OSMANLI DEVLETİ'NİN ESKIYALIK FAALİYETLERİNİ ÖNLEMEYE YÖNELİK ALDIĞI TEDBİRLER: HEMAVEND AŞİRETİ ÖRNEĞİ (1880 -1916)

Osmanlı, devletin bekası için tebaasının can ve mal güvenliğini sağlamakla yükümlüydü. Osmanlı, asırlar boyunca asayiş ve huzurun temini için eşkıyalık hareketleri ile çeşitli politikalar uygulayarak mücadele etmiştir. 19. yüzyılda Süleymaniye-Kerkük sanca klarında aşiretler ve şeyhlerin güç mücadeleleri yüzünden asayişsizlik zuhur etmişti. Bölgedeki asayişsizliğin en büyük kaynağı ise cahil ve vahşi bir mizaca sahip Hemavendliler olmuştur. Osmanlı Hükümeti senelerce eşkıya Hemavend Aşiretini dizginlemeye çalışmış ve buna yönelik askeri, idari ve adli tedbirler almıştır. Hükümet, aldığı tedbirler neticesinde yakaladığı aşiret eşkıyasını Divan-ı Harp’te yargılayarak eşkıyalık faaliyetlerini önlemeye çalışmıştır. Bu çalışmada, Hemavend Aşireti örnekleminde Osmanlı’nın eşkıya faaliyetlerini önlemeye yönelik aldığı tedbirler incelenmiştir.

Measures Taken By The Ottoman State To Prevent Bandit Activities: Hemavend Tribe Example (1880 - 1916)

The Ottoman was obliged to ensure the safety of the life and property of society for the state's future. Ottoman has struggled with banditry movement by applying various policies to ensure public order and peace for centuries. Unrest has occurred in the Suleymaniye -Kerkuk sanjaks due to the power struggles of tribes and sheiks in the nineteenth. The biggest source of your unemployment in the region is the Hemavend tribe, who are ignorant and savage. Ottoman Government tried to restrain the bandit Hemavend Tribe for years and took military, administrative and judicial measures against it. Government, has tried to prevent banditry activities tribal bandits whose caught in the wake of the measures taken that by judging in the Divan -ı Harp. In this study, with Hemavend Tribe sample have been examined the measures taken by the Ottomans to prevent bandit activities.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Bâb-ı Âli Evrak Odası, (BEO.): 3518/263789 (H. 29 Safer 1327 / M. 22 Mart 1909); 3545 / 265808 (H. 19 Rebiülahir 1327 / 10 Mayıs 1909).
Dahiliye Nezareti, Emniyet-i Umumiye Müdürlüğü, (DH. EUM.2.Şb): 28/32 (H. 28 Zilkade 1334 / M. 26 Eylül 1916).
Dahiliye Mektubi Kalemi, (DH.MKT.): 1743/105 ( H. 02 Zilhicce 1307 / M. 20 Temmuz 1890 ); 1778/88 ( H. 22 Rebiülevvel 1308 / M. 5 Kasım 1890); 1489/95 (H. 15 Cemaziyelahir 1305 / M. 28 Şubat 1888 ); 1490/57 (H. 16 Cemaziyelahir 1305 / M. 29 Şubat 1888); 1807/94 (H. 29 Cemaziyelahir 1308 / M. 9 Şubat 1891); 785/76 (H. 12 Şaban 1321/ M. 3 Kasım 1903); 1358/78 (H. 03 Zilkade 1303 / M. 3 Ağustos 1886); 1783/2 (H. 07 Rebiülahir 1308 / M. 20 Kasım 1890); 2618/3 (H. 03 Ramazan 1326 / M. 29 Eylül 1908); 2620/35 (H. 05 Ramazan 1326 /M. 1 Ekim 1908); 2695/83 (H. 05 Zilhicce 1326 / M. 29 Aralık 1908); 2624/40 (H. 10 Ramazan 1326 /M. 6 Ekim 1908); 2636/32 (H. 25 Ramazan 1326 / M. 21 Ekim 1908); 2807/49 (H. 18 Rebiülahir 1327 / M. 9 Mayıs 1909); 2816 /24 (H. 27 Rebiülahir 1327 / M. 18 Mayıs 1909); 2891/43 (H. 17 Recep 1327 / M. 4 Ağustos 1909); 2616/79 (H. 01 Ramazan 1326 / M. 27 Eylül 1908); 1498/8 ( H. 17 Recep 1305 / M. 30 Mart 1888); 555/12 (H. 01 Cemaziyelevvel 1320 / M. 6 Ağustos 1902); 2673/73 ( H. 09 Zilkade 1326 / M. 24 Kasım 1908 ); 2269/91 ( H. 09 Recep 1317 / M. 4 Kasım 1899).
Dahiliye Nezareti Tesri Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH. TMIK): 100/12 ( H. 07 Zilkade 1318 / M. 26 Şubat 1901).
Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu ( DH. TMIK. M):145/27 (H. 10 Rebiülevvel 1321 / M. 6 Haziran 1903 ).
Hariciye Nezareti Siyasi Kısım (HR.SYS.): 82/71 (H. 06 Rebiülevvel 1302 / M. 24 Aralık 1884).
Yıldız Sarayı Arşivi Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y..A...HUS.): 184/106 (H. 20 Muharrem 1303).
Yıldız Esas Evrakı (Y.E.E.):5/137 (H. 21 Ramazan 1307 / M. 11 Mayıs 1890 ).
Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Dahiliye Nezareti Maruzatı ( Y.PRK.DH.): 4/45, ( H. 10 Safer 1309 / M. 15 Eylül 1891 ).
Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Maliye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.ML):11/2 (H. 21 Rebiülevvel 1308 / M. 4 Kasım 1890).
Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y. PRK. MYD.):10/22 ( H. 12 Recep 1308 / M. 21 Şubat 1891).
Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı (Y.. PRK. UM..): 16/78, ( H. 20 Şaban 1307 / M. 11 Nisan 1890);18/14 ( H.07 Muharrem 1308 / M. 23 Ağustos 1890); 20/23 ( H. 17 Cemaziyelevvel 1308 / M. 29 Aralık 1890).
ACEHAN, Abdullah, “Osmanlı Devleti’nin Sürgün Politikası ve Sürgün”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 1/5, Fall 2008, pp.12-29.
ARMAĞAN, Latif, “Osmanlı Devleti'nde Konar-Göçerler”, Osmanlı, (Editör: Kemal Çiçek ve Cem Oğuz), Cilt:4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 142–150.
BARDAKOĞLU, Ali, “Eşkıya”, DİA, Cilt: 11, s. 463-466.
BRUİNESSEN, Martin Van, Ağa, Şeyh, Devlet, Çev: Banu Yalkut, İletişim Yayınları, İstanbul 2011.
ÇABUK, Fehminaz, “II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı-İran İlişkilerinde Kürt Aşiretleri Meselesi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2013.
ÇABUK, Fehminaz, Osmanlı-Rus-İran Hudut Boylarında Yaşayan Kürt Aşiretlerinin Bölgesel İlişkilere Etkisi (1850-1900)”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri 2017.
ÇABUK, Fehminaz, “Osmanlı-İran Hudut Boylarında Aşiret, Devlet ve Siyaset: Caf Kürt Aşireti ve Reisleri Asi Mahmut Paşa Meselesi”, Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi,Volume III/ Issue I-ISSAS Special Issue, ss.129-150.
ÇETİNSAYA, Gökhan, “II. Abdülhamid Döneminde Kuzey Irak'ta Tarikat, Aşiret ve Siyaset”, Divan, 1999/2, s.153-168.
DEMİRCİ, Süleyman & Fehminaz Çabuk, “Celâli Kürt Eşkıyası: Bayezid Sancağı ve Osmanlı-Rus-İran Sınır boylarında Celâli Kürt Aşireti'nin Eşkıyalık Faaliyetleri (1857-1909), History Studies, Volume 6 Issue 6, p. 71- 97, December 2014.
DEMİRCİ, Süleyman & Fehminaz Çabuk, “Hemavend Kürt Eşkıyası:Hemavend Kürt Aşireti’nin Musul Vilayeti ve İran Topraklarındaki Eşkıyalık Faaliyetleri ve Sebep Oldukları Asayiş Problemlerine Dair Bir Değerlendirme (1863-1916)”, Hıstory Studies, Volume 7 Issue 3, p. 39-59, Semptember 2015.
DEMİRCİ, Süleyman & Hasan Arslan, Osmanlı Türkiyesi'nde Eşkıya, Devlet ve Siyaset, Yalın kitap, İstanbul 2012.
DEMİRCİ, Süleyman & Hasan Arslan, “Osmanlı Türkiyesi’nde Eşkıyalık Faaliyetlerini Önlemeye Yönelik Alınan Tedbirler ve Uygulanan Cezalara Dair Gözlemler: Maraş Eyâleti Örneği (1590–1750)”, Journal of History Studies, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, C. 4, Sayı 2 ( Nisan 2012), s.73-103.
DİCKSON, Bertram,“Journey in Kurdistan”, The Geographical Journal, Vol: 35.,No:4 (Apr. 1910 ), pp. 357-378.
DOĞAN, Cabir, “XVI. Yüzyıl Osmanlı İdari Yapısı Altında Kürt Emirlikleri Ve Statüleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 23, Mayıs 2011, s.31-43.
DOĞAN, Cabir, “II. Mahmut Dönemi Osmanlı Merkezileşme Politikasının Doğu Vilayetlerine Uygulanması”, Turkish Studies, Volume 6/4 Fall 2011, p. 505-521.
EMECEN, Feridun M., "Osmanlılar'da Yerleşik Hayat. Şehirliler ve Köylüler", Osmanlı(Editör: Kemal Çiçek ve Cem Oğuz), Cilt 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 91-97.
ERDOĞAN, Emine, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde İktidar-İtaat İlişkisine Dair Bir Araştırma: Amasya Örneği”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Mart 2006, Cilt:14 No:1.
ERDOĞAN, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1998.
HOBSBAWM, Eric, Eşkıyalar, Çev: Orhan Akalın-Necdet Hasgül, İstanbul 1997.
HUT, Davut, “Musul Vilayeti’ninİdari, İktisadi ve Sosyal Yapısı (1864- 1909)”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2006.
IZADY, Mehrdad R., Bir El Kitabı Kürtler, Çev: Cemal Atila, Doz Yayınları, İstanbul 2011.
KASABA, Reşat, Bir Konargöçer İmparatorluk Osmanlıda Göçebeler, Göçmenler ve Sığınmacılar, Çev: Ayla Ortaç, İstanbul 2012.
KAYA, Kemal, “19. Yüzyılda Anadolu’da İç Güvenlik Sorunları ve Voyvodalar”, OTAM, Sayı:19, Yıl: 2006, s. 239-255.
KODAMAN, Bayram, II. Abdülhamid Devri Doğu Politikası , Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 67, Seri: IV. Sayı: A. 21, Ankara 1987.
KÖKSAL, Osman, “Osmanlı Devleti’nin Son dönemlerinde Örfi İdare Uygulaması”, Türkler, C.13, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 795-804.
KÖKSAL, Osman, “Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanının Sürgünle İlgili Hatt-ı Hümayunları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:19, s. 283-341.
MARUFOĞLU, Sinan, “19. Yüzyılda Irak Vilayetlerinde Toprak Düzeni, Tapu ve Mülkiyet Sorunları”, Tarihin Peşinde, Yıl:2013, Sayı:9, Sayfa:235-248.
NATALİ, Denise, Kürtler ve Devlet,Irak, Türkiye ve İran’da Ulusal Kimliğin Gelişmesi,Çev: İbrahim Bingöl, Avesta Yayınları, İstanbul 2009.
NİKİTİNE, Basil, Kürtler, Çev: E. Karahan, H. Akkuş ve N. Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul 2010.
Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Musul, Edit: Cengiz Eroğlu, Murat Babukçuoğlu & Orhan Özdil, ORSAM Yayınları, Ankara 2012.
ÖZ, Mehmet, “Modernleşme öncesinde Osmanlı Toplumunda Eşkıyalık Hareketlerinin Niteliği ve Özellikleri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Prof. Dr. Bayram Kodaman'a Armağan Özel Sayısı, Ocak 2010, s.226-233.ÖZER, Ahmet, Doğu'da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, Elips Kitap Yayınları, Ankara 2003.
ÖZER, Ahmet, Doğu'da Aşiret Düzeni ve Brukanlar, Elips Kitap Yayınları, Ankara 2003.
ÖZOĞLU, Hakan, Osmanlı Devleti ve Kürt Milliyetçiliği, Çev: Nilay Özak, Gündoğan ve Azat Zana Gündoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.
SYKES, Mark, “ The Kurdısh Tribes of The Ottoman Empire”, The Journal of The Royal Anthropologicial İnstitute of Great Britan and İreland,Vol: 38, (1908), s.451-486.
ŞAHİN, Gürsoy, “XVII. Yüzyılın Sonlarında Afyonkarahisar’da Eşkıyalık Hareketleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. IV, ss. 75-88.
ŞAHİN, İlhan, “Göçebeler”, Osmanlı,(Editör: Kemal Çiçek ve Cem Oğuz), Cilt:4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 132-141.
YAKUT, Esra, “Osmanlı Hukukunda Bir Suç olarak Eşkıyalık ve Cezalandırılması”, Kebikeç/33, 2012, s.21-34.
YİĞİT, Yücel, “İngiltere’nin Musul Vilayetinde Kürt Devleti Projesi (1918-19 19)”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 2004.
ZEKİ BEG, Muhammed Emin, Kürtler ve Kürdistan Tarihi,Çev: Vahdettin İnce, Mehmet Dağ, Reşat Adak & Şükrü Arslan, Nubihar Yayınları, İstanbul 2012.