KLASİKTEN MODERNE: ARAP ŞİİRİNDE ŞİİR-MEKÂN İLİŞKİSİ

Arap edebiyatında, gerek nesir gerekse şiirde, mekâna ayrı bir önem atfedilmektedir. İnsanı kuşatan yönüyle mekân, özellikle şiirde, bir alan olmaktan çıkıp, şairlerin kullandığı sembolik ifadelerle birlikte, sanatsal bir düzleme dönüşmekte ve şairin duygu ve düşüncelerini aktarması yanında, içinde yaşadığı dönemin sosyal, kültürel, felsefi ve edebi durumu hakkında bilgi vermektedir. Özellikle cahiliye dönemi muallaka şiirlerinde, kalıntılar (atlâl) üzerinde durarak maziyi ve göçüp giden sevgilileri anan şairler, aynı zamanda yüzyıllar boyunca sürecek yeni bir şiir geleneğinin de temelini atıyorlardı. Söz konusu gelenek, İslam sonrası dönemde de devam etmiş, modern dönemde ise farklı bir üslupla karşımıza çıkmıştır. Klasik dönemde şairlerin şiirlerine konu olan mekânlar daha çok gerçek mekânlar iken, aynı dönemde, örneğin eş-Şenfara’nın şiirinde ütopik mekâna da dönüşebilmiştir. İslam sonrası dönemde bu gelenek daha çok sanatsal bir etkinlik ve geçmişi taklit etme şeklinde devam etmiş, modern dönemde ise yitik mekânlar, yitik vatanlar kavramları üzerinden farklı bir içerik ve simgeselliğe bürünmüştür.

From Classical To Modern: Poetry-Space Relationship In Arabic Poetry

In Arabic literature, space is attributed a special importance in both prose and poetry. Encompassing the human being, the space, especially in poetry, is transformed from being an area into an artistic arrangement with the symbolic expressions used by the poets, and conveys the poet’s feelings and thoughts as well as information about the social, cultural, philosophical and literary situation of the period in which he lived.Especially in the muallaqas poetry of ignorance period, the poets, who stood on the remains (ruins) and memorialise the past and the passing away lovers, also laid the foundation for a new tradition of poetry that would continue for centuries. The aforementioned tradition continued in the post-Islamic period, and it emerged in a different style in the modern period. While the spaces, which were subject to the poetry of the poets, were more real places in the classical period, it could also be transformed into an utopian space in the same period, for example in the poem of Al-Shanfara. In the post-Islamic period, this tradition has continued rather in the form of an artistic activity and mimicking the past; however, in the modern era, it has taken on a different content and symbolism over the concepts of the lost spaces, the lost homelands.

PDF

___

‘Amr b. Kumey’e, Divân, Hasan Kâmil es-Sîrâfî, Câmiʻatu’d-Duveli’l-ʻArabiyye, Maʻhedu’l-Mahtûtâti’l-ʻArabiyye, by., tsz.
Abdulhalim Hifnî, Şerh ve dirâset Lâmiyyati’l-‘Arab li’ş-Şenferâ, Mektebetu’l-Âdâb, Kahire, 2008.
Abdulmelik Murtâd, es-Sebʻu’l-muʻallakât: Mukârebe simyâiyye antropolojiyye li nusûsihe, İttihâdu’l-Kuttâbi’l-ʻArab, Şam, 1998.
Ahmet Şevkî, el-A‘mâlu’ş-şi‘riyyetu’l-kâmile: eş-Şevkiyyât, Dâru’l-‘Avde, Beyrut, 1988.
Ali b. el-Cehm, Dîvân, tahk. Halîl Marûm Bek, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrut, 1959.
el-Aʻşâ, Meymûn b. Kays b. Cendel, Dîvân, tahk. Mahmud İbrahim Muhammed er-Rıdvânî, Vezâretu’s-Sekâfe ve’l-Funûn ve’t-Turâs, Katar, 2010.
Bachelard, Gaston, Mekânın Poetikası, çev. Alp Tümertekin, İthaki Yayınları, (2. bas.), İstanbul, 2014.
Bedr Şâkir es-Seyyâb, Dîvân, Dâru’l-ʻAvde, Beyrut, 2016.
el-Câhız, Ebû Osman ʻAmr b. Bahr, el-Beyân ve’t-Tebyîn, Dâr Saʻb, 1968.
el-Câhız, el-Hanîn ile’l-Vatan, tahk. Tahir el-Cezâirî, el-Matbʻatu’s-Selefiyye, Kahire, 1351.
el-Câhız, el-Hanîn ile’l-Vatan, tahk. Tahir el-Cezâirî, el-Matbʻatu’s-Selefiyye, Kahire, 1351.
el-Câhız, el-Hayavân, tahk. Abdusselam Muhammed Hârûn, Mektebet Mustafa el-Bâbî el-Halebî, (2.bas.), by., 1965.
Cemîl Buseyne, Cemîl b. Abdullah b. Ma‘mer, Dîvân, Dâr Sâdır, Beyrut, tsz.
Cerîr b. Atiyye b. el-Hutafî, Dîvân, Dâr Beyrut, Beyrut, 1986.
el-Cevâlîkî, Mahmud b. Ahmed b. Muhammed b. el-Hadir, el-Muʻarrab mine’l-kelâmi’l-Aʻcemî ʻalâ hurûfi’l-muʻcem, tahk. F. Abdurrahim, Dâru’l-Kalem, Dimaşk, 1990.
Ceviz, Nurettin, Çögenli, M. Sadi, Lâmiyyetü’l-Arab, Unvanu’l-Hikem, Lâmiyyetü’l Acem ve Tercümeleri, Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınevi, Erzurum, tsz.
Cibran Halil Cibran, el-Mecmu'atu'l-kâmile el-mu’arrabe, Dâr Sâdır, Beyrut, 2002.
ed-Dâbbi, el-Mufaddal b. Muhammed, el-Mufaddaliyyât, tahk. Ahmed Muhammed Şâkir, Abdusselam Muhammed Harun, Dâru’l-Maʻârif, (6.bas.), Kahire, 1119.
Demirayak, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi I, Cahiliye Dönemi, Fenomen Yayınları, Erzurum, 2009.
Ebû Firâs el-Hamdânî, Dîvân, tahk. Halîl ed-Duveyhî, Dâru’-Kitâbi’l-ʻArabî, (2.bas.), Beyrut, 1994.
Ebû Nuvâs, el-Hasan b. Hânî b. ʻAbdilevvel el-Hakemî, Dîvân, tahk. Ewald Wagner, Dâr Sâdır, Beyrut, 1988.
Erol, Arzu Maltaş, Görmez, Kemal, Ütopyalarda Mekân Tahayyülleri: Utopia’nın Mekânı, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 18 (30), 2016, 81-86.
Faruk Ahmed Esleym, el-İntimâ fi’ş-şiʻri’l-câhilî, Manşûrât İttihâdi’l-Kuttâbi’l-ʻArab, by., 1998.
Gomez, Emilio Garcia, Poemas arabes en los muros y fuentes de la Alhambra, Publicaciones del Instituto Egipcio de Estudios Islamicos, Madrid, 1996.
Habîb Mûnisî, Felsefetu’l-mekân fi’ş-şi‘ri’l-‘Arabî, İttihâdu’l-Kuttâbi’l-‘Arab, Şam, 2001.
Hâfız İbrâhîm, Dîvân, tahk, Ahmed Emîn vd., Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, Kahire, 1937.
Halîl Mutrân, Dîvân, Dâru’l-Hilâl, Kahire, 1949.
el-Hâris b. Hilliza, Dîvân, tahk. Emîl Bedîʻ Yâʻkûb, Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, Beyrut, 1991.
Hikmet Ahmed Şâfî el-Es‘ad, el-Ensane fi’ş-şi‘ri’l-câhiliyye, Yüksel Lisans Tezi, Câmiatu Haleb, Kulliyetu’l-Âdâb ve’l-‘Ulûmi’l-İnsâniyye, Kısmu’l-Luğati’l-‘Arabiyye, Suriye, 2009.
Hüsnî Abdulcelîl Yûsuf, el-İnsân ve’z-zamân fi’ş-şi‘ri’l-câhilî, Dâru’l-İttihâd, Kahire, 1988.
İbn Hafâce, Ebu İshak İbrahim, Divân, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 2006.
İbn Kuteybe, ed-Diyneverî, eş-Şiʻr ve’ş-şuʻarâ, tahk. Ahmed Mahmûd Şâkir, Dâru’l-Maʻârif, Kahire, 1967.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem b. Ali b. Ahmed, Lisânu’l-‘Arab, tahk. Yâsir Süleyman Ebû Şâdî, Mecdî Fethî es-Seyyid, Dâru’t-Tevfikiyye li’t-Turâs, Kahire, 2009.
İbn Zeydûn, Ebu’l-Velîd Ahmed b. Abdillâh b. Ahmed b. Gâlib el-Mahzûmî el-Endelüsî, Dîvân, tahk. Yûsuf Ferhât, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, (2.bas.), Beyrut, 1994.
İbnu’r-Rûmî, Ebu’l-Hasan Ali b. el-ʻAbbâs el-Cureyh, Dîvân, tahk. Ahmed Hasan Besec, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2002.
İbrahim Nâcî, Dîvân, Dâru’l-ʻAvde, Beyrut, 1980.
İbrahim Rummânî, el-Medine fi’ş-şi‘ri’l-‘Arabî: “el-Cezâir numûzecen 1925-1962”, el-Hey’etu’l-‘Âmme li’l-Kitâb, Kahire, 1997.
İliyyâ Ebû Mâdî, Divân, Daru’l-‘Avde, Beyrut, tsz.
İmruu’l-Kays, Divân, tahk. Mustafa Abduşşâfî, Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, Beyrut, 2004.
İzzet Hasan, Şiʻru’l-Vukûf ʻale’l-atlâl mine’l-câhiliyye ilâ nihâyeti’l-karni’s-sâlis, Matbaatu’t-Terakkî, Şam, 1968.
İzzettin el-Munâsira, Cemretu’n-nassi’ş-şiʻrî mukaddimât nazariyye fi’l-fâʻiliyye ve’l-hadâse, Manşûrâtu’l-İttihâdi’l-ʻÂm li’l-Udebâ ve’l-Kuttâbi’l-ʻArab, Dâru’l-Kirmel li’n-Neşr, Suriye, 1995.
Kafes, Mahmut, Muallakalarda hayvan ve bitki tasvirleri, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 35 (2016), 145-164.
el-Kayrevânî, İbn Reşîk, el-‘Umde fî Mehâsini’ş-şi‘r ve âdâbihî, Matba‘atu’l-Kâtibi’l-ʻArabî, (2. bas.), Şam, 1992.
el-Kumeyt b. Zeyd el-Esdî, Dîvân, tahk. Muhammed Nebîl Turayfî, Dâr Sâdır, Beyrut, 2000.
el-Kuraşî, Ebû Zeyd Muhammed b. Ebi’l-Hattâb, Cemheretu eşʻâri’l-ʻArab, tahk. Ali Fâʻûr, Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, (3.bas.), Beyrut, 2003.
Kuseyr ‘Azze, Dîvân, tahk. İhsân Abbâs, Dâru’s-Sakâfe, Beyrut, 1971.
Lebîd b. Rebîʻa, Dîvân, tahk. Hamdû Tammâs, Dâru’l-Maʻrife, Beyrut, 2004.
Mahmûd Dervîş, ed-Dîvân-I el-A‘mâlu’l-ûlâ, Riyâd er-Reyyâs li’l-Kutub ve’n-Neşr, Beyrut, 2005.
Mahmûd es-Sâlih Hurafî, Cemâliyyâtü’l-Mekân fi’ş-şiʻri’l-Cezâirî, Doktora Tezi, Câmiatu Kunstantîn, Kulliyâtu’l-âdâb, Kısmu’l-luğati’l-ʻArabiyye ve âdâbuhâ, Jijel, 2005.
Mahmud Şukrî el-Alusî, Bulûğu’l-Ereb fî ma‘rifeti ahvâli’l-ʻArab, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, tsz
Mîsâ b. Ali b. İbrahim el-Ğabbân, el-Mekân fî şi‘r Cemîl Buseyne, Yüksel Lisan Tezi, Câmiatu Muhammed b. Suud, Kulliyetu’l-luğati’l-ʻArabiyye, Kısmu’l-âdâb, Suudi Arabistan, 1428.
Muhammed es-Seyyid İsmail, Binâ fadâi’l-mekân fi’l-kıssati’l-Arabiyyeti’l-kasira, Dâru’s-Sakâfe ve’l-İ’lâm, Şarika, 2002.
Muhammed Muhammed Esed, Tatavvur matlaʻi’l-kasîde mine’l-ʻasri’l-câhilî ile’l-ʻasri’l-Abbâsî, ʻÛdu’n-ned, Mecelle Sekâfiyye Fasîle, 68 (2017), 60-71.
Muhammed Zeki el-ʻAşmâvî, Kadâyâ en-nakdi’l-ʻArabî ve’l-belâğa, Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, İskenderiye, tsz
Mustafa Nâsif, Dirâsetu’l-Edebi’l-ʻArabî, ed-Dâru’l-Kavmiyye li’t-Tibâʻa ve’n-Neşr, Kahire, tsz.
el-Murakkişu’l-Ekber, ʻAmr b. Saʻd, Dîvânu’l-Murakkişeyn, tahk. Kârîn Sâdır, Dâr Sâdır, Beyrut, 1998.
el-Mütenebbî, Ahmed b. el-Huseyn b. el-Hasan b. Abdissamed el-Cuʻfî, Dîvân, Dâr Beyrut, Beyrut, 1983.
en-Nâbiğatu’z-Zübyânî, Dîvân, tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Dâru’l-Maʻârif, (2. bas.), Kahire, 1119.
Narlı, Mehmet, Şiir ve Mekân Cumhuriyet Dönemi (1920-1950) Türk Şiirinde Şiir-Mekân İlişkisi, Akçağ Yayınları, (2. bas.), Ankara, 2014.
Necib Muhammed el-Behbîtî, Tarihu’ş-şiʻri’l-ʻArabî hatta ahiri’l-karni’s-sâlisi’l-hicrî, Dâru’s-Sakâfe, Amman, 2001.
Nizâr Kabbânî, Revâiʻ Nizâr Kabbânî, tahk. Samer ed-Davî, Dâru’r-Revâiʻ, (2.bas.), by., 2004.
Ousama Ekhtiar, Sûratu’l-mekân fî şiʻr Zi’r-Rumma, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2013), 173-204.
Ömer b. Ebî Rebîʻa, Dîvân, tahk. Fâyiz Muhammed, Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, (2.bas.), Beyrut, 1996.
er-Rubayʻî, Nucûd Hâşim, Tatavvur delâleti’l-mekân fi’ş-şiʻri’l-ʻArabi’l-hadîs, ʻÛdu’n-ned, Mecelle Sekâfiyye Fasîle, 6 (2017).
Rüstempur, Rukiye, Şirzâde, Fatima, et-Takâtubu’l-Mekânî fî Kasâid Mahmûd Dervîş el Hadîse, Mecelletu Dirâsât fi’l-luğa’l-ʻArabiyye, Câmiʻatu’z-Zehrâ, 9 (2012), Tahran, 53-76.
Sâhib Halîl İbrâhîm, es-Sûratu’s-semʻiyye fi’ş-şiʻri’l-ʻArabî kable’l-İslâm, Manşûrât İttihâdi’l-Kuttâbi’l-ʻArab, by., 2000.
Sâhire el-‘Âmirî, Huseyn ‘Uleyvî, , el-Mekân fî şi‘r İbn Zeydûn, Yüksek Lisans Tezi, Câmiatu Bâbil, Kulliyetu’l-âdâb, Kısmu’l-luğati’l-ʻArabiyye, Irak, 2008.
Saʻîd Muhammed el-Feyyûmî, Felsefetu’l-mekân fi’l-mukaddimeti’t-talaliyye fi’ş-şiʻri’l-câhilî, Mecelletu’l-Câmiʻeti’l-İslâmiyye, C: 15, 2 (2007), 241-265.
Salâh Cerrâr, Dîvânu’l-Hamrâ, el-Eşʻâru’l-ʻArabiyyetu’l-menkûşa fî mebânî kasri’l-hamrâ ve kasri’lʻarîf bi ğırnâta, el-Muessetu’l-ʻArabiyye li’d-Dirâsât, Beyrut, 1999.
es-Sukkerî, Ebû Saʻîd el-Hasan b. el-Huseyn, Şerh eşʻâri’l-Huzliyyîn, tahk. Abdussettar Ahmed Ferrâc, Mektebet Dâri’l-ʻUrûbe, Kahire, tsz.
Tarafa b. el-ʻAbd, Dîvân, tahk. Duriyye el-Hatîb, Lütfî es-Sakkâl, el-Muessetu’l-ʻArabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, (2. bas.), Beyrut, 2000.
et-Tebrîzî, el-Hatîb, Şerh dîvân Ebî Temmâm, tahk. Râcî el-Esmar, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, (2.bas.), I-II, Beyrut, 1994.
ʻUbeyd b. el-Abras, Dîvân, tahk. Eşref Ahmed ʻAdra, Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, Beyrut, 1994.
Üsâme b. Munkiz, el-Menâzil ve’d-diyâr, tahk. Mustafa Hicâzî, Dâr Ahbâri’l-Yevm, (2.bas.), Kahire, , 1992.
Yazıcı, Hüseyin, Göç Edebiyatı: Doğuyu Batıya Taşıyanlar, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2002.
Yûsuf el-Hatîb, el-Aʻmâlu’ş-şiʻriyyetu’l-câhize, Dâr Filistîn li’s-Sakâfe ve’l-İʻlâm ve’l-Funûn, Dimaşk, 2011.
ez-Zevzenî, Ebu Muhammed el-Huseyn bin bin Ahmed, Şerhu’l-Mu’allakâti’s-Seb’, tahk. Muhammed Hayr Ebu’l-Vefâ, Dâr İhyâi’l-‘Ulûm, Beyrut, 1997.
Zu’r-Rumma, Divân, tahk. Ahmed Hasan Besec, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1995.
Zuheyr b. Ebî Sülmâ, Dîvân, tahk. Ali Hasan Fâ‘ûr, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1988.
http://www.albasrah.net/ar_articles_2011/0911/razaq_280911.htm, 29.12.2017 tarihinde erişildi.
https://elpais.com/cultura/2016/10/28/actualidad/1477662328_104120.html, 23.11.2017 tarihinde erişildi.
https://www.theguardian.com/world/2009/apr/07/alhambra-granada-wall-inscriptions, 23.11.2017 tarihinde erişildi.