İBADETLERİN DIŞINDA TEYÂMÜN

İbadetlerde olduğu gibi, günlük hayatta da sağ taraf önemsenmelidir. Kurʼân’da sağ taraftakiler anlamında kullanılan ashâbü’l-meymene ve ashâbü’l-yemîn ifadelerinden sonra meymene ve yemîn sahiplerine verilenmükâfat ve nimetler dile getirilmiştir. Sünnette de Hz. Peygamber sağ tarafa önem vermiş, başta ibadetler olmak üzere ibadetlerin dışında da sağ tarafı önemsemiştir. Üstelik toplum tarafından hoş karşılanan eylem ve durumların tümünde özellikle sağ tarafın kullanılmasını tavsiye ve teşvik etmiştir. Sahâbe de, Hz. Peygamber’in bu noktadaki hassasiyetini göz önünde bulundurarak, sağ tarafa önem vermiş ve ilgili hadisleri uygulama noktasında titizlik göstermiştir. Daha sonra fakihler de konuyla alakalıhadisleri referans alarak, sağ tarafla ilgili hükümleri belirlemişlerdir. Bu çalışmada Arapça kavramlar olan yemîn, teyâmün, yesâr ve şimâl kavramlarıele alındı, bunlarınKurʼân ve sünnetteki yerine vurgu yapıldı. Daha sonra sağ tarafın ibadetler dışındaki fıkhî yönüne ve buna verilen öneme işaret edildi. Sağ elle yemek ve içmek konusunun yanı sıra; giyinmek, taranmak, heladan çıkmak ve camiye girmek gibi konuların sağ tarafla yapılmasının hükmüne işaret edildi veİslam ulemasının sağ tarafa olan yaklaşımlarına ve günlük hayattaki uygulamalarına değinildi.

Teyamun beside Prayers

People should give importance to the right side in their daily life as they give in their prayers. In Qur’an, after the statements "aṣḥāb al-maymana" and "aṣḥāb al-yamīn" which are used as people who are at the right side, there are rewards and blessings which are for those people. In Sunnah Prophet Muḥammad gave importance to the right side, mainly in prayers, he gave importance to it apart from the prayers as well. Moreover he advised and encouraged people to use the right side in the actions and situations which are taken kindly by the society. Companions of Prophet Muḥammad took into consideration his sensitivity on this point, and practised it sensitively. Afterwards the scribes stated the decrees about the right side by making reference to the hadiths which were narrated. In this study the descriptions of two Arabic concepts yamīn, tayāmün, yasār and shimāl are going to be discussed and their importance in Qur’an and Sunnah is going to be emphasized. Following that, fiqh-related aspects of the right side apartfrom the prayers and the importance which is given to it is going to be mentioned. Besides eating and drinking with right hand, the decrees about wearing, combing, entering to a mosque and leaving a lavatory are going to be noted. Additionally the approach to the right side and its practice in daily life by Muslim ulama is going to be touched on.

PDF

___

Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfüddin Ali b. Muhammed. (tarihsiz) el-İhkâm fî Usûli’lahkâm. Thk. Abdürrezzak Afîfî, el-Mektebetü’l-İslâmî.
Aynî, Bedruddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. (1999). Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. Thk. Ebü’l-Münzir Halid b. İbrahim. Mektebetü’r-Rüşd.
Aynî, Bedruddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. (2000). el-Binâye Şerhü’l- Hidâye. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr. (1413). Avnü’l- Maʻbûd Şerhu süneni Ebî Dâvûd ve maʻhu Haşiyetü İbn Kayyım. Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye.
Beğavî, Muhyi’s-Sünne Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mesud. (1983). Şerhü’s- Sünne. Thk. Şuayb Arnavut. el-Mektebetü’l-İslâmî.
Behûtî, Mansur b. Yunus b. Salahaddin. (tarihsiz). Keşşâfü’l-Kenâʻ an Metni’lİknâ ʻ. Dârü’l-Fikr.
Behûtî, Mansur b. Yunus b. Salahaddin (1993). Şerhu Müntehâ’l-İrâdât, Alemü’l-Kütüb.
Bekrî, Ebû Bekir Osman b. Muhammed (1997). İʻânetü’t-Tâlibîn Alâ Halli Elfâzi Fethi’l-Muʻîn. Dârü’l-Fikr.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn b. Ali (2003a). Şuʻabü’l-İmân, (thk. Abdülali Abdülhamid Hamid). Mektbetü’r-Rüşd.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn b. Ali. (2003b). es-Sünenü’l-Kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Dârü’l-Kübi’l-İlmiyye.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. (2001). el-Câmiʻu’-Sahîh. Thk. Muhammed Züheyr. Dâru Tevki’n-Necât.
Bursevî, İsmail Hakkı b. Mustafa. (tarihsiz). Rûhu’l-Beyân. Dârü’l-Fikr.
Cevherî, Ebû Nasır İsmail b. Hammâd. (1987). Es-Sehâh Tâcü’l-Lüğa. Thk. Ahmed Abdülğafur Attar. Dârü’l-İlm.
Cirâʻî, Ebû Bekir b. Zeyd. (2004). Tuhfetü’r-Rakiʻ ve’s-Sâcid bi Ahkâmi’lmesâcid. Vizâretü’l-Evkâfü’l-Kuveytiyye.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşʻas b. İshak. (tarihsiz). Sünenü Ebî Dâvûd. Thk. Muhammed Muhyüddin Abdülhamid. el-Mektebetü’l-Asriyye.
Ebû Yaʻlâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsünnâ. (1984). Müsnedü Ebî Yaʻlâ. Thk. Hüseyin Selim Esed. Dârü’l-Mʼamûn.
Ebü’l-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. (tarihsiz). Keşfü’lmüşkil Min Hadîsi’s-Sahîhayn. Thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Dâru’l-Vatan.
Etyubî, Muhammed b. Ali b. Adem. (1996). Zahȋretü’l-ʻukbâ fî şerhi’l-Müctebâ. Dârü’l-Miʻrâc ed-Düveliyye li’n-Neşr.
Ezherȋ, Muhammed b. Ahmed el-Herevȋ. (2001). Tehzȋbü’l-luğa, Thk. Muhammed Ûd Muraʻab. Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabȋ.
Fîrûzâbâdî, Ebû Tahir Mecdüddin Muhammed b. Yaʻkub. (2005). el-Kâmûsü’l- Muhît. Thk. Muhammed Naim el-Arkasûsî. Messesetü’r-Risâle.
Hâkim, Ebû Abdillah, Muhammed b. Abdillah. (1990). el-Müstedrek al’ssahîhayn. Thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Halil b. İshak b. Musa el-Cündî. (2008). et-Tevdîh fî şerhi’l-Muhtasar. Thk. Ahmed b. Abdülkerim. Merkezü Hidmeti’t-Türâs.
Harîrî, el-Kasım b. Ali b. Muhammed b. Osman. (1998). Dürretü’l-gevâmis fî evhâmi’l-havâs. Thk. Arafat Mataraci. Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye.
Hecâvȋ, Musa b. Ahmed b. Musa b. Salim. (tarihsiz). el-İknâʻ fȋ fıkhi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Thk. Abdullatif Muhammed Musa es-Sübkȋ. Dârü’l- Maʻrife.
Hettâb, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Abdurrahman. (1992). Mevâhibü’l-celîl fî şerhi Muhtasari’l-Halîl. Dârü’l-Fikr.
Heyet, Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. (2017). Fetvalar. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Heyet, Diyanet İşleri Başkanlığı. (2013). Kur’an Yolu Tefsiri. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Heytemȋ, Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer. (2000). el-Minhâcü’l-kavîm, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Heytemȋ, Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer (1983). Tuhfetü’l-muhtâc fȋ şerhi’l-Minhâc. Dâru Hirâ.
Himyerî, Neşvân b. Said el-Yemenî. (1999). Şemsü’l-ulûm ve devâʼü kelâmi’l- Arab mine’l-külûm. Thk. Hüseyin b. Abdullah el-Ömerî. Dârü’l-Fikri’l- Muâsır.
Irâkȋ, Ebü’l-Fadl Zeynüddin Abdurrahim b. el-Hüseyin. (tarihsiz). Tarhü’t-tesrȋb fȋ şerhi’t-Takrȋb. et-Tibâʻtü’l-Misrıyyeti’l-Kadîme.
İbn Abdilberr, Ebû Amr Yusuf b. Abdillah b. Muhammed. (1387). et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-meâni ve’l-esanîd. Thk. Mustafa b. Ahmed el- Alevi. Vizâretü Umûmi’l-Evkâfi ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye.
İbn Abdilberr, Ebû Amr Yusuf b. Abdillah b. Muhammed. (2000). el-İstizkâr. Thk. Salih Muhammed Ata & Muhammed Ali Muavved. Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye.
İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz Abidin. (1992). Reddü’lmuhtâr alâ’d-Dürri’l-Muhtâr. Dârü’l-Fikr.
İbn Allân, Muhammed Alî b. Muhammed Allân b. İbrâhîm. (2004). Delîlü’lfâlihîn. Dârü’l-Maʻrife.
İbn Asker, Abdurrahman b. Muhammed. (tarihsiz). İrşâdü’s-sâlik ilâ eşrefi’lmesâlik. Şirketü Mektebe Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir b. Ebî Şeybe Abdullah b. Muhammed. (1999). el-Edep li İbn Ebî Şeybe. Thk. Muhammed Rıda el-Kahveci. Dârü’l-Beşâiri’lİslâmiyye.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir b. Ebî Şeybe Abdullah b. Muhammed. (1409). Musannaf İbn Ebî Şeybe. Thk. Kemal Yusuf. Mektebetü’r-Rüşd.
İbn Berri, Ebû Muhammed Abdullah. (1996). el-Havâşî alâ Dürreti’l-Gevâs. Thk. Abdülhafîz Fergalî. Dârü’l-Cîl.
İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. (2001). el-Müsned. Thk. Şuayb Arnavut. Müessesetü’r-Risâle.
İbn Hacer Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed. (1379). Fethü’lbârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Dârü’l-Maʽrife.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. (tarihsiz). el-Mühallâ bi’l-âsâr. Dârü’l-Fikr.
İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. (1993). Sahîhu İbn Hibbân. Thk. Şuayb Arnavut. Müessetü’r-Risâle.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffikuddin Abdullah b. Ahmed. (1968). el- Muğnȋ, Mektebetü’l-Kahire.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. (tarihsiz). Sünenü İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbaki. Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim b. Ali. (1414). Lisânü’l-Arab. Dârü Sâdır.
İbn Mâze, Ebü’l-Meâli Burhanüddin Mahmud b. Ahmed. (2004). el-Muhîtü’lbürhânî fi’l-fıkhi’n-numânî. Thk. Abdülkerim Sami. Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye.
İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. (tarihsiz). el-Bahrü’r-râik şerhü Kenzi’d-Dekâik. Dârü’l-Kütübi’l-İslâmi.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. (1988). el-Beyân ve’t-tahsȋl ve’şşerhi ve’t-tevcȋh ve’t-taʻlȋl li-mesâili’l-müstahrece. Thk. Muhammad Hacci. Dârü’l-Garbi’l-İslâmȋ.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. (1988). el-Mukaddimâtü’lmümehhidât. Thk. Muhammed Hacci. Dârü’l-Garbi’l-İslâmî.
İbn Sîde, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. (2000). el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-aʻzam. Thk. Abdülhamid Hindâvî. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekir b. Eyyüp. (tarihsiz). Zâdü’l-meʻâd fȋ hedyi hayri’l-ibâd. Müessetü’r-Risâle.
Kâdî İyâz, İyad b. Musa b. İyad b. Amrun. (1998). İkmâlü’l-muʻlim. Thk. Yahya İsmail. Dârü’l-Vefâ.
Karadağ, B. (2019). Hanefî fıkıh kaynaklarında hükme delalet etmesi açısından Hz. Peygamber’in dini nitelikli bir fiile devamı (Muvazâbe). Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], XIX(2).
Kâri Molla Ali b. Sultan Muhammed Ebü’l-Hasan Nureddin. (2002). Mirkâtü’lmefâtîh şerhu Mişkâtü’l-Mesâbîh. Dârü’l-Fikr.
Kayrevânȋ, Ebû Muhammed Abdullah b. Ebî Zeyd Abdurrahman. (tarihsiz). Metnü’r-risâle. Dârü’l-Fikr.
Kirmânî, Muhammed b. Yusuf b. Ali. (1937). el-Kevâkibü’d-derârî fî şerhi Sahîh’l-Buhârî. Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
Makdisȋ, Abdurrahman b. İbrahim b. Ahmed. (2003). el-Udde şerhu’l-Umde. Dârü’l-Hadis.
Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. (1999). el-Hâvi’l-kebîr fi fıkhi İmam eş-Şâfiî. Thk. Ali Muhammed Muʻavvid. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Merdâvî, Alauddin Ebü’l-Hasan Ali b. Süleyman. (1995). el-İnsâf fî maʻrifeti’rrâcihi mine’l-hilâf. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin. Dârü’l-Hicr li’t- Tibâʽa.
Merğinânî, Ali b. Ebî Bekir el-Ferğânî. el-Hidâye. (tarihsiz). Thk. Tallâl Yusuf. Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
Mubârekfûrî, Ebü’l-Alâ Muhammed Abdurrahman. (2002). Tuhfetü’l-ehvezȋ. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Musa Şahin Laşin. (2002). Fethü’l-münʻim. Dârü’ş-Şurûk.
Mutarrizî, Nasır b. Abdüsseyyid Ebi’l-Mekârim. (tarihsiz). el-Muğrib. Dârü’l- Kitâbi’l-Arabî.
Mübârekfûrî, Abdullah er-Rahmânî. (1984). Mirkâtü’l-mefâtîh şerhü Mişkâtü’l- Mesâbîh. İdâretü’l-Buhûsi’l-İlmiyye.
Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdürreuf b. Tâcü’l-Arifîn. (1356). Feydü’lkadîr şerhü’l-Câmiuʻs-Sağîr. el-Mektebetü’t-Ticâriyyetü’l-Kübrâ.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccac. (tarihsiz). el-Câmiʻü’s-sahîh. Thk. Muhammed Fuat. Dârü İhyai’t-Türasi’l-Arabî.
Nefrâvȋ, Ahmed b. Gânim b. Salim b. Mehnâ. (1995). el-Fevâkihü’d-devânȋ alâ risâleti ibn Ebî Zeyd el-Kayrevânȋ. Dârü’l-Fikr.
Nesâî, Ebû Abdillah Ahmed b. Şuayb. (tarihsiz). es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Hasan Abdülmünim Şelebî), Müessesetü’r-Risâle.
Nesâî, Ebû Abdillah Ahmed b. Şuayb. (1986). Sünenü’n-Nesâî, Thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Mektebetü’l-Metbûʻâti’l-İslâmiyye.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyuddin b. Şeref. (tarihsiz). el-Mecmuʻ şehu’l- Mühezzeb. Dârü’l-Fikr.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyuddin b. Şeref. (1392). el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim. Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
Râmînî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Müflih. (2003). Kitâbü’l-furûʻ. Thk. Abdullah b. Abülmuhsin et-Türkî. Müessesetü’r-Risâle.
Remlî, Şemsüddin Muhammed b. Ebi’l-Abbâs. (1984). Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. Dârü’l-Fikr.
Sanʻânȋ, Muhammed b. İsmail b. Salah. (2011). et-Tenvîr şehu Câmiʻi’s-Sağîr. Thk. Muhammed İshak & Muhammed İbrahim. Mektebetü Dârü’s-Selam.
Sâvȋ, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed, (tarihsiz). Bülğatü’s-sâlik li ekrebi’lmesâlik, Dârü’l-Maʻrife.
Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. (1993). el-Mebsût. Dârü’l-Maʻrife.
Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. (tarihsiz). Usûlü’s-Serahsî. Dârü’l- Maʻrife.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah. (1993). Neylü’l-evtâr. Thk. ʻİsamuddin es-Sebâbitî, Dârü’l-Hadis.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah. (1987). ed-Dürârü’lmudîe şerhu’d-Dureri’l-Behiyye. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Taberî, Muhammed b. Yezid b. Kesȋr b. Galib. (2000). Câmiʽu’l-Beyân fi Tʼevîli’l-Kurʼân. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Müessesetü’r-Risâle.
Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyüp. (1994). el-Muʽcemü’l-kebîr. Thk. Tarık b. Avvedallah & Abdülmuhsin b. İbrahim. Dârü’l-Haremeyn.
Temmâm b. Muhammed Abdillah b. Cafer b. Abdillah. (1412). Fevâid Temmâm. Thk. Hamdi Abdülhamid es-Selefî. Mektebetü’r-Rüşd.
Tennûhȋ, Kasım b. İsa b. Naci. (2007). Şerhu İbn Naci. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Savre b. Musa. (1975). Sünenü Tirmizî. Thk. Muhammed Şakir. Şirketü Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
Useymȋn, Muhammed Salih b. Muhammed. (1421). Şerhu Riyâzü’s-Sâlihîn. Dârü’l-Vatan.
Useymȋn, Muhammed Salih b. Muhammed. (2006). Fethü zi’l-celâl ve’l-ikrâm bi şerhi Bülûği’l-Merâm. Thk. Suphi b. Muhammed Ramazan. el-Mektebü’lİslâmiyye.
Useymȋn, Muhammed Salih b. Muhammed. (2002). Tefsîrü’l-useymîn. Dâru İbnü’l-Cevzî.
Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzak. (tarihsiz). Tâcü’l-arûs. Dârü’l-Hidâye.
Zekeriyya el-Ensârȋ, Zekeriyya b. Muhammed. (tarihsiz). el-Gurerü’l-behiyye. el-Matbaatü’l-Meymeniyye.
Zekeriyya el-Ensârȋ, Zekeriyya b. Muhammed. (2005). Minhetü’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Süleyman b. Derîʻ. Mektebetü’r-Rüşd.
Zeylaʻi, Osman b. Ali b. Mahcen Zeylaʻi. (1313). Tebyînü’l-hakâik şerhü Kenzi’d-Dekâik. Bulak.
Zeynüddin er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekir. (1999). Muhtâru’ssahâh. Thk. Yusuf eş-Şeyh Muhammed. el-Mektebetü’l-Asriyye.
https://islamqa.info/ar/answers/219809/, Erişim Tarihi: 08.06.2019, (Fetva rakamı: 219809).
https://m.facebook.com/olomislamiah/posts/2976438572400517, Erişim tarihi: 08.09.2019.
https://www.islamweb.net/ar/fatwa, Erişim tarihi: 09.06.2019.