmanlı'dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, İlkadım Belediyesi Yay., Samsun 2017, s. 303-317.
Devellioğlu, Ferit, Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2000, 1439s.
Erim, Neşe, "Osmanlı İmparatorluğundan Kalebendlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme", Osmanlı Araştırmaları IV, İstanbul 1984.
Halaçoğlu, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, TTK. Yay., Ankara 2006.
İbni Bîbî, Anadolu Selçukî Devleti Tarihi, Çev.: M. Nuri Gencosman, Uzluk Basımevi, Ankara 1941, 328s.
İpek, Selçuk, Anadolu Halk Türkülerinde Vergi İsyanı, Ekin Yay., Bursa 2010.
Karagöz, Mehmet, "XVIII. Yüzyılın Başlarında Malatya ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri", OTAM, S. 5, Ankara 1994.
Köksal, Osman, Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanının Sürgünle İlgili Hatt-ı Hümayunları", OTAM, C. 19, S. 19, 2015.
Köse, Erkan, "İçel Sancağında Kargaşa: Suhte Fesadı (1576-1606)", Çukurova Araştırmaları Dergisi, C.3, S.1, Yaz 2017, s.22-51.
Moltke, H. Von, Moltke'nin Türkiye Mektupları, Remzi Kitabevi, İstanbul 1969, 293s.
Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskânı, Eren Yay., İstanbul 1987.
Öz, Mehmet, "Modernleşme Öncesinde Osmanlı Toplumunda Eşkıyalık Hareketlerinin Niteliği ve Özellikleri", SDÜ. SBE. Dergisi, Prof. Dr. Bayram Kodaman'a Armağan Özel Sayısı, 2010.
Öztürk, Mustafa, "XVIII. Yüzyılda Antakya ve Çevresinde Eşkıyalık Olayları", TTK. Belleten, LIV/211, Ankara 1991 .
Pakalın, Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.2, MEB. Yay., İstanbul 2004, 784s.
Söylemez, Faruk ve Muhammet Nuri Tunç, "18. Yüzyılda Behisni'de Camiler ve Cami Görevlileri", Kilis 7 Aralık Üniversitesi SBE. Dergisi, C. 7, S. 14, Aralık 2017, s. 60-87
Söylemez, Faruk, Osmanlı Devleti'nde Aşiret Yönetimi-Rişvan Aşireti Örneği, İstanbul 2007, 323s.
Söylemez, Faruk, "Anadolu'da Sahte Şah İsmail İsyanı", EÜ. SBE., Dergisi, S. 17, Kayseri 2004, s. 71 -90.
Söylemez, Faruk, Faruk Söylemez, XVIII. Yüzyıl Başlarından XIX. Yüzyıl Ortalarına Kadar Maraş ve Çevresinde Eşkıyalık Hareketleri, EÜ. SBE. Dergisi, S. 22, Kayseri 2007, s.69-85.
Şen, Murat, "Osmanlı Hukukun Yapısı", Osmanlı, C. VI, Ankara 1999, s. 327-339.
Tanoğlu, Ali, İskân coğrafyası, "Esas Fikirler, Problemler ve Metod", Türkiyat Mecmuası, S. XI, İstanbul 1954.
Taştemir, Mehmet, XVI. Yüzyılda Adıyaman (Behisni, Hısn-ı Mansur, Gerger, Kâhta), TTK. Yay., Ankara 1999.
Tosun, Mebrure, Kadriye Yalvaç, Sümer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı, TTK. Yay., Ankara 1989, s.191.
Tunç, Muhammet Nuri, "Osmanlı'da Hanedan İçi Katl", Turkish Studies, C. 9, S. 4, 2014, s. 1133-1167.
Tunç, Muhammet Nuri, "18. Yüzyılda Hısn-ı Mansur Kazasında (Adıyaman) Camiler ve Cami Görevlileri", Tarih Okulu Dergisi, S. XXXIV, Haziran 2018, s. 279-306.
Tunç, Muhammet Nuri, Söylemez Faruk, "Hurûfât Defterlerine Göre 18. Yüzyılda Adıyaman'da Eğitim Faaliyetleri", History Studies, Volume 10, Issue 6, September 2018, s.191 -214.
Turan, Şerafettin, Kanuni Süleyman Dönemi Taht Kavgaları, Bilgi Yayınevi, Ankara 1997.
Yanar, Ömür, I Numaralı Maraş Ahkâm Defterinde Adıyaman (Hısn-ı Mansur, Behisni, Gerger, Kâhta ve Samsad)'a Gönderilen Hükümlerin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, KSÜ. SBE. BYLT., Kahramanmaraş 2016, 183s.