KIRGIZİSTAN - ÇİN GÜVENLİK İLİŞKİLERİ VE DOĞU TÜRKİSTAN MESELESİ

Küçük bir güç olan Kırgızistan ve büyük ya da yükselen bir güç olarak tanımlanan Çin Halk Cumhuriyeti3, ekonomi, nüfus, askeri güç ve benzeri birçok alanda, arasında uçurum olan iki ülkedir. Dolayısıyla bu durum güvenlik ilişkilerinin gidişatına da etki etmiştir. Güçlü olan taraf Çin, ilişkilerde yönlendirici pozisyonda yer alırken; Kırgızistanda ona uyum sağlayan taraf olmuştur. Güvenlik ilişkilerinin odağını ise Çin’in ortaya koyduğu “3 şeytan” kavramı oluşturmuştur. Terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılık eylemlerini “3 şeytan” olarak nitelendiren Çin, bu kavramı da en çok Doğu Türkistan’da başta Uygurların, sonrasında da Müslüman toplulukların faaliyetleri ile ilişkili kullanmıştır. Aynı zamanda iki ülke Sovyetler Birliği döneminden kalma sınır sorununu nihayete erdirmeyi amaçlayarak sınır güvenliğinin sağlanması adına yine “3 şeytan” kavramınınön plana çıkarıldığı, askeri tatbikatları, Şanghay İşbirliği Örgütü(ŞİÖ) şemsiyesi altında gerçekleştirmiştir. Bu çalışmanın amacı, Kırgızistan'ın kendi güvenlik sorunlarının ötesinde, Çin'in güvenlik kaygılarının ön plana çıktığı iki ülke arasındaki ilişkileri, Doğu Türkistan meselesi bağlamında değerlendirmektir. Bunun yanında, literatürde az sayıda bulunan Kırgızistan-Çin ilişkileri özelinde yapılmış araştırmalara katkı sağlamak ve güncellik kazandırmak amaçlanmıştır. Böylece dört başlıktan oluşan çalışmanın ilk bölümünde iki ülkenin güvenlik ilişkileri ŞİÖ bağlamında incelenecek; sonraki bölümde güvenlik stratejileri ekseninde ikili ilişkilere bakılacaktır. Üçüncü kısımda ise iki ülkenin sınır sorunu ve çözüme nasıl kavuştuğu ele alınacak ve son olarak da Doğu Türkistan bağlamında güvenlik ilişkileri incelenecektir.

Kyrgyzstan-China Security Relations and the East Turkestan Issue

Kyrgyzstan, a small power, and the People’s Republic of China, defined as a great or rising power, are two countries with gaps in many areas such as economy, population, military power and so on. Therefore, this situation has also affected the course of security relations. While China, the strong side, takes a leading position in relations; Kyrgyzstan has been the compliant side. The concept of "3 evils" put forward by China has formed the focus of security relations. Defining terrorism, separatism and extremism acts as "3 evils", China has used this concept mostly in relation to the activities of Uyghurs and then Muslim communities in East Turkistan. At the same time, the military exercises in which the concept of "3 evils" was emphasized in order to ensure border security by ending the border problem inherited from the Soviet Union period of the two countries, were carried out under the umbrella of the SCO. The purpose of this study is to evaluate the relations between the two countries, in which China's security concerns cometo the forefront, in the context of the East Turkestan issue, beyond Kyrgyzstan's own security problems. In addition, it is aimed to contribute to and up-to-date studies on Kyrgyzstan-China relations, which are few in the literature. Thus, in the first part of the study consisting of four titles, the security relations of the two countries will be examined in the context of the SCO; In the next section, bilateral relations will be viewed from the axis of security strategies. In the third part, the border problem of the two countries and how they reached a solution will be discussed and finally, the security relations in the context of East Turkistan will be examined.

PDF

___

Allison, R. (2008). Virtual regionalism and protective ıntegration in Central Asia. Central Asian Survey, 27 (2), 185-202.
Anti-Terror Drills Highlight China’s Push Into Central Asia. (2014). https://www.voanews.com/a/antiterror-drills-higlight-china-push-intocentral- asia/2432330.html, Erişim tarihi: 12.01.2019.
Bovington, G. (2010). The Uyghurs Stranger in Their Own Land. Columbia University Press.
Calbırak TV. (2018). https://www.youtube.com/watch?v=2PZFbU9c624, Erişim tarihi: 29.11.2018.
CCTV.com. (2009). https://www.youtube.com/watch?v=hNje7fb9hwE, Erişim tarihi: 01.01.2019.
China Focus: SCO Anti-Terror Drill Kicks Off in China. (2014). http://avesta.tj/eng/4035-china-focussco-anti-terror-drill-kicks-off-inchina. html, Erişim tarihi:12.01.2019.
China Targets Halal Products In Fight Against 'Extremism'. (2018). https://www.rferl.org/a/china-cracks-downon-halal-products-as-part-offight- against-extremism-/29536460.html, Erişim tarihi:10.10.2018.
Chung, C. (2004). The Shanghai Cooperation Organization: China's Changing Influence in Central Asia. The China Quarterly, 180, 989-1009.
Cumagulov, S. (2005). Kyrgyzstan's Worried Uighurs. Institute for War&Peace Reporting. https://iwpr.net/global-voices/kyrgyzstans-worried-uighurs, Erişim tarihi: 10.01.2019.
Dünya Uygur Kurultayı. (t.y.). https://www.uyghurcongress.org/tr/, Erişim tarihi: 12 Kasım 2018.
East Turkistan Liberation Organization (ETLO). (t.y.). https://www.global security.org/military/world/para/etlo.htm, Erişim tarihi: 10.02.2019.
Ekrem, E. (2010). Çin’in Orta Asya Güvenlik Sorunu: Kırgızistan Olayları ve Şanghay İşbirliği Örgütü. https://sde.org.tr/tr/newsdetail/cinin-ortaasyadaki- guvenlik-sorunu-analizi/3345, Erişim tarihi: 10.01.2019.
Fravel, M. T. (2008). Strong Borders, Secure Nation :Cooperation and Conflict in China's Territorial Disputes. Princeton University Press.
Gracie, C. (2015). Xinjiang: Has China's crackdown on 'terrorism' worked?. https://www.bbc.com/news/world-asia-30373877, Erişim tarihi: 11.11. 2018
Heidelberg Institute on International Conflict Research. (2002). Conflict Barometer 2002. https://hiik.de/konfliktbarometer/bisherige-ausgaben/, Erişim tarihi: 01.01.2019.
How is China bolstering its military diplomatic relations? (2017). https://chinapower.csis.org/china-military-diplomacy/, Erişim tarihi: 19. 01.2019.
Human Rights in China (HRIC). (2011). Counter-Terrorism and Human Rights: The Impact of the Shanghai. HRIC.
International Crisis Group. (2002). Central Asia: Border Disputes and Conflict Potential (Report No 33). ICG Asia.
İnayet, A. (2010). Bir Medeniyet Havzası Olarak Doğu Türkistan. İHH Araştırma Yayınlar Birimi (Haz.). Hür Doğu Türkistan Sempozyumu (13-26). Mavi Ofset.
Kanat, K. B. (2015). Uygur sorunu ve Çin’in Balkanlaşma korkusu. http://www.aljazeera.com.tr/gorus/uygur-sorunu-ve-cinin-balkanlasmakorkusu, Erişim tarihi:12.12.2018
Karaca, R. K. (2003). Dünyadaki Yeni Güç Çin: Tek Kutuptan, Çift Kutuba. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Karimova, R. (2014). History of Eastern Turkestan Culture within the context of Turkic Civilization. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 3, 221- 228.
Kerimbekova, N. & Galitskiy, V. (2002). On the State Border Between Kyrgyzstan and China. https://www.ca-c.org/journal/2002/journal_eng/ cac-05/14.kereng.shtml, Erişim tarihi:11.02.2019.
Khamidov, A. (2001). Dispute Over China-Kyrgyz Border Demarcation Pits President vs. Parliament. https://eurasianet.org/dispute-over-china-kyrgyzborder- demarcation-pits-president-vs-parliament, Erişim tarihi: 10.02. 2019.
Kırgız cookerleri kıtaydagı maşıguudan kaytıştı. (2014). https://www.azattyk.org/a/26568538.html, Erişim tarihi:12.01.2019.
Kırgızistan’ın Askeri Gücü. (2017). http://askerigucu.com/ulke.aspx?q= kirgizistanin-askeri-gucu, Erişim tarihi: 10.02.2019.
Kırgızistan'da Çin büyükelçiliğine intihar saldırısı. (2016). https://www.bbc.com/ turkce/haberler-dunya-37219491, Erişim tarihi:1 Ocak 2019.
Kıtay “tarbiya lagerleri” cönündö tüşündürmö berdi. (2018). https://www.bbc.com/kyrgyz/world-45878074, Erişim tarihi:16.10.2018.
Kıtaydın baskınçılıgına karşıbız. (t.y.). https://www.facebook.com/pg/ protivkitay/posts/, Erişim tarihi: 10 Ocak 2019.
Kıtaydın Bişkektegi elçiliğinin aldında aksiya ötöt. (2018). https://www.azattyk.org/a/29666427.html, Erişim tarihi: 20.12.2018.
Kokoshina, Z. (2018). Antiterroristicheskiye uçeniya Şankhayskoy organizatsii sotrudniçestva. Mezhdunarodnaya Zhizn, 9, 192-204.
Koyçiyeva, A. (2018). Uran Botobekov: Beyjin musulman kalkına kısımdı küçöttü. https://www.bbc.com/kyrgyz/world-44373311, Erişim tarihi: 05.06.2018.
Kuchins, A. C., Mankoff, J. & Backes, O. (2015). Central Asia in a Reconnecting Eurasia report. CSIS.
Kyrgyz From China Urge President Jeenbekov To Help With Captured Relatives. (2018). https://www.rferl.org/a/kyrgyz-from-china-urge-presidentjeenbekov- to-help-with-captured-relatives/29621225.html, Erişim tarihi: 26.11.2018
Kyrgyzstan and China complete border demarcation. (2009). https://www.dur.ac.uk/ibru/news/boundary_news/?itemno=8288&rehref= %2Fibru%2F&resubj=Boundary+news%20Headlines, Erişim tarihi: 10.02.2019
Kyrgyzstan Land Border Crossings. (2019). https://www.advantour.com/ kyrgyzstan/border-crossing.htm, Erişim tarihi: 10.02.2019.
Maza, C. (2014). Kyrgyzstan’s Uighurs Cautious, Still Fear Chinese Influence
Eurasianet. (2014). https://eurasianet.org/kyrgyzstans-uighurs-cautiousstill- fear-chinese-influence, Erişim tarihi: 01.01.2019.
Meyer, P. (2016). China’s De-extremization of Uyghurs in Xinjiang. https://newamerica.org/documents/1558/Meyer-Uyghurs.pdf, Erişim tarihi: 18.12.2018.
Nanchang Public Security Bureau, Shìbié 75 zhǒng zōngjiào jíduān huódòng. (2015). http://www.ncga.gov.cn/e/action/ShowInfo.php?classid=1256&id =5881, Erişim tarihi: 01.01.2019.
NTV. (2009). https://www.youtube.com/watch?v=xkbIiNER9S0, Erişim tarihi: 01.01.2019.
Omelicheva, M. Y. (2011). Counterterrorism Policies in Central Asia. Routledge.
Ong, R. (2005). China's Security interests in Central Asia. Central Asian Survey, 24(4), 425-439.
Peace Mission-2016: SCO anti-terror drills. (2016). https://www.rbth.com/multimedia/video/2016/09/23/peace-mission-2016- sco-anti-terror-drills_632365, Erişim tarihi: 12.01.2019.
Podolskaya, D. (2017). Troublous borders of Kyrgyzstan. What has changed in 2017? https://24.kg/english/71976_Troublous_borders_of_Kyrgyzstan_ What_has_changed_in_2017/, Erişim tarihi: 10.02.2019.
Pograniçniki Kırgızstana i Kitaya obsudili voprosy bezopasnosti granits. (2015). https://kaktus.media/doc/324320_pogranichniki_kyrgyzstana_i_kitaia_ob sydili_voprosy_bezopasnosti_granic.html, Erişim tarihi:12.01.2019.
Posolstvo KNR v KR, “Kitaysko-Kyrgzskiye otnosheniya”. (2010). http://kg.chineseembassy.org/rus/zjsbwl/t660368.htm, Erişim tarihi: 15.12.2018.
Putz, C. (2017). In Xinjiang, Ethnic Kazakhs and Kyrgyz Face Increased Pressure. https://thediplomat.com/2017/11/in-xinjiang-ethnic-kazakhsand- kyrgyz-face-increased-pressure/, Erişim tarihi:10.11.2018.
Saunders, P. C. (2008). China’s Role in Asia. D. Shambaugh ve M. Yahuda (Ed.). International Relations of Asia içinde (ss. 127-149). Rowman Littlefield Publishers.
Scobell, A., Lin, B., Shatz, H. J., Johnson, M., Hanauer, L., Chase, M. S. vd. (2018). At the Dawn of Belt and Road: China in the Developing World. RAND Corporation.
Shanghai Convention On Combating Terrorism, Separatism and Extremism. (2001). Article 1. http://www.mid.ru/sanhajskaa-organizaciasotrudnicestva- sos-/-/asset_publisher/0vP3hQoCPRg5/content/id/579606, Erişim tarihi: 10.01.2019.
Sooronbay Ceenbekov’un 2018 Yılı, Yıl Sonu Değerlendirme Basın Toplantısının Alatoo 24 kanalındaki Canlı Yayını. https://www.youtube.com/watch?v=6EiUJ9wPKWc, Erişim tarihi: 19.12. 2018
Statistic Breau of Xinjiang Uygur Autonomous Region. (2017). http://www.xjtj.gov.cn/sjcx/tjnj_3415/2016xjtjnj/rkjy/201707/t20170714 _539451.html, Erişim tarihi: 18.07.2020.
Tanner, M. S. & Bellacqua, J. (2016). China’s Response to Terrorism. https://www.uscc.gov/sites/default/files/Research/Chinas%20Response% 20to%20Terrorism_CNA061616.pdf, Erişim tarihi:10.11.2018.
Teslova, E. (2018). Russia: Active phase of SCO’s anti-terror drills start. https://www.aa.com.tr/en/asiapacific/russia-active-phase-of-sco-s-antiterror- drills-start/1241663, Erişim tarihi:10.01.2019.
Toktonazarova, N. (2017). Kıtaylık kırgızdar basım küçögönün aytuuda. https://www.azattyk.org/a/kyrgyzstan_china_ethnic_minority_rights_kyr gyz/28688593.html, Erişim tarihi:12.01.2019.
Uighur People. (t.y.). https://www.britannica.com/topic/Uighur, Erişim tarihi: 12.11.2018.
Xing, G. (1998). Security Issues in China's Relations with Central Asian States. Zhang, Y. & Azizian, R. (ed.). Ethnic Challenges Beyond Borders: Chinese and Russian Perspectives of The Central Asian Conundrum içinde (ss. 203-217). Palgrave Macmillan.