NEOLİTİK DÖNEM VE ESKİ ÇAĞ ANADOLU’SUNDA KUTSAL BOĞA VE FIRTINA TANRISI İLİŞKİSİNİN KÖKENİ HAKKINDA YENİ DEĞERLENDİRMELER

İnsanlığın avcı toplayıcı dönemde boğa ile ilişkisinin başladığı düşünülmektedir. Vahşi boğa gücü, heybeti boynuzlarının şekli ile insanları korkutmuştur. Fakat diğer taraftan eti, boynuzu, kemiği ve derisiyle de insan için son derece hayati bir kaynak da olmuştur. Kısacası vahşi boğa hem görünüşü ve gücü ile korkunun hem de avcılara sunduklarıyla bereketin sembolü olmuştur. Boğa, Göbekli Tepe’den Çatalhöyük’e, mitolojik masallardan kutsal metinlere insanlık hafızasının her veçhesinde yerini bulan bir fenomendir. Çatalhöyük’te bir hafıza deposu olarak biriktirilen boğa kafaları, Hititlerde Tarhunza’ya (Fırtına Tanrısı) kurban edilen boğalar, Zeus’a sunulan boğalar ortak insanlık bilincinin farklı dönemlerdeki farklı yansımaları olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada merak edilen nokta hem ürkütücü hem faydalı bir figür olan boğanın ne zaman ezoterik veya tanrısal bir değer olarak algılanmaya başladığıdır. Bu çalışmada teolojik, kültürel ve ekonomik yönleriyle boğanın eskiçağ insanı için nasıl bir fenomen haline geldiği ile ilgili bazı görüşler ileri sürülecektir.

New Evaluations on the Origin of the Holy Bull and Storm God Relationship in the Neolithic Period and Ancient History

It is thought that humankind has begun to relate to the bull in a more hunting gathering period. The bull, which gives fear to the man with its strength and the shape of its giant horns, is an extremely vital resource for humankind with its meat, horn, bone and skin. In this regard, it is quite natural that the bull symbolizes both power and fear and also fertility and abundance. Bull is a phenomenon involved in every part of human memory from Göbekli Tepe to Çatalhöyük from mythological tales to scriptures. The bull heads saved as a memory store in Çatalhöyük, the bull sacrificed to Tarhunza (God of the Storm) in the Hittites, and the bull god known as Apis in Egypt emerge as different reflections of the common human consciousness at different times. What is worried in this respect is that when the bull, which is both a frightening and useful figure, is started to be perceived as an esoteric or divine value. The bull mentioned in the legends of all Asian people from Anatolia to Sumer and even Turkistan mythology manifests itself also in Africa and Europe. In this study, some opinions will be put forward on how the bull has become a phenomenon for the ancient human by its theological, cultural and economic aspects. However, an interdisciplinary study has been carried out in consideration of biological, paleontological, theological and historical data.

PDF

___

Ajmone-Marsan, Paolo; Garcia, Jose´ Fernando; Lenstra, Johannes A.; Consortium, Globaldiv, “On the Origin of Cattle: How Aurochs Became Cattle and Colonized the World”, Evolutionary Anthropology 19, 2010, s. 148-157
Akurgal, Ekrem, Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik Yayınları, İstanbul 2000
Akurgal, Ekrem, Anadolu Kültür Tarihi, TÜBİTAK, Ankara 2005
Albayrak, Canan, Anadolu’da Kybele-Attis Kültü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007, s. 53
Alp, Sedat, Hitit Güneşi, Tübitak Yay., Ankara 2002
Atalay, Sonya; Hastorf, Christine A., “Food, Meals, and Daily Activities: Food Habitus at Neolithic Çatalhöyük”, American Antiquity, Vol. 71, No. 2, Society for American Archaeology, April 2006, s. 283-319
Birecikli, Fatma, “Ana Hatlarıyla Friglerde Din”, Akademik Bakış Dergisi, C.IV, S. 7, Kış, 2010, s. 215-231
Caesar, Julius, The Gallic Wars, İngilizceye Çevirenler: W. A. McDevitte ve W. S. Bohn, 6. Kitap, 28. Bölüm, http://classics.mit.edu/Caesar/gallic.6.6.html
Diler, Adnan, “Anadolu-Pers Dönemi Sanatında İkonografi: Gelenek, Gerçeklik ve Paradoks”, Persler, Anadolu’da Kudret ve Görkem, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2017, s. 284-305
Erbaş, Fatma Sevinç, Hititlerde Öteki Kurban Ve Büyü, Arkeoloji Ve Sanat Yayınları, İstanbul 2013
Goderie, Ronald; Lenstra, Johannes A.; Upadhyay, Maulik, Crooijmans, Richard; Linnartz, Leo, “Aurochs Genetics, A Cornerstone Of European Biodiversity”, Stiching Taurus, Nijmegen 2015, s. 1-17
Günbattı, Cahit, “Anitta”, Kayseri Ansiklopedisi, C: 1, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 2009, s. 129-130
Hartner, Willy; Ettinghausen, Richard, “The Conquering Lion, The Life Cycle Of A Symbol”, Brill, Vol. 17, 1964 s. 161-171
Hodder, Ian, Çatalhöyük Leoparın Öyküsü, Çev. Dilek Şendil, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2014
Kılıç, Yusuf, Murat Turgut, “Eski Anadolu’da Bucrania Kültü Ve Bu Kültün Günümüz Bozkır’ına Yansımaları”, Uluslararası Geçmişten Günümüze Bozkır Sempozyumu, Isparta, 6-8 Mayıs 2016, s. 773-790
Kızıl, Hayreddin, “Mitra’dan “Mithras’ın Sırları”Namitraizm’in Kuruluş Serüveni”, Ekev Akademi Dergisi, Sayı: 55, 2013, s. 113-136
Memiş, Ekrem, Eskiçağda Mezopotamya, Ekin Yayınları, Bursa 2007
Öney, Gönül, “Anadolu Mimarisinde Boğa Kabartmaları”, Belleten, XXXIV, 133, Ankara 1970, s.83-120
Öney, Gönül, “Selçuklu Mimarisinde Aslan Figürü”, Anadolu (Anatolia), S:XIII, 1969 Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1971, s. 1-41
Özdoğan, Mehmet, “Göbekli Tepe’yi Anlamak”, Aktüel Arkeoloji Dergisi, 46/2015, s. 38-51
Savaş, Özkan Savaş, Hititler’de “Fırtına Tanrısı” İle “Boğa Kültü” Üzerine Bazı Gözlemler Ve Yorumlar, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/10/2180/22624.pdf, s. 97-127
Sevin, Veli, Anadolu Arkeolojisi, Der Yayınları, İstanbul 1999, s, 174-175
Schmidt, Klaus, Göbekli Tepe-En Eski Tapınağı Yapanlar, Çev. Rüstem Aslan, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2014
Şahin, Nuran, Zeus’un Anadolu Kültleri, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Monografi Yazı Dizisi, İstanbul 2001
Fitnat Şimşek, “Eskiçağ Toplumlarında Boğa Algısı ve İnancı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 10, S. 52, Ekim 2017, s. 592-599
Rice, Mchael, The Power Of The Bull, Routledge Taylor&Francis Group, London –New York, 1998
Ünal, Ahmet, Hititler Devrinde Anadolu, Kitap: 2, Arkeoloji Ve Sanat Yayınları, İstanbul 2003
Van Den Hou,t Theo P. J., “Hitit Krallığı ve İmparatorluğu’nun Kısa Tarihi”, Hititler-Bir Anadolu İmparatorluğu, Editörler: Meltem Doğan Alparslan-Metin Alparslan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013, s. 22-44
Vuure, Cıs Van, Retracing The Aurochs, Pensoft, Sofia-Moskow, 2005