KIRGIZİSTAN’DA SOSYALİST TURAN DÜŞÜNCESİ VE BOLŞEVİKLERİN SOSYAL TURAN PARTİSİ SUÇLAMALARI

Komünist Bolşeviklerin 1917 ihtilali ile kurdukları Sovyet yönetimi, Türkistan Türk halkları tarihinin önemli bir sürecini oluşturmaktadır. Bu bağlamda mezkur dönem genel itibariyle Türkler için baskı, yoksulluk, dünya ve Türk dünyası ile ilişkilerin koptuğu hapishane anlamlarını taşımıştır. Sovyet iktidarı hakimiyetini yaşamış Kırgızlar için de durum farklı özellik taşımamıştır. Özellikle halklarının temsilcisi olarak Kırgız aydınlar, Bolşevikler ile belli ölçüde birlikte hareket etmişler, milli çıkarlarını bu yolla iyileştirmeye çalışmışlardır. Ancak Sovyet yönetiminin onlara yönetimi bırakmaması, kooperatifleştirme gibi açlığa götüren uygulamaları eleştirmişlerdir. Bu durum Sovyetler tarafından, Sovyet sınırları içinde ve dışında dillendirilen Turan Birliği fikrine sahip oldukları gerekçesi ile cezalandırılmalarına sebep olmuştur. Bu bağlamda Kırgızistan’da Sosyal Turan Partisi dosyası oluşturulmuş, Kırgız siyasi, kültürel ve ekonomik düzeninin lideri konumundaki Kırgız aydınlar, baskıya maruz kalmışlardır. Sovyet dönemi boyunca adı unutturulmaya çalışılan bu oluşum ve aydınların düşünceleri, SSCB sonrasında da henüz yeteri kadar tartışılmamıştır. Sorgu tutanakları yayınlanmış olan Sosyal Turan Partisi dosyası verilen ifadeler üzerinde yeterince durulmamıştır. Mezkur çalışmada ifadeler üzerinden Sosyal Turan Partisi’nin demokrasi, hürriyet ve mülkiyet hakkı prensipleri üzerine inşa edildiği sonucuna ulaşılmıştır.

Socialist Turan Thoughts In Kyrgyzstan And The Bolshevik Accusations On Socialist Turan Party

Soviet Regimen which was founded with 1917 revolution of Communist Bolshevists, constitutes a significant period of Turkistan Turkic peoples’ history. In this context, aforementioned period generally meant pressure, poverty, and detention from relations with the World and Turkic Nations. This situation was not different for the Kyrgyz who experienced the hegemony of Soviet rulership. Especially the Kyrgyz intelligentsia which were representatives of the peoples kept company with Bolshevists to some extent, and aimed to meet the national interests by this way. However they criticized practices that dragged them to poverty such as becoming cooperative and that the Soviet regimen’s not leaving the rulership to them. This situation caused them to be punished by the Soviets for having Turan Union idea within and outside of the Soviet boundaries. In this context, in Kyrgyzstan, National Turan Party dossier was organized, Kyrgyz intelligentsia who were the leaders of Kyrgyz political, cultural and economic system were exposed to pressure. Ideas of those intelligentsia names of whom were tried to make forgotten have not been debated enough yet even after the Soviet period. National Turan Party dossier, the hearing papers of which were published has not dealt with sufficiently. Via the statements, this study ended up with the conclusion that the National Turan Party was constructed upon the principals of democracy, independence, and proprietary rights.

PDF

___

KRBMSDA, F. 10, op., 1, d. 31.
KRBMSDA, F. 10, op, 15, d. 79.
KRBMSDA, F. 10, op. 15, d. 72.
KRBMSDA, F. 10, Op. 1, d. 805.
KRBMSDA, F. 10, op., 1, d. 31.
Altımışova, Zuhra. (2013). “ 1930’lu Yıllarda Kırgızistan’dan Çin’e Göç Hareketleri”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages. Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 8/11 Fall.. ss. 17-29.
Andican, A. (2003). Ahat. Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. Emre Yayınları. İstanbul.
Bektenov, Ziyaş. (1988). “Öçpöz izder Okumuştuu-Agartuuçu İşenalı Arabayev”. Kırgızstan Madaniyatı. No: 25 (1116). 16 İyun (Haziran). ss. 7.
Bektenov, Ziyaş. (2016). Zamandaştarım Cönündö Adabiy Eskerüülör. Bişkek.
Dcunuşaliev, Dc. (2003). Vremya Sozidaniya i Tragediy 20 – 30’e Godı XX Veka. Bişkek.
Karimbaev, S. (1985). Sovetskiy Kırgızystan Velikoy Ateçestvennoy Voyni 1941-1945. Frunze.
Kurmanov, Z., Ploskih, V. M., Begaliev, S. (1999). Abdıkerim Sıdıkov Natsionalnıy Lider. Bişkek.
Maksutov, Baktıbek. (2008). Kırgızdın Belgilüü Agartuuçuları. Bişkek.
Ploskih, S. V. (2002). Repressirovannaya Kultura Kırgızstana Maloizuçennıe Stranitsı İstorii. İlim. Bişkek.
Ploskih, S. V. (2004). Kırgızstandın Repressiyalangan Madaniyatı Tarıhtın Az İzildengen Baraktarı. Çev.: S. Ş. Tölögönova. Bişkek.
Ploskih, S. V., Kurmanov, Z., Begaliev, U. (1999). Kırgızstadın Uluttuk Lideri Abdıkerim Sıdıkov Door İnsan Tagdır. Bişkek.
Ploskih, V. M. (1993). Manas ne Priznal Sebe Vinovım. Bişkek.
Sadıkova, Şarifa. (2008). Sıdıkov Osmonalı Tuulgan Kününün 130 Cıldıgına Karata. Bişkek.
Saktanov, Köçkön. (27.09.2007). “Algaçkı Kırgız Okumuştuusu”. Kızıktar. No: 35 (188). ss. 14.
Usenbaev K. (1961). Obşestvenno – Ekonomiçeskiye Otnoşeniya Kirgizov v Period Gospodsva Kokanskogo Hanstva. Frunze.
VKP(b) BK Çana Soyuzduk Ökmöt Qırqızstan Çönündö (1919 – 1937 Çıldardın İcindegi Dokumentterdin Çıynagı). (1941). Qırqızmambas. Frunze.
Yudahin K. K. (1994). Kırgız Sözlüğü. Çev.: Abdullah Taymas. Cilt: 2. Ankara.